Rosja_Putin_Miedwiediew.pdf

Autor: Piotr Piątkowski

Pozycja Władimira Putina i Dmitrija Miedwiediewa

na rosyjskiej scenie politycznej

WSTĘP

Rok 2008 przyniósł dwa znaczące wydarzenia wyborcze, które z uwagą obserwował świat.

Były nimi wybory prezydenckie w Rosji i Stanach Zjednoczonych, państwach które stanowią

szczególnie ważne podmioty współczesnych relacji światowych .

Nie ma w tym nic nadzwyczajnego, że zmiana na najwyższym urzędzie w tych obu

mocarstwach zawsze stanowiła powód wielkiego zainteresowania społeczności

międzynarodowej. Jednakże przejęcie władzy prezydenckiej przez Dmitrija Miedwiediewa po

Władimirze Putinie, który został premierem Federacji Rosyjskiej (FR), postawiło wiele

istotnych pytań dotyczących priorytetów, celów i zadań, które stoją przed nimi oraz ich

koncepcji rozwiązania problemów zarówno w sferze polityki wewnętrznej, jak również

międzynarodowej. Szczególnie interesujące wydają się także relacje pomiędzy nowym

prezydentem FR a premierem- byłym prezydentem.

Celem niniejszego materiału będzie zatem próba odpowiedzi na pytania dotyczące kształtu i

formuły sprawowania władzy w Rosji przez D. Miedwiediewa oraz Wł. Putina, ze

szczególnym uwzględnieniem ich rzeczywistej roli na rosyjskiej scenie politycznej,

charakteryzującej się własną „specyfiką”, dotyczącą zarówno mechanizmów prowadzenia

kampanii wyborczej; zasad przejęcia władzy; wiarygodnego przedstawienia priorytetów

polityki swojej prezydentury; modelu przywództwa; polityki informacyjnej i relacji z

mediami. Co więcej „specyfika” rosyjska nie pozwala jednoznacznie odpowiedzieć na tak

podstawowe w stabilnych systemach demokratycznych kwestie jak: długość kadencji

prezydentury D. Miedwiediewa, rolę Miedwiediewa jako prezydenta w realnym systemie

władzy oraz „czym” jest premier Wł. Putin określany jednocześnie „przywódcą

narodowym”w rosyjskim systemie politycznym.

Rosja PUTINA

Władimir Putin, stając się gospodarzem Kremla, obiecywał reformy modernizujące kraj,

dotyczące zmian kodeksu karnego, cywilnego, systemu podatkowego, a przede wszystkim

fundamentalnej przebudowy administracji publicznej. Zapleczem merytorycznym dla

przebudowy państwa miało być moskiewskie Centrum Germana Grefa, znanego liberalnego

ekonomisty z Petersburga. Prezydentowi dał się oczarować nawet Andriej Iłłarionow, ostro

krytykujący Jegora Gajdara czy Anatolija Czubajsa oraz innych liberałów z ekipy Borysa

Jelcyna za brak liberalizmu. Co więcej, "wczesny Putin" otrzymał wielki kredyt zaufania od

Zachodu, który chciał w nim widzieć (szczególnie po forum ekonomicznym w Moskwie w

2001 r.) pragmatycznego polityka, otwartego na konieczne przemiany społeczne,

ekonomiczne i polityczne. Wierzono, że pod rządami prezydenta Putina, który być może ma

ciężką rękę, Rosja będzie się modernizować i stanie się wiarygodnym, kooperatywnym

partnerem, budującym gospodarkę rynkową i wzmacniającym demokrację. Nie zwracano

przy tym bacznej uwagi na fakt, że zaplecze prezydenta oraz on sam to dawni działacze

Komsomołu i funkcjonariusze służb specjalnych z epoki Leonida Breżniewa.

Wkrótce jednak okazało się, że główną troską Putina podczas jego ośmioletnich rządów stało

się tworzenie tego, co w Rosji nazywa się "pionem władzy" - bezwzględnego

podporządkowania polityki, mediów, administracji wszelkich szczebli i biznesu jednemu

centrum. W pierwszej kolejności gubernatorom, którzy w czasach Jelcyna rządzili swymi

regionami, natychmiast po objęciu władzy narzucił swych pełnomocników. Potem pozbył się

gubernatorów z Rady Federacji, wyższej izby parlamentu, pozbawiając ich w ten sposób

immunitetu. Ostatecznie zdecydował, że szefowie administracji regionalnych nie będą już

wybierani przez mieszkańców obwodów, lecz mianowani przez prezydenta. Jednocześnie

gubernatorzy otrzymali pełną władzę i kontrolę nad administracją samorządową w swoich

regionach.

Szybko upadły też imperia medialne oligarchów, którzy sprzeciwiali się Kremlowi. Należące

do Władimira Gusińskiego telewizja NTW i cały holding Media Most zostały w 2001 r.

przejęte przez kontrolowany przez państwo Gazprom. Borys Bierezowski musiał oddać

państwu telewizję ORT. Obaj prezesi zmuszeni byli wyjechać za granicę. Przykładowe

„rozprawienie się” ze spółką naftowej Jukos w 2003 r. i skazanie jej szefa Michaiła

Chodorkowskiego na osiem lat więzienia, przekonało właścicieli wielkiego rosyjskiego

biznesu, że bez zgodnego życia z Kremlem, sami niewiele znaczą.

Wł. Putin zadbał także o nowe prawo o partiach politycznych, dzięki któremu do parlamentu

mogą wejść ugrupowania przekraczające 7 proc. próg wyborczy. W Dumie nie ma więc już

rzeczywistej opozycji demokratycznej, natomiast bezwzględną większością pozwalającą

zmienić konstytucję dysponuje Jedna Rosja , dzisiejsza "partia władzy". 1

Zmiany wprowadzone w epoce Putina miała uzasadniać wypracowana na Kremlu idea

"suwerennej demokracji". Zgodnie z nią dzisiejsze demokracje zachodnie to „współcześni

krzyżowcy, którzy tylko czyhają na Rosję i jej bogactwa naturalne. Przy pomocy rosyjskiej

opozycji demokratycznej i niezależnych organizacji pozarządowych dążą do wywołania w

Moskwie rewolucji. Jedynym ratunkiem jest - jak robił to Putin - tworzenie własnego,

"suwerennego" porządku. 2

Pod względem ekonomicznym Rosja jest siódmą gospodarką świata, ale jej PKB jest wciąż

mniejszy od PKB USA o siedem i pół raza. Klasę średnią kształtują obywatele, których

roczny dochód na rodzinę przekraczał 25 tys. dol. i stanowią 20 proc. rosyjskiego

społeczeństwa. Pozostałe 110 mln obywateli to osoby z niskimi dochodami, niskim

poziomem wykształcenia, mało chętne do artykułowania swoich społecznych i politycznych

ambicji, podatni na manipulację i generalnie zachowawczy. Blisko 30 proc. z tych 110 mln

stanowią mieszkańcy wsi. Przy czym zaledwie 2 proc. z nich prowadzi efektywne i

przynoszące zysk gospodarstwa rolnicze. Ludność wiejska jest najuboższą grupą społeczną w

Rosji, a rolnictwo najbardziej zapóźnionym w rozwoju sektorem gospodarki. Średni

miesięczny dochód w rolnictwie oscyluje wokół 200 USD.

Rozpoczęta w 1991 r. reforma rolna zakończyła się porażką.. Ziemię, będącą wcześniej w

posiadaniu kołchozów i sowchozów, podzielono między 12 mln udziałowców, ale tylko 400

tys. formalnie zarejestrowało swoje prawo do gruntu. Nieuregulowana kwestia własności

ziemi, brak wystarczająco silnego wsparcia ze strony państwa (1 proc. wydatków

budżetowych) powodują, że rosyjskie rolnictwo balansuje między stagnacją a upadkiem, a

rosyjska wieś starzeje się i wymiera (od rozpadu ZSRR zniknęło z mapy Rosji 18 tys. wsi, w

30 tys. innych mieszka mniej niż 10 osób). Trudno się zatem dziwić, że większość

mieszkańców rosyjskiej wsi wspomina z nostalgią czasy Związku Radzieckiego. Podobnie

jest zresztą z mieszkańcami mniejszych miast oraz zdegradowanymi społecznie i materialnie,

najczęściej starszymi i gorzej wykształconymi mieszkańcami większych aglomeracji. (Niemal

1 Por.: Wacław Radziwinowicz, Rosja Putina: rządzić po swojemu, Gazeta Wyborcza z 07.05.2008

2 Por.: Wacław Radziwinowicz, Rosja Putina: rządzić po swojemu, Gazeta Wyborcza z 07.05.2008

79 proc. Rosjan w wieku emerytalnym żałuje rozpadu ZSRR i aż 90 proc. uważa, że można

było temu zapobiec). 3

Jeszcze bardziej negatywne światło na efekty rządów Putina rzuca raport byłego

wicepremiera Borysa Niemcowa oraz byłego wiceministra energetyki Władimira Miłowa

opracowany w marciu 2008 r. pt. „Putin. Rezultaty” wydany w postaci książki przez „Nowaja

Gazieta”.

Raport zaprzecza wszystkim tezom kremlowskiej propagandy o stabilizacji, ograniczeniu

biedy oraz umocnieniu pozycji Rosji na arenie międzynarodowej. Zdaniem autorów raportu

poprawa niektórych wskaźników ekonomicznych jest wyłącznie zasługą reform z lat 90. oraz

wysokich dochodów Rosji ze sprzedaży ropy i gazu. Autorzy piszą, że za rządów Putina

wartość korupcyjnych transakcji w Rosji wzrosła z 40 mld dol. w 2001 r. do ponad 300 mld w

2007 r. Raport opisuje też trwający upadek rosyjskiej armii, która pomimo buńczucznych

pohukiwań Putina jest coraz gorzej uzbrojona, coraz słabiej wyszkolona i niezdolna do

odstraszania wrogów. Miłow i Niemcow piszą o coraz szybszym wymieraniu Rosji

(statystyczny rosyjski mężczyzna dożywa tylko 59 lat), której za kilkadziesiąt lat grozi

katastrofa demograficzna, o ryzyku zapaści systemu emerytalnego oraz rosnących

nierównościach w dochodach. Przestrzegają oni przed putinowskim autorytaryzmem oraz

nawołują do wznowienia reform z lat 90, aby uchronić Rosję przed zapaścią gospodarczą,

kiedy spadną światowe ceny na ropę i gaz. 4 Niewątpliwie Raport Niemcowa nie jest

obiektywny i wyraźnie ma charakter antyputinowski. W czerwcu 2008 r. jeszcze przed

kryzysem gospodarczym, kiedy trwała złota koniunktura na surowce energetyczne i

wieszczono, że cena za baryłkę ropy może wzrosnąć nawet do 250 USD, niewielu

komentatorów podważało sukces rosyjskiego wzrostu gospodarczego, a wiara Rosjan, że w

najbliższych latach może być tylko lepiej, a ich kraj staje się bogatszy i silniejszy, szanowany

na świecie, wydawała się w pełni uzasadniona.

Wł. Putin doskonale czuje i rozumie potrzebę Rosjan przywrócenia ich kraju odpowiedniej do

ich wyobrażeń historycznych roli i miejsca na świecie oraz nostalgii większości

społeczeństwa za potęgą ZSRR. Trudno jest także obecnego premiera i jego najbliższe

otoczenie posądzać o jakieś wielkie przywiązanie ideologiczne. Można natomiast stwierdzić,

że cechuje ich wielki pragmatyzm, a najważniejszym kryterium oceny polityki jest

skuteczność. Takie pragmatyczne podejście do sprawowania władzy może mniej dziwić jeśli

uznamy fakt, że ponad 40 procent obecnego establishmentu Rosji stanowią byli

funkcjonariusze aparatu represji – służb specjalnych, armii, policji, którzy potrafią

wykorzystać nastroje, resentymenty oraz oczekiwania społeczne. Większość Rosjan żałuje

upadku ZSRR, uważając, że w latach 70. i 80. system ochrony zdrowia, poziom

wykształcenia i dostęp do nauki były lepiej rozwinięte niż na Zachodzie. Twierdzą też, że

system sowiecki, chociaż mniej demokratyczny, był ustrojem bardziej sprawiedliwym niż

zachodnie. Rosjanie są dumni nie tylko ze współczesnej Rosji i z tego, że są jej obywatelami,

chwalą się również swoją historią, nie pomijając osiągnięć czasów sowieckich. Generalizacja

że ogół społeczeństwa żałuje ZSRR byłaby zbyt dalekim uproszczeniem, ale można chyba

przyjąć tezę, że oczekują powrotu do wielkości narodowej, rosyjskiej, imperialnej,

prawosławnej.

Ekipa, która doszła w Rosji do władzy w 2000 r., trafnie odczytała nastroje większości

społeczeństwa. Putin jest umiarkowanym nacjonalistą i bardzo zręcznym populistą. Mówi i

proponuje to, czego oczekuje od niego większość Rosjan. Wypełnił tęsknotę za symbolami

ZSRR przywracając sowiecki hymn oraz czerwone sztandary w siłach zbrojnych. Natomiast

3 Zdzisław Raczyński, Rosja Klasowa, Polityka nr 49 z 08.11.2008

4 Tomasz Bielecki, Raport Borysa Niemcowa: Rządy Putina to pełna katastrofa, Gazeta Wyborcza z 03.06.2008

flaga państwa i godło miały pozostać rosyjskie, imperialne. Zgodnie z tradycją carską

wprowadził silną władzę, utemperował gubernatorów, a znając niechęć do nowobogackich,

kilku oligarchów wsadził do więzienia lub zmusił do emigracji. W imię spójności narodowej

mitologii, prokremlowscy historycy piszą od nowa podręczniki do historii, racjonalizując

błędy i relatywizując zbrodnie poprzednich reżimów i dyktatorów, aby społeczeństwo miało

poczucie dumy i wolne było od historycznych wyrzutów sumienia. Adresatem większości

wojowniczych gestów Rosji na scenie międzynarodowej, w rodzaju testu (nowej tylko z

nazwy) rakiety balistycznej czy przelotu pary bombowców strategicznych do Ameryki, w

pierwszej kolejności jest własne społeczeństwo. Telewizja (prawie 80 proc. Rosjan tylko z

niej czerpie wiedzę o wydarzeniach w kraju i na świecie) umacnia iluzje przeciętnego

Iwanowa, podpowiada mu interpretację współczesności i historii. 5

Putin rozumie także nowe pokolenie Rosjan, które nie zna ZSRR i czasów komunizmu. Dla

młodych ludzi symbolizuje nową Rosję, pokazując się jako sprawny narciarz, judoka,

nowoczesny przywódca przypominający Blaira, antyteza Jelcyna, jednocześnie pobudzający

ich patriotyzm, czasem zbliżając się do nacjonalizmu i budując poczucie dumy narodowej i

oczekiwania przejawów szacunku wobec Rosji z zewnątrz. Młodzi Rosjanie popierają wolny

rynek, ale uważają, że stabilizacja i sprawiedliwość społeczna są ważniejsze niż demokracja.

Mówią o sobie, że są patriotami, wierzą w wyższość rosyjskiej kultury i duchowości nad

Zachodem. Podobnie jak starsze pokolenie, tylko 21 proc. z nich uważa się za Europejczyków

w sensie wyboru pewnego katalogu wartości i tylko 22 proc. uważa, że Rosja powinna

podążać wspólną dla całej współczesnej cywilizacji drogą europejskiego rozwoju

demokratycznego. 60 proc. jest przekonanych, że Rosja stanowi samoistną cywilizację, rady

Zachodu są jej niepotrzebne i powinna iść własną drogą. 87 proc. młodych popiera Putina.

Można powiedzieć, że cechuje ich tołstojowskie poczucie doskonałości i wyższości. 6

W takie oczekiwanie wpisała się putiniowska polityka zagraniczna. Fundamentem polityki

zagranicznej szybko bogacącej się dzięki koniunkturze na surowce putinowskiej Rosji

stanowiło przekonanie, że kraj po upadku ZSRR ("największej - jak to określił prezydent -

katastrofie geopolitycznej stulecia") i poniżeniach w latach 90. "wstaje z kolan". Ma więc

prawo upomnieć się o swą dawną pozycję mocarstwa, sprzeciwiać się dominacji USA na

arenie międzynarodowej, a Moskwa, ogłosiwszy się "imperium energetycznym", jeszcze

silniej wykorzystuje politykę rurociągów w Europie i usiłuje zwiększyć swe wpływy nad

byłymi republikami radzieckimi, o czym świadczy niedawny kryzys energetyczny z Ukrainą

. 7

W czasie swojej ośmioletniej kadencji Putin potrafił sprostać oczekiwaniom większości

swojego społeczeństwa, mając jednocześnie olbrzymie szczęście w kontekście warunków

gospodarczych na świecie, przekuwając je na swój sukces i kreśląc iluzję dalszego prosperity

i spełniania nadziei swoich rodaków o przyszłości wspaniałej Rosji.

W takiej atmosferze, optymizmu i poczucia wielkości Rosji przebiegała kampania wyborcza, a

raczej wielki festyn, której rezultat był z góry znany- nowym prezydentem Federacji

Rosyjskiej, wskazanym przez „przywódcę narodu” -Władimira Putina miał zostać Dmitrij

Miedwiediew.

5 Zdzisław Raczyński, Rosja Klasowa, Polityka nr 49 z 08.11.2008

6 Zdzisław Raczyński, Rosja Klasowa, Polityka nr 49 z 08.11.2008

7 Por.: Wacław Radziwinowicz, Rosja Putina: rządzić po swojemu, Gazeta Wyborcza z 07.05.2008

Dmitrij Miedwiediew następca Putina

O Dmitriju Miedwiediewie, trzecim prezydencie Rosji, opinia publiczna wiedziała bardzo

mało, mimo że obecny prezydent od 1999 r. pełnił wysokie funkcje w państwie, zapracowując

sobie nawet na przydomek „kremlowskiego wezyra”. Jesienią 1999 r., kiedy Putin został

premierem, ten 33 letni doktor prawa, został mianowany zastępcą szefa kancelarii rządu.

Zaraz potem Putin powierzył mu funkcję szefa swego sztabu wyborczego. Niecałe trzy lata

później dzisiejszy prezydent uzyskał stanowisko szefa Administracji Prezydenckiej -

struktury, która w putinowskiej Rosji rządziła wszystkim - także rządem pełniącym rolę,

"technicznego" wykonawcy poleceń. W listopadzie 2005 roku Dmitrij Miedwiediew został

wicepremierem, co oznaczało zaliczenie go do grona najbardziej prawdopodobnych

kandydatów na następcę prezydenta.

Na uwagę zasługuje fakt bardzo niewielkiego zaangażowania mediów w kształtowanie

wizerunku i promowanie obecnego prezydenta. Wyglądało to zupełnie inaczej niż miało

miejsce w przypadku Władimira Putina, który od razu po ogłoszeniu przez Borysa Jelcyna

jako swojego następcy, stał się główną gwiazdą programów informacyjnych państwowych

telewizji. Zdecydowany, energiczny, silny i nowoczesny zapowiadał w mediach

zaprowadzenie porządku w kraju, wygrażał terrorystom czeczeńskim, a więc wiadomo było

kto ma być nowym gospodarzem Rosji. Kommiersant przygotował obszerny wywiad-rzekę, w

którym kandydat na prezydenta opowiadał o swym burzliwym dzieciństwie w robotniczej

dzielnicy Leningradu, marzeniach o karierze w KGB i o barwnych przygodach w służbie

radzieckiego wywiadu. Wykreowano postać normalnego „faceta”, w którym większość

Rosjan chciała widzieć swojego przywódcę. Na wizerunek Putina starającego się o fotel

prezydencki "pracowała" też oczywiście druga wojna czeczeńska. Wielu obserwatorów do

dziś twierdzi, że została ona rozpętana jesienią 1999 r. na zamówienie, aby zapewnić

kandydatowi do fotela prezydenckiego wizerunek silnego lidera, który twardymi metodami

broni Rosji i walczy o jej interesy.

Natomiast w ramach swojej kampanii prezydenckiej Miedwiediew nie był centralną postacią

telewizyjnych programów informacyjnych. Pokazywano go najczęściej po Putinie, przy czym

ustępujący prezydent wciąż występował w roli gospodarza, podkreślając jak surowo będzie

kontrolować i rozliczać ministrów swego przyszłego gabinetu.

Niewiele zmieniło się w tej sprawie od czasu formalnego przejęcia urzędu prezydenckiego

przez Miedwiediewa oraz objęcia funkcji premiera przez Putina. Oczywiście, z racji obecnego

urzędu, Miedwiediewa częściej pokazują rosyjskie media. Jednakże w dalszym ciągu sprawia

on wrażenie człowieka niepewnego co ma powiedzieć, pozbawionego charyzmy, a w

sytuacjach kiedy występuje razem z premierem, nie przekonuje, że to on jest dominującym

aktorem na rosyjskiej scenie politycznej, a tym samym przywódcą narodu. Po części wynika

to z zupełnie innej biografii Miedwiediewa, która raczej nie może przysporzyć mu wielkiej

popularności wśród rodaków. Jedynak z dobrej inteligenckiej leningradzkiej rodziny, pilny

uczeń i student.

Intrygującą tajemnicą jest majątek Miedwiediewa pozwalający mu nosić choćby zegarki

warte więcej niż jego całoroczna pensja. W latach 90. był współzałożycielem i poważnym

udziałowcem spółki Ilim Pulp Enterprise. Firma skupowała w całej Rosji największe

kombinaty celulozowo-papiernicze i ogromne powierzchnie lasów. Nazywano ją nawet

"gospodarzem tajgi". Do dzisiejszego prezydenta należało 20 proc. akcji giganta wartych

ponad 300 mln dol. Z deklaracji majątkowej złożonej w Centralnej Komisji Wyborczej przed

marcowymi wyborami prezydenckimi wynika, że Miedwiediew jest właścicielem mieszkania

w moskiewskich Złotych Kluczach, zdeponowanych w bankach oszczędności o wysokości

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: