Bartosik Grzegorz M. - Kult Maryi w liturgii bizantyjskiej.pdf

(146 KB) Pobierz
Rola Maryi w liturgii bazantyjskiej
O. G RZEGORZ M. B ARTOSIK OFMC ONV
KULT MARYI W LITURGII BIZANTYJSKIEJ
Jedną z cech współczesnego Kościoła winno być otwarcie ekumeniczne, czyli
dąŜenie do jedności z innymi Kościołami i wspólnotami chrześcijańskimi.
Wymagania takie postawił przed wierzącymi Sobór Watykański II. Do
ekumenizmu gorąco zachęca takŜe słowem i przykładem obecny papieŜ Jan
Paweł II.
Do głównych wymogów jakie stawia przed kaŜdym chrześcijaninem
ekumenizm naleŜy zaliczyć poznanie doktryny, liturgii i form poboŜności
innych chrześcijan. Podejmując bowiem wysiłek otwarcia się na innych naszych
braci w wierze często ze zdziwieniem moŜemy stwierdzić, Ŝe ich formy wiary
czy oddawania czci Panu Bogu mogą nas bardzo ubogacić.
Kościół Chrystusowy przez wieki istnienia uległ róŜnego rodzaju podziałom.
Wraz z rozprzestrzenianiem się Kościoła i jego podziałami, w róŜnych krajach
czy kulturach wykształciły się nieco odmienne formy sprawowania kultu,
poboŜności, jaki i liturgii.
Niniejsze opracowanie jest zaproszeniem do krótkiego spotkania z formami
kultu maryjnego, które występują w Kościele Prawosławnym oraz w
Katolickich Kościołach Wschodnich w których liturgia jest sprawowana według
tradycji bizantyjskiej. Do takiego otwarcia, zwłaszcza na bogactwo Kościołów
Wschodnich, zachęca Ojciec Święty Jan Paweł II w encyklice Redemptoris
Mater w numerach 29-34.
1. R ÓśNORODNOŚĆ L ITURGII W SCHODU
Syn BoŜy Jezus Chrystus narodził się jako człowiek, Ŝył, umarł i ukazywał się
po Zmartwychwstaniu w Palestynie, a więc w kraju, który leŜy na styku trzech
wielkich kontynentów: Azji, Europy i Afryki. Apostołowie zgodnie z
poleceniem Chry-stusa udali się aby naucza ć wszystkie narody (Mt 28,19).
Pierwszymi narodami do których dotarła Dobra Nowina o Zbawieniu były więc
ludy Bliskiego Wschodu. Potem Ewangelia do-tarła do Europy i Afryki oraz do
dalszych części Azji. Tym co łączyło pierwsze gminy chrześcijańskie było
Pismo Święte, świadomość łączności i pochodzenia ich wspólnot od apostołów,
wspólnota sakramentalna (zwłaszcza chrztu i Eucharystii), wspólne Ŝycie
liturgiczne. W tym pierwszym okresie chrześcijaństwa dosyć szybko jednak,
zwłaszcza w sprawowaniu liturgii i innych form kultu, doszła do głosu
spontaniczność i róŜnorodność, wynikające z róŜnych miejsc, zwyczajów i
odmiennych narodowości i języków chrześcijan.
Po Edykcie Mediolańskim w 313 roku, Kościół wraz z uzyskaną wolnością,
mógł rozpocząć organizację swoich zewnętrznych struktur. Ten czas, czyli
wieki IV i V, stały się takŜe decydującym momentem dla kształtowania się
róŜnych tradycji liturgicznych. W tym okresie bowiem powstały wielkie
patriarchaty na Wschodzie (Antiochia, Aleksandria, Konstantynopol,
Jerozolima), a na Zachodzie wzrosło znaczenie chrześcijańskiego Rzymu.
Wspomniane Kościoły były kierowane w tym czasie na ogół przez ludzi
światłych i świętych, którzy z olbrzymią troską zabiegali o ustanowienie i
ujednolicenie form kultu i tekstów liturgicznych. To im w głównej mierze
poszczególne wspólnoty lokalne zawdzięczają bogactwo swoich tradycji litur-
gicznych, które przetrwały nieraz do naszych dni. Ponadto wiek V był czasem
gwałtownych sporów chrystologicznych. Chrześcijanie odrzucający uchwały
Soborów Efeskiego (431) i Chalcedońskiego (451) utworzyli zupełnie osobne
Kościoły, odpowiednio: nesto-riański i Kościoły przedchalcedońskie, które z
kolei w oparciu o róŜnice doktrynalne rozpoczęły tworzenie odmienności w
liturgii i kulcie. Na urozmaicenie tradycji liturgicznej niemały wpływ wywarły
równieŜ aspekty etniczne, geograficzne, czy kulturowe, które zdecydowanie
róŜniły takie narody, jak śydów, Syryjczyków, Etiopów, Egipcjan, Ormian,
Hindusów, Greków czy wreszcie Słowian. Nie bez znaczenia dla utrwalania się
2
róŜnic litur-gicznych były takŜe wydarzenia polityczne, zwłaszcza inwazja
islamu, która sprawiła, Ŝe wiele Kościołów Wschodnich znalazło się w
diasporze bez moŜliwości wzajemnych kontaktów.
Wspomniane powyŜej uwarunkowania sprawiły, Ŝe Kościół na Wschodzie
uległ wielu róŜnorodnym podziałom. Na ogół kaŜdy z tych Kościołów
wypracował osobny ryt liturgiczny. Na przestrzeni wieków niektóre z tych
Kościołów zawarły unię z Rzymem i dzisiaj pozostają w łączności z papieŜem,
zachowując własną liturgię i dyscyplinę kościelną.
Liturgie i ryty Kościołów Wschodnich moŜemy podzielić w sposób
następujący: 1
A. RYT SYRYJSKO-ANTIOCHEŃSKI
a) Ryt jakobicki (zachodniosyryjski).
b) Ryt maronicki (Liban).
c) Ryt bizantyjski (Bałkany, Rosja, Europa).
B. RYT SYRO-ORIENTALNY (WSCHODNIOSYRYJSKI)
a) Ryt nestoriański.
b) Ryt chaldejski (Iran, Irak).
c) Ryt malabarski (Indie).
d) Ryt malankaryjski (Indie).
e) Ryt ormiański (Armenia).
C. RYT ALEKSANDRYJSKI
a) Ryt koptyjski (Egipt).
b) Ryt etiopski (Etiopia).
1 Istnieje pewna róŜnorodność w dokonywaniu klasyfikacji obrządków liturgicznych
Kościołów Wschodnich. Tutaj stosujemy podział zapropono-wany przez O. Roberta Tafta z
Papieskiego Instytutu Kościołów Wschodnich w Rzymie. Podział ten wydaje się obecnie
najbardziej uzasadniony.
3
Podstawowym wyznacznikiem poboŜności maryjnej na Wschodzie jest fakt,
Ŝe jest ona prawie całkowicie związana z liturgią. Kult maryjny został włączony
do mszy świętej, do liturgii godzin, w rytm modlitw tygodniowych,
miesięcznych i rocznych. Wszelkie formy poboŜności prywatnej najczęściej
czerpią swe treści z poboŜności liturgicznej. Liturgia zaś wyprowadza je na ogół
z Pisma Świętego i hymnów wielkich Ojców Kościoła (np. św. Efrema
Syryjczyka, św. Romana Melodosa, św. Jana z Da-maszku czy innych).
Mariologia jako osobny traktat teologiczny w Kościołach Wschodnich
praktycznie nie istnieje. Wyrazem wschodniej teologii, a więc i mariologii jest
przede wszystkim liturgia, w myśl zasady lex orandi - lex credendi . Dlatego teŜ,
chcąc poznać myśl mariologiczną Kościołów Wschodnich, trzeba najpierw
zapoznać się z liturgią.
2. TRADYCJA KO Ś CIOŁA BIZANTYJSKIEGO
Kościół bizantyjski naleŜy do rodziny Kościołów, wywodzących się z tradycji
syro-antiocheńskiej. Ma on największe znaczenie i jest najliczniejszym ze
wszystkich Kościołów Wschodnich. Liturgia bizantyjska jest nierozerwalnie
związana z historyczną tradycją Cesarstwa Bizantyjskiego i jego stolicy –
Konstantynopola 2 .
Genezy cesarstwa bizantyjskiego naleŜy upatrywać w gwałtownej
ekspansji Cesarstwa Rzymskiego na Wschód. Konsekwencją tej ekspansji było
przeniesienie dworu cesarskiego przez cesarza Konstantyna Wielkiego z Rzymu
do miasta Bizancjum nad Bosforem 11 maja 330 roku. Cesarz odbudował i
rozbudował miasto, zmieniając przy tym jego nazwę na Konstantynopol. Ten
Nowy Rzym dość szybko dorównał, a nawet przewyŜszył pierwotną stolicę pod
względem znaczenia politycznego, militarnego, czy Ŝycia kulturalnego.
2 Por. np. B. Kumor, Bizancjum, Encyklopedia Katolicka, t. 2, Lublin 1989, k. 624-630; H. J.
Widuch, Konstantynopol stolic ą ekumenicznego patriarchatu (325-870) , Katowice 1988.
4
Dokonany przez cesarza Teodozjusza Wielkiego w roku 395 podział
cesarstwa na Wschodnie i Zachodnie sprawił, Ŝe Cesarstwo Bizantyjskie stało
się osobnym imperium, natomiast upadek Rzymu w 476 roku jeszcze bardziej
wpłynął na wzrost dominacji Cesarstwa Bizantyjskiego w basenie Morza
Śródziemnego.
Obszar Cesarstwa Bizantyjskiego zmieniał się często na skutek
prowadzonych wojen zwłaszcza z Persami, Arabami, Słowianami czy
plemionami germańskimi. W róŜnych okresach swego istnienia cesarstwo
bizantyjskie obejmowało takie obszary jak: Grecję, Azję Mniejszą, Palestynę,
Egipt, Syrię, Północną Afrykę, Bałkany, południową Hiszpanię, Italię. Okres
największego rozwoju osiągnęło Bizancjum za panowania cesarza Justyniana
Wielkiego (527-565), któremu to udało się w granicach Bizancjum zjednoczyć
prawie wszystkie dawne posiadłości Imperium Rzymskiego. Po tym okresie
świetności stopniowo jednak następował rozpad terytorialny państwa pod
wpływem inwazji wrogów zewnętrznych, zwłaszcza Arabów i Persów, aŜ do
całkowitej likwidacji cesarstwa w roku 1453 na skutek inwazji Tureckiej i
zdobycia przez nich Konstantynopola.
Kościół w Cesarstwie Bizantyjskim dzielił losy imperium, przeŜywając
wraz z nim okresy świetności i klęsk. W momencie powstania Cesarstwa
Bizantyjskiego w IV wieku w jego granicach istniały 2 patriarchaty (w
Aleksandrii i Antiochii), których uprawnienia jurysdykcyjne zatwierdził Sobór
Nicejski (325). Na Soborze Chalcedońskim (451) utworzono patriarchaty w
Jerozolimie i w Konstantynopolu, nadając temu ostatniemu w hierarchii miejsce
bezpośrednio po Rzymie. Od tego czasu patriarcha Konstantynopola uznając
prymat papieŜa, był w praktyce duchowym przywódcą Kościoła na terenie
Bizancjum, zwłaszcza gdy w VII wieku poza granicami cesarstwa znalazły się
patriarchaty: aleksandryjski, antiocheński i jerozolimski.
W Cesarstwie Bizantyjskim bardzo wyraźne było przymierze Kościoła z
państwem. Miało to swoje dobre strony (państwo wspierało budowę świątyń,
5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin