4_Filary_Raport_Delorsa.pdf

RaportdlaUNESCO

MiędzynarodowejKomisjidosprawEdukacjidlaXXIwieku

podprzewodnictwemJacques’aDelorsa

„Edukacja:jestwniejukrytyskarb”

(fragmentpochodzizjedynejdostępnejpolskojęzycznejwersjiRaportu,wydanejprzez

StowarzyszenieOświatowcówPolskich,Warszawa,1998r.)

Pełnytekstraportudostępnyjestwjęzykachangielskimifrancuskimnastronieinternetowej

UNESCOwParyŜu: http://www.unesco.org/delors/

Rozdział4

Czteryfilaryedukacji

PoniewaŜnadchodzącywiekstworzybezprecedensowewarunkidoobiegu

igromadzeniawiedzy,podporządkujeedukacjepodwójnemunakazowi,który

napierwszyrzutokamoŜeokazaćsięsprzeczny.Edukacjapowinna

przekazywaćmasowoiskuteczniecorazwięcejwiedzyiumiejętności,które

ewoluują,adekwatnychdokognitywnejcywilizacji,albowiemsąonepodstawą

kompetencjijutra.Jednocześniepowinnaznaleźćizaznaczyćpunkty

odniesienia,którebędąchronićsferępublicznąiprywatnąprzedzalewem

informacji,mniejlubbardziejefemerycznych,orazpozwolązachowaćwłaściwy

kierunekindywidualnymizbiorowymprojektomrozwoju.Edukacjajestniejako

zobowiązanadodostarczeniamapyzłoŜonegoiwiecznieniespokojnegoświata

ibusoliumoŜliwiającejponimŜeglugę.

Wtejwizjiprzyszłościodpowiedźwyłącznieilościowananieustające

zapotrzebowanieedukacyjne–stałezwiększanieobciąŜeniaszklonego–niejest

moŜliwaipoŜądana.JuŜniewystarczy,abyjednostkazgromadziławswoim

początkowymokresieŜyciazapaswiedzy,zktórejmogłabynastępnieczerpaćw

nieskończoność.Powinnaumiećwykorzystywaćwciągucałejswojejegzystencji

wszystkieokazjedoaktualizowania,pogłębianiaiwzbogacaniatejpodstawowej

wiedzyidostosowywaćsiędozmieniającegosięświata.

Abyspełnićwcałościswojamisję,edukacjapowinnaorganizowaćsię

wokółczterechaspektówkształcenia,któreprzezcałeŜyciebędąniejakodla

kaŜdejjednostkifilaramijejwiedzy:uczyćsię,abywiedzieć,tzn.abyzdobyć

narzędziarozumienia;uczyćsię,abydziałać,abymócoddziaływaćnaswoje

środowisko;uczyćsię,abyŜyćwspólnie,abyuczestniczyćiwspółpracowaćz

innyminawszystkichpłaszczyznachdziałalnościludzkiej;wreszcie,uczyćsię,

abybyć,dąŜenie,którejestpokrewnetrzempoprzednim.Oczywiście,tecztery

drogiwiedzytworzącałość,albowiemmajaonewielepunktówzbieŜnych,

przecinającychsięiuzupełniających.

Zwyklekształcenieformalnejestzorientowanegłównie,jeślinie

wyłącznie,nauczyćsię,abywiedzieć,wmniejszymstopniu,na:uczyćsię,aby

działać.DwapozostałefilarywiedzyzaleŜąnajczęściejodprzypadkowych

okoliczności,jeślinietraktujesięichjakopewnegorodzajunaturalna

kontynuacjedwóchpierwszych.OtóŜ,zdaniemKomisji,kaŜdyz„czterech

filarówwiedzy„powinienbyćprzedmiotemjednakowejtroskiw

ustrukturyzowanymkształceniu,tak,abyedukacjajawiłasięjako

doświadczenieglobalneicałoŜyciowe,zarównowaspekciepoznawczym,jak

ipraktycznym,kaŜdemuobywatelowijakoosobieiczłonkowispołeczeństwa.

OdpoczątkuswojejpracyczłonkowieKomisjizrozumieli,Ŝedopodjęcia

wyzwańnadchodzącegostuleciajestniezbędnewyznaczenienowychcelów

edukacji,awięczmianawyobraŜeńojeuŜyteczności.Nowarozszerzona

koncepcjaedukacjipowinnaumoŜliwićkaŜdejjednostceodkrywanie,

pobudzanieiwzmocnieniejejpotencjałutwórczego–ujawnićskarbukrytyw

kaŜdymznas.Zakładatoodejścieodwizjiwyłącznieinstrumentalnejedukacji,

postrzeganejjakokoniecznejdrogidoosiągnięciaokreślonychrezultatów

(umiejętności,nabycieróŜnychzdolności,celeocharakterzeekonomicznym),

itraktowaniejejfunkcjiwsposóbintegralny:spełnieniejednostki,która:uczy

się,abybyć.

Uczyćsię,abywiedzieć

Tenrodzajuczeniasię,którymanauwadzewwiększym

stopniuopanowanienarzędziwiedzyniŜzdobycie

encyklopedycznychiskodyfikowanychwiadomości,moŜna

traktowaćjednocześniejakośrodekicelŜycialudzkiego.Jako

środek,poniewaŜkaŜdajednostkapowinnauczyćsięrozumieć

otaczającyjaświat,przynajmniejnatyle,nailejestto

konieczne,abyŜyćgodnie,rozwijaćswojezdolnościzawodowe

ikomunikowaćsię.Jakocel,poniewaŜjegoistotajestradość,jakądaje

rozumienie,poznawanieiodkrywanie.Jeślinawetcorazrzadziejmamydo

czynieniazbezinteresownymstudiowaniem,wzrastabowiemobecnie

zapotrzebowanienawiedzeutylitarną,totendencjadowydłuŜaniaskolaryzacji

iwolnegoczasupowinnasprzyjaćdocenianiuprzezcorazwiększąliczbę

dorosłychprzyjemnościzpłynących

zindywidualnegoprzyswajaniawiedzyidociekań.Poszerzaniawiedzy,która

pozwalakaŜdemulepiejzrozumiećróŜnorodneaspektyjegootoczeniasłuŜy

rozbudzaniuzainteresowańintelektualnychikrytycyzmuorazumoŜliwia

odkrywanierzeczywistościdziękizawszystkoiniezaleŜnościsądów.Ztego

punktuwidzeniapowtórzmytojeszczeraz–jestsprawązasadniczą,aby

kaŜdedziecko,gdziekolwieksięznajduje,mogłozapoznaćsięwstosownej

formieznaukowympodejściemistaćsięnacałeŜycie„przyjacielemwiedzy” 1 .

NapoziomieszkolnictwaśredniegoiwyŜszegokształceniepowinnowyposaŜać

wszystkichuczniówistudentówwnarzędzia,pojęciaisposobyodniesień,

adekwatnedopostępuwiedzyiparadygmatówepoki.

PoniewaŜjednakwiedzajestzłoŜonaistaleewoluuje,przetocoraz

bardziejdaremnejestdąŜeniedopoznaniawszystkiegoizwyjątkiem

kształceniapodstawowegowszechdyscyplinarnośćstajesięzłudzeniem.Jednak

specjalizacja,równieŜprzyszłychbadaczy,niemoŜeobyćsiębezkultury

ogólnej.„Prawdziwieświatłyumysłpotrzebujeobecnierozległejkulturyogólnej

imoŜliwościdogłębnejpracywniewielkimobszarzedyscyplin.NaleŜyzadbać,

abyprzezcałyokreskształceniatendencjetewystępowałyrównocześnie” 2 .

Wszakkulturaogólna,otwarciesięnainnejęzykiiinnawiedzę,umoŜliwia

najpierwkomunikowaniesię.Specjalista,zamykającsięwswejwiedzy,naraŜa

sięnautratękontaktuzinnymiiniezaleŜnieodokolicznościbędziemiał

trudnościwnawiązaniuwspółpracy.Zdrugiejstronykulturaogólna–

podstawaspołeczeństwaniezaleŜnieodepokiimiejscasprzyjaotwarciusięna

inneobszarywiedzy:wtensposóbmoŜedokonywaćsiętwórczasynergia

1 Raport trzeciego posiedzenia Komisji, ParyŜ, 12-15 stycznia 1994 r.

2 L.Schwartz „L’enseignement scientifique”, w: Institut de France:Réflexion sur l’enseignement , Paris, Flammarion, 1993

międzydyscyplinami.Przedewszystkimdziedziniebadańpostępwiedzy

dokonujesięnastykuróŜnychdyscyplin.

Zdobywaniewiedzyzakładawpierwszejkolejnościnaukęuczeniasię

przezćwiczenieuwagi,pamięciimyślenia.Oddzieciństwa,zwłaszczaw

społeczeństwachzdominowanychprzezobraztelewizyjny,młodyczłowiek

powinienuczyćsięskupianiauwaginarzeczachiosobach.Ciąg

mediatyzowanychinformacjiszybkonastępującychposobie,takczęsty

„zapping”szkodziprocesowiodkrywania,któryimplikujetrwanieipogłębianie

postrzegania.TouczeniesięuwagimoŜeprzybieraćróŜneformyi

wykorzystywaćliczneokazje,jakiestwarzaŜycie(zabawa,praktykaw

przedsiębiorstwach,podróŜe,praktycznezastosowanianaukitp.).

Natomiastćwiczeniepamięcijestniezbędnymantidotumnazalew

migawkowymiinformacjami,jakierozpowszechniająmedia.Byłobybłędem

sadzić,ŜepamięćstałasięobecniebezuŜytecznanaskuteknaszejniezwykłej

zdolnościgromadzeniaiprzekazywaniainformacji.Owszem,trzebadokonywać

selekcjidanychdowyuczeniasię„napamięć”,aletezstaranniekultywować

asocjacyjnazdolnośćzapamiętywania,właściwawyłącznieczłowiekowi,która

jestnieredukowalnadoautomatyzmu.Wszyscyspecjaliścisązgodnicodo

celowościćwiczeniapamięciodnajmłodszychlatiniestosownościeliminowania

zpraktykiszkolnejniektórychtradycyjnychćwiczeńuchodzącychznudne.

Wreszcie,ćwiczeniemyślenia,wktórewprowadzajądzieckonajpierw

rodzice,anastępniejegonauczyciele,powinnoprzebiegaćodkonkretudo

abstrakcjiiviceversa.Trzebawięcłączyć,zarównowkształceniu,jaki

badaniach,dwiemetodyczęstoprzedstawianejakoantagonistyczne:metodę

dedukcyjnąimetodęindukcyjna.WzaleŜnościodnauczanejdyscyplinyjedna

ztychmetodmoŜebyćbardziejstosowana,jednakwwiększościprzypadków

operacjeumysłowewymagająłączeniaobu.

ProcesuczeniasięnigdyniejestzakończonyimoŜegowzbogacićkaŜde

doświadczenie.Wtymznaczeniułączysięcorazczęściejzpraca,wmiaręjak

tracionaswójrutynowycharakter.PierwsząedukacjęmoŜnauznaćzaudaną,

jeślidaonaimpulsipodstawyumoŜliwiającekontynuowanienaukiprzezcałe

Ŝycie,wpracy,leczrównieŜpozapracą.

Uczyćsię,abydziałać

Uczyćsię,abywiedziećiuczyćsię,abydziałać–czynnościtesą

wznacznejmierzenierozdzielne.DrugajednakwiąŜesiębardziej

zkwestiąkształceniazawodowego:jaknauczyćucznia

stosowaniawpraktycenabytychwiadomości,leczrównieŜ,jak

przystosowaćedukacjędoprzyszłejpracy,skorojejewolucjęnie

sposóbdokładnieprzewidzieć?Natowłaśnieostatniepytanie

Komisjabędziesięstarałaprzedewszystkimodpowiedzieć.

WzwiązkuztymnaleŜyrozróŜnićistnieniegospodarekprzemysłowych,

wktórychdominujepracanajemna,iinnych,wktórychwciąŜjeststosowana

szerokopracaniezaleŜnalubnieformalna.Wspołeczeństwach

charakteryzującychsięwystępowaniempracynajemnej,któreukształtowałysię

wXXwiekuwedługmodeluprzemysłowego,zastępowaniemaszynamipracy

ludzkiejpowodujewcorazwiększymstopniujejdematerializacjęipodkreśla

aspektkognitywnyczynności,nawetwprzemyśle,jakrównieŜznaczenieusług

wdziałalnościgospodarczej.PrzyszłośćtychgospodarekzaleŜyzresztąod

zdolnościwykorzystaniapostępuwiedzydoinnowacji,któregenerowałyby

noweprzedsiębiorstwainowemiejscapracy.WyraŜenie:uczyćsię,abydziałać

tracidotychczasoweznaczenieprzygotowaniadanejjednostkidowykonywania

ściśleokreślonegomaterialnegozadania,związanegozwytwarzaniemjakiejś

rzeczy.Dlategoprzygotowaniezawodowepowinnozmieniaćsięiodchodzićod

przekazumniejlubbardziejzrutynizowanejpraktyki,nawet,jeślizachowuje

onawartośćkształcącą,którejnienaleŜylekcewaŜyć.

Odpojęciakwalifikacjidopojęciakompetencji

Wprzemyśleoddziaływanieczynnikakognitywnegoiinformacyjnegona

systemyprodukcjisprawia,zeoperatorzyitechnicytraktująpojęcie

kwalifikacjizawodowychjakoniecoprzestarzałeorazwysuwająnaplan

pierwszypojęciekompetencji.Nieubłaganiebowiemprocestechniczny

modyfikujekwalifikacjepotrzebnedonowychprocesówprodukcji.Czynności

typowofizycznezastępowanesączynnościamibardziejintelektualnymi,

bardziejmentalnymi,takimijakkierowaniemaszynami,ichutrzymanie

iobsługaorazpracekoncepcyjne,studyjne,organizacyjne,wmiaręjaksame

maszynystajasiębardziej„inteligentne”,apraca„dematerializujesię”.

Terosnącewymaganiawzakresiekwalifikacjinawszystkichpoziomach

mająwieleprzyczyn.Cosiętyczypersoneluwykonawczego,zlecone

uszeregowaneczynnościipodzielonanaszczegółowezadaniapracasączęsto

zastępowaneorganizacją„kolektywuroboczego”lub„grupprojektowych”na

wzórpraktykstosowanychwprzedsiębiorstwachjapońskich:swoistytayloryzm

naopak.Zdrugiejstronypersonalizacjazadańzastępujezamienność

pracownikównajemnych.Pracodawcycorazczęściejzamiastzgłaszać

zapotrzebowanienakwalifikacjenadalwichprzekonaniukojarzącesię

nadmierniezumiejętnościamimaterialnymi–zgłaszajązapotrzebowaniena

kompetencje,rozumianejakoswoistykoktajlwłaściwykaŜdejjednostce,

składającysięzkwalifikacjiwścisłymtegosłowaznaczeniu,nabytychprzez

kształcenietechniczneizawodowe,postawspołecznych,umiejętnościpracy

wzespole,zdolnościpodejmowaniadecyzji,zamiłowaniadoryzyka.

Jeślidodamydotychnowychwymagańpostulatosobistego

zaangaŜowaniasiępracownika,jakoaktorazmiany,stajesięoczywiste,Ŝe

zaletybardzoosobiste,wrodzonelubnabyte,częstozwaneprzezkierowników

przedsiębiorstw„umiejętnościąbycia”,łącząsięzwiedząiumiejętnością

działania,tworzącwymaganekompetencje.Ilustrująonedobitniewięź,jaka

edukacjapowinnazachowaćcopodkreślaKomisjamiędzyróŜnymi

postaciamikształcenia.WśródtychzaletnajwaŜniejszastajesięumiejętność

porozumiewaniasię,pracyzinnymi,regulowaniakonfliktówiich

rozwiązywania.Tendencjętęwzmacniarozwójdziałalnościusługowej.

„Dematerializacja”pracy

idziałalnośćusługowawsektorzepracynajemnej

Oddziaływanie„dematerializacji”rozwiniętychgospodareknakształcenie

jestszczególnieuderzające,zwłaszcza,gdyobserwujemyrozwójjakościowy

iilościowyusług.Takategoria,bardzozróŜnicowana,jestdefiniowana

acontrariojakoobejmującadziałalność,któraniejestaniprzemysłowa,ani

rolniczaiktóra,mimoswojejróŜnorodności,mawspólnącechę,Ŝenie

wytwarzadóbrmaterialnych.

WieleusługdefiniujesięprzedewszystkimwzaleŜnościodrelacji

interpersonalnych,jakiedziękinimpowstają.PrzykładówmoŜnazaczerpnąć

zarównozsektorahandlowego,któryrozwijasięgwałtownie,Dziękiza

wszystkoirosnącejzłoŜonościgospodarek(róŜnieksperci,usługimiejskielub

doradztwotechnologiczne,usługifinansowe,rachunkowośćlubzarządzanie),

jakisektoraniehandlowegobardziejtradycyjnego(usługioświatowe,socjalne,

zdrowotne,itp.).Wobydwuprzypadkachdziałalnośćinformacyjna

ikomunikacyjnaodgrywazasadnicząrolę;zwracasięuwagęnacharakter

personalnyzbieranychiprzetwarzanychinformacjispecyficznychdla

konkretnegoprzedsięwzięcia.Wtegorodzajuusługachjakośćrelacjimiędzy

świadczącymaodbierającymjezaleŜywduŜymstopniurównieŜodtego

ostatniego.Zrozumiałejestwięc,Ŝepracy,októrejmówimy,niemoŜnajuŜ

przygotowywaćwtensamsposób,jakpracyzwiązanejzuprawąrolilub

wytwarzaniemblachy.Relacjedomateriiitechnikipowinnauzupełniać

umiejętnośćrelacjiinterpersonalnych.Rozwójusługzmuszawięcdo

kultywowaniazalet,któreniekonieczniezawdzięczamytradycyjnemu

kształceniu,aktórepolegająnazdolnościnawiązywaniatrwałych

iskutecznychrelacjimiedzyjednostkami.

MoŜnasobiewreszciewyobrazić,Ŝeworganizacjach

supertechnicystycznychprzyszłościbrakiwstosunkachmiędzyludzkichmogą

staćsięprzyczynąpowaŜnychdysfunkcjiibędąrodzićzapotrzebowaniena

nowyrodzajkwalifikacjiodwołującychsiębardziejdosposobubycianiŜ

intelektu.MoŜetostwarzaćszansedlaosób,któremajaskromnekwalifikacje

formalnelubnieposiadająichwcale.Intuicja,wyczucie,osąd,umiejętność

jednoczeniazespołutozalety,któreniesązarezerwowanewyłączniedlaosóbz

najwyŜszymikwalifikacjamiformalnymi.Jakigdzieuczyćtychzdolnościmniej

lubbardziejwrodzonych?NiemoŜnawsposóbprostywydedukowaćtreści

kształceniazdolnościlubpotrzebnychumiejętności.ProblemtenjestrównieŜ

aktualnywzwiązkuzkształceniemzawodowymwkrajachrozwijającychsię.

Pracawgospodarcenieformalnej

Wgospodarkachrozwijającychsię,wktórychniemaprzewagipracy

najemnej,charakterpracyjestbardzoróŜny.WwielukrajachAfryki

SubsaharyjskiejiniektórychkrajachAmerykiŁacińskiejtylkoniewielkaczęść

ludnościwykonujepracęnajemną,podczasgdyznacznawiększośćuczestniczy

wtradycyjnejgospodarcenaturalnej.Niemawpełnymtegosłowaznaczeniu

odpowiednikazatrudnienia;umiejętnościsączęstotyputradycyjnego.Pozatym

funkcjakształcenianieograniczasiętylkodopracy,leczjegoszerszymcelem

jestformalnelubnieformalneuczestnictwowrozwoju.Częstochodzizarównoo

kwalifikacjespołeczne,jakikwalifikacjezawodowe.

Winnychkrajachrozwijającychsięfunkcjonujeobokrolnictwai

ograniczonegosektoraformalnegosektorgospodarczynowoczesnyi

nieformalnyzarazem,opartynarzemiośle,handluifinansach,któryświadczy

oistnieniupotencjałuprzedsiębiorczościdobrzedostosowanegodolokalnych

warunków.Wobydwuprzypadkachzlicznychkonsultacjiprzeprowadzonych

zprzedstawicielamikrajówrozwijającychsięwynika,Ŝepragnąjednocześnie

wykorzystaćspecyficznezdolnościinnowacyjneikreatywnezwiązanez

kontekstemlokalnym.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: