Do bieguna.pdf

Do bieguna!

W końcu XIX i na początku XX wieku Spitsbergen, a zwłaszcza północne krańce

archipelagu, z racji bliskości Bieguna Północnego (ok. 1000 km) i stosunkowo łatwej

dostępności, stały się punktem wyjściowym szeregu ekspedycji podejmowanych w celu

dotarcia do niezdobytego jeszcze bieguna. Po raz pierwszy dociera tam wyprawa

Peary'ego w roku 1909. Poniżej opisano wyprawy organizowane ze Spitsbergenu oraz

kilka innych słynnych wypraw arktycznych .

William Edward Parry (1780 - 1855) jako pierwszy zaproponował osiągnięcie bieguna

przy użyciu sań umożliwiających także poruszanie się w wodzie. W 1827 r. jako

kierownik ekspedycji do Spitsbergenu dopłynął statkiem H.M.S. „Hecla” w rejon na

zachód od wysp Sjuoyane i do Sorgfjorden. Na początku czerwca 1827 r. Parry wyruszył

z 37 towarzyszami w kierunku Bieguna Północnego, z zaopatrzeniem na 71 dni. Ciągnąc

po lodzie sanie o stalowych płozach, wśród mgieł, mżawki, w tumanach mokrego śniegu,

wyprawa przedzierała się przez zwały lodu, pokonywała liczne kanały wodne, na trasie

prawie 1000 Mm (mil morskich), choć wskutek trudności terenowych i dryfu lodów

przebyli nie więcej niż 172 Mm w linii prostej, od okrętu zakotwiczonego u wybrzeży

Spitsbergenu. Dotarli do 82°45'N - rekordowej szerokości do 1876 r. (rekord nie pobity

przez pół wieku), a oryginalność planu nie miała sobie równych z wyjątkiem planu

Fridtjofa Nansena .

Jednym z miejsc startu w kierunku bieguna była niewielka zatoka Virgohamna po

północnej stronie wyspy Danskoya (Duńskiej).

Salomon August Andrée (1854 - 1897), szwedzki inżynier i badacz Arktyki postanowił

dotrzeć do bieguna balonem . W 1896 r. na brzegu zatoki Virgohamna zbudowano

hangar balonowy. 11 lipca 1897 r. o godz. 13:50 ekspedycja w składzie: Salomon August

Andrée, Nils Strindberg, Knut Hjalmar Ferdinand Frankel wystartowała z Danskoya

balonem „Ornen” („Orzeł”). Po 2,5 dobach lotu „Orzeł” rozbił się podczas przymusowego

lądowania w lodach, na 82°56'N, w odległości ok. 480 km na północny wschód od

miejsca startu. Rozbitkowie z miejsca katastrofy wyruszyli na południe w kierunku Ziemi

Franciszka Józefa, ciągnąc na saniach 700 kg bagażu zawierającego namioty, prowiant i

sprzęt nawigacyjny. Po wielu dniach dryfu i beznadziejnej wędrówki po lodach, trzej

rozbitkowie postanowili przezimować w lodowym igloo. 17 września 1897 r. zobaczyli

wyspę Kvitoya. 18 września obchodzili uroczyście 25 jubileusz Króla Oscar'a, z toastem i

podniesieniem na maszt flagi federacji (co zostało zapisane w dzienniku Strinberg'a).

Dryfując na wschód i południe od wyspy, 2 października kra uderzyła w jej południowo-

zachodni cypel i uległa pokruszeniu, a igloo zostało zniszczone. 7 października przenieśli

się na ląd, gdzie rozbili obóz. Był to niewielki skrawek wybrzeża pokryty ubogą

roślinnością tundrową oraz niskimi pagórkami z otoczaków. Brak było zacisznego

miejsca na postawienie szałasu i żadnej szansy na przeżycie. Zmarli prawdopodobnie po

kilku tygodniach, pierwszy Nils Strindberg. 33 lata później, w 1930 r. obozowisko

odnalazła Norweska Ekspedycja do Ziemi Franciszka Józefa na szkucie „Bratvag”, którą

kierował Gunnar Horn. „Obóz śmierci” odnaleziony przez ekspedycję znajdował się na

zachodnim, jedynym wolnym od lodu krańcu wyspy. Przylądek ten został nazwany

później Andréeneset. Odnalezione dziennik uczestników wyprawy i filmy pozwoliły

odtworzyć dramatyczny przebieg 100 dni wyprawy.

Następne próby dotarcia do Bieguna Północnego ze Spitsbergenu podjęte zostały 10 lat

później. Być może pod wpływem pomysłu Andrée, Amerykanin Walter Wellman , na

początku XX wieku podjął próbę zdobycia Bieguna Północnego balonem napędzanym

śmigłem przy pomocy silnika spalinowego. Wcześniej podjął dwie nieudane próby

dotarcia do bieguna saniami, jedną w 1894 r. ze Spitsbergenu, drugą w 1898 r. z Ziemi

Franciszka Józefa, gdzie zimował w sezonie 1898/99. Wellman na miejsce startu wybrał

również wyspę Danskoya. Wykorzystując drewno z budowli Andrée, w sąsiedztwie bazy

swego poprzednika nad zatoką Virgohamna zbudował gigantyczny hangar balonowy,

nazwany „America”. W hangarze został umieszczony statek powietrzny, instalacje,

paliwo i wyposażenie. Pierwsza próba wyruszenia w 1907 r. nie powiodła się już w fazie

startu. Ponowiona w dwa lata później również zakończyła się fiaskiem. Balon użyty przez

Wellmana okazał się za mało odporny na silne i porywiste spitsbergeńskie wiatry.

Wellman niezrażony niepowodzeniami planował jeszcze następną ekspedycję, ale gdy

dowiedział się o zdobyciu bieguna zaprzestał dalszych eksperymentów w Arktyce i

powrócił do USA. Jego imieniem nazwany został najwyższy szczyt wyspy Danskoya -

Wellmankollen (342 m n.p.m.).

W 1901 r. zamierzał do bieguna dotrzeć Niemiec porucznik Bauendal . Pierwsza próba

jaką podjął była dość oryginalna. Mianowicie postanowił na trasie z wyspy Danskoya do

bieguna zbudować kolej linową, by uniknąć trudów podróży po spiętrzonych lodach. Jak

pisze w swym pamiętniku Amundsen, zbudowany został nawet około stumetrowy

odcinek linii, lecz wkrótce pracownicy porzucili pracę. Kolejnym pomysłem było dotarcie

do bieguna na tratwie. Wykorzystując drewno z hangaru balonowego Wyprawy Andrée w

Virgohamna, zbudował 9 metrową tratwę z dwoma masztami. Zwodowana na wybrzeżu

wyspy Prins Karls Forland tratwa z zaopatrzeniem na 2 lata, zatonęła.

Położona na północno-zachodnim krańcu wyspy Spitsbergen, nad pięknym fiordem

Kongsfjorden mała osada Ny-Alesund stała się w pierwszej połowie XX wieku miejscem

startowym wielu lotniczych i balonowych ekspedycji polarnych.

Z Ny-Alesund kilkakrotnie startował w celu zdobycia Bieguna Północnego Roald

Amundsen (1872 - 1928), norweski żeglarz i eksplorator polarny.

W 1925 r. Amundsen podejmuje próbę dotarcia do Bieguna Północnego samolotem .

Amerykanin Lincoln Ellsworth finansuje zakup dwóch hydroplanów. 21 maja samoloty N-

24 i N-25 Ekspedycji Amundsen - Ellsworth startują do lotu w kierunku bieguna. W

wyprawie uczestniczyli dwaj piloci Risser-larsen i Dietrichson, mechanicy Ohdal i Feucht

oraz Amundsen i Ellsworth. Na 88°N, w odległości ok. 1000 km od miejsca startu, na

skutek defektu silnika jednego z samolotów następuje przymusowe lądowanie na

powierzchni wolnego od lodu kanału wodnego. Usuwanie defektu samolotu oraz

przygotowanie 500 metrowej drogi startowej, bo wodny kanał zamarzł, trwało 24 dni.

Następuje dramatyczny start N-25 z sześcioma uczestnikami ekspedycji na pokładzie

trzymiejscowego samolotu, z nierównej powierzchni drogi startowej, trzykrotnie krótszej

niż wymagana długość. N-25 dolatuje szczęśliwie do miejsca startu.

W 1926 r. Roald Amundsen organizuje słynną, międzynarodową ekspedycję, której

celem ma być przelot na trasie Spitsbergen - Biegun Północny - Alaska. Sponsorem,

który sfinansował zakup sterowca był i w tym przypadku Ellsworth. 11 maja sterowiec

„Norge” z 15 osobową Międzynarodową Ekspedycją Amundsen - Ellsworth - Nobile

wystartował z brzegu fiordu Kongsfjorden. Sterowiec przeleciał nad Biegunem

Północnym i po 42 godzinach lotu (3500 km) minął w odległości ok. 15 km Point Barrow

na Alasce. Po 72 godzinach lotu (5400 km) „Norge” wylądował w Teller, ok. 150 km na

północny zachód od Nome (Alaska). Był to pierwszy przelot nad północną częścią Morza

Arktycznego.

Kilka dni wcześniej przed startem „Norge”, do Kongsfjorden przybył statek „Chantier” z

dwoma aeroplanami i uczestnikami amerykańskiej wyprawy na pokładzie. Kierownikiem

ekspedycji był amerykański lotnik i badacz polarny, komandor Richard Evelyn Byrd. Po

osiągnięciu Bieguna Północnego, po 15,5 godzinach lotu samoloty powróciły do

Kongsfjorden.

W 1928 r. miał miejsce przelot z Point Barrow (Alaska) do Kongsfjorden. Uczestnikami

tej ekspedycji byli Wilkins i Eilsen.

W 1928 r. Umberto Nobile , włoski projektant sterowca, uczestnik ekspedycji „Norge”

organizuje włoską wyprawę do bieguna.

23 maja 1928 r. sterowiec „Italia” z 16-osobową załogą wystartował z Ny-Alesundu nad

Kongsfjorden i pomyślnie dotarł do bieguna. W drodze powrotnej nastąpiła awaria.

Sterowiec obniżył wysokość i uderzył o zwały lodu. Gondola sterowca z gen. Nobile i 9

uczestnikami lotu oderwała się od kadłuba. Jeden z członków załogi zginął na miejscu,

pozostali wyszli z katastrofy lekko kontuzjowani. Sterowiec pozbawiony balastu z

pozostałymi 6 członkami załogi uniósł się w górę i gnany silnym wiatrem odleciał w

nieznane. Po wielu dniach przebywania na dryfującym lodzie rozbitkom udało się

nawiązać łączność radiową i zawiadomić o katastrofie. Ny-Alesund stał się centrum

międzynarodowej akcji ratunkowej. W akcji uczestniczyły samoloty, statki i ok. 1300

ludzi. Nobile odleciał dwumiejscowym samolotem szwedzkim, który wylądował na krze, a

7 rozbitków uratował rosyjski lodołamacz „Krasin”. Wraku sterowca i pozostałych 6

członków załogi nigdy nie odnaleziono. W tym czasie, wyruszył z Tromso do

Spitsbergenu Roald Amundsen, by włączyć się do akcji poszukiwawczej. Francuski

samolot Latham, na pokładzie którego znajdował się Amundsen nie doleciał do Ny-

Alesundu, prawdopodobnie uległ katastrofie w pobliżu wyspy Bjornoya. Wraku samolotu i

załogi nie odnaleziono.

W następnych latach w kierunku bieguna podążały kolejne wyprawy piesze, z psimi

zaprzęgami, saniami motorowymi, łodzią podwodną, lodołamaczem. Spitsbergen nie był

punktem startowym ani końcowym większości z nich, stąd nie są one tutaj opisane.

W okresie 1893 - 1897 Fridtjof Nansen (1861 -1930), norweski naukowiec i badacz

polarny, podejmuje próbę dotarcia do bieguna specjalnie skonstruowanym statkiem,

wykorzystując dryf lodów. Nansen z artykułu prof. Mohn'a na temat tragedii statku

„Janette” (zatonął zmiażdżony przez lody w czerwcu 1881 r. na północny wschód od

Wysp Nowosyberyjskich, a jego szczątki po 3 latach dotarły na krze lodowej do wybrzeży

Grenlandii) wysnuł wniosek, że dryfujące w poprzek oceanu lody można wykorzystać

dzięki odpornemu na zmiażdżenie statkowi i dotrzeć w ten sposób w okolice bieguna.

Zbudowany w tym celu statek „ Fram ” o mocnej konstrukcji i zaokrąglonych burtach w

czerwcu 1893 r. wyruszył z trzynastoosobową załogą w rejs, aby udowodnić tę teorie.

Statek wmarzł w lody i dryfował na północ, jednak dryf był zbyt wolny i 14 marca 1895 r.

na równoleżniku 84°N Fridtjof Nansen oraz F. Hjalmar Johansen opuszczają statek i

ruszają po lodzie w kierunku bieguna na nartach, zabierając 3 pary sań i 28 psów, oraz

żywność na 100 dni. W ciągu miesiąca podróży osiągnęli rekordową szerokość 86°4'N,

ale dalsza wędrówka była niemożliwa z powodu ogromnych zwałów spiętrzonego lodu i

gór lodowych. Nansen i Johansen zawracają na południe, ku Ziemi Franciszka Józefa.

Po długiej, wyczerpującej podróży po dryfujących lodach, trwającej 15 miesięcy z

zimowaniem, 17 czerwca 1896 r. docierają do Ziemi Franciszka Józefa, gdzie

niespodziewanie spotykają brytyjską ekspedycję naukową. Dwa miesiące później

Nansen w Tromso spotyka się ze swoim „Framem”.

Wyprawa Pearego 1909 - pierwsze zdobycie bieguna

Amerykański admirał Robert Edwin Peary (1856 - 1820) uznał, że zima jest najlepszą

porą do podróży po lodach Arktyki. W czerwcu 1908 r. pożeglował na północ na

pokładzie statku „Roosevelt”, dowodzonego przez przyjaciela i towarzysza poprzednich

wypraw arktycznych - Anglika Boba Bartletta. W Etah na północno-zachodnim wybrzeżu

Grenlandii, Peary zaokrętował 50 Eskimosów i zabrał na pokład 250 psów. Jesienią

założono główną bazę wyprawy na Cape Columbia, na północnym wybrzeżu Wyspy

Ellesmere'a w kanadyjskiej Arktyce. W lutym 1909 r. Peary wyruszył z pięcioma grupami

wspierającymi w pierwszy etap podróży. Cztery grupy zostały wkrótce odesłane z

powrotem do bazy na Cape Columbia i tylko piąta, kierowana przez B. Bartletta,

towarzyszyła Peary'emu aż do Obozu Bartletta na 87°47'N. Stąd do bieguna w linii

prostej było 246 km, a do przejścia po lodach ok. 300 km. 2 kwietnia 1909 r. Peary, jego

czarny służący Hanson i czterej Eskimosi opuścili obóz i ruszyli na północ. Bartlett udał

się w drogę powrotną. W cztery dni później, 7 kwietnia 1909 r. o godz. 10 wg podanej

przez Peary'ego wersji, osiągnęli Biegun Północny. Tego samego dnia o godz. 16

wyprawa ruszyła w drogę powrotną, i już w dwa dni później dotarła do Obozu Bartletta.

23 kwietnia Peary był już z powrotem na Cape Columbia. 6 września 1909 r. w drodze do

Stanów Zjednoczonych, z Indian Harbour na Labradorze, wysłał Peary do dziennika New

York Times kodowany telegram o zdobyciu bieguna. Peary wówczas jeszcze nie

wiedział, że Cook kilka dni wcześniej zdążył powiadomić Świat o zdobyciu o rok

wcześniej Bieguna Północnego, jednak przeprowadzona analiza podanych przez niego

faktów nie potwierdza osiągnięcia bieguna - Cook przypuszczalnie dotarł nie dalej niż do

85°N. Przez wiele lat uważano, że również Peary do bieguna nie dotarł. Powołana w 80

lat później przez prezydenta Towarzystwa National Geographic komisja, po zbadaniu

dziennika podróży oraz wykonanych zdjęć stwierdziła jednoznacznie, że Peary jednak

biegun zdobył. Jednym z przekonywujących dowodów były prowadzone zapisy

sondowań dna morskiego dokonane przez Peary'ego podczas drogi, z których wynikało

iż przekroczył dwukrotnie Krawędź Łomonosowa. W 1909 r. Peary nie mógł sfałszować

pomiarów, ponieważ w tym czasie nie były znane profile dna oceanu w tym rejonie.

Zastosowano również metody fotogrametryczne i stwierdzono, że dane ze zdjęć, które

Peary identyfikował jako wykonane w pobliżu bieguna, są w zgodzie z wykonywanymi

przez niego w tym samym miejscu obserwacjami Słońca. Roald Amundsena, w swoim

pamiętniku „Moje życie polarnika” napisał: „...jestem przekonany, że admirał Peary

zdobył biegun północny. Powód? Znałem go osobiście. Sugestie jakoby sfałszował

pomiary, wydają się bardzo prawdopodobne. Lecz odpowiedź na każdą tego typu

wątpliwość jest całkiem prosta: Peary nie należał do ludzi tego pokroju” .

Pierwsze przejście przez Ocean Lodowaty

W 1968 - 1969 Wally Herbert z „Transarctic Expedition” dokonuje pierwszego przejścia

po lodach Oceanu Lodowatego na całej jego długości od Point Barrow na Alasce do

Spitsbergenu.

21 lutego 1968 r. nastąpił start wyprawy z Point Barrow na Alasce. Uczestnikami

wyprawy byli: W. R. Koerner - dr glacjolog, Alann Gill - oceanograf i filmowanie, Ken

Hedges - kpt. lekarz. Na trasę zabrano trzy zaprzęgi - 40 psów, oraz trzy pary sań

przystosowanych do pokonywania odcinków wodnych jako łodzie. Trasa ok. 6 tys. km.

Wyprawa była zaopatrywana z powietrza przez lotnictwo kanadyjskie. Łączność radiową

utrzymywano z Point Barrow. Herbert dysponował mapami dryfu lodowego i prądów w

Basenie Arktycznym. Pierwsze kilkaset kilometrów były najtrudniejsze. Ruchomy lód był

silnie pokruszony i spiętrzony. Do pokonania były szczeliny i szerokie kanały wodne. Na

80 równoleżniku Wyprawa została zniesiona o 130 km. na północny-wschód. 4 lipca

rozbito obóz na szerokości 81°33'N i długości 165°20'W. Zaczynało się lato, mokry i

grząski śnieg, warunki lodowe uniemożliwiające marsz. We wrześniu, gdy obniżyła się

temperatura wyprawa ruszyła dalej. Kilka dni później A. Gill miał wypadek. Ponieważ

było podejrzenie uszkodzenia kręgosłupa, wyprawa wróciła do obozu letniego. Herbert

postanowił założyć wcześniej niż początkowo planowano bazę zimową w pobliżu obozu

letniego. Próba ewakuacji Gill'a się nie powiodła, 6 października samolot Ottar,

pilotowany przez Kanadyjczyka W. Phippsa nie zdołał wylądować. Zimowanie miało

miejsce na wielkiej krze, w domku zrzuconym w częściach z samolotu. Dom był w

kształcie połowy walca, 5 x 5 m. przymocowany linami, ogrzewany olejowo. Kiedy kra

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: