Konstytucja 3 Maja.pdf

Ustawa Rzadowa z 3 maja 1791 r. (Konstytucja 3 Maja)

PREAMBULA

W imie Boga, w Trojcy Swietej jedynego. Stanislaw August [2] z Bożej łaski i woli Narodu

Krol Polski, Wielki Ksiaże Litewski,

Ruski, Pruski, Mazowiecki, Żmudzki, Kijowski, Wołynski, Podolski, Podlaski, Inflancki,

Smolenski, Siewierski i Czernichowski, wraz ze Stanami Skonfederowanymi, w liczbie

podwojnej narod polski reprezentujacymi.

Uznajac, iz los nas wszystkich od ugruntowania i wydoskonalenia konstytucji narodowej

jedynie zawisl, dlugim doswiadczeniem

poznawszy zadawnione rzadu naszego wady, a chcac korzystac z pory, w jakiej sie Europa

znajduje i z tej dogorywajacej chwili,

ktora nas samym sobie wrocila, wolni od hanbiacych obcej przemocy nakazow, ceniac drozej

nad zycie, nad szczesliwosc osobista,

egzystencje polityczna, niepodleglosc zewnetrzna i wolnosc wewnetrzna narodu, ktorego los

w rece nasze jest powierzony, chcac

oraz na blogoslawientstwo, na wdziecznosc wspolczesnych i przyszlych pokolen zasluzyc,

mimo przeszkod, ktore w nas

namietnosci sprawowac moga dla dobra powszechnego, dla ugruntowania wolnosci, dla

ocalenia Ojczyzny naszej i jej granic z

najwieksza staloscia ducha, niniejsza konstytucje uchwalamy i te calkowicie za swieta, za

niewzruszona deklarujemy, dopoki by

narod w czasie prawem przepisanym, wyrazna wola swoja nie uznal potrzeby odmienienia w

niej jakiego artykulu. Do ktorej to

konstytucji dalsze ustawy sejmu terazniejszego we wszystkim stosowac sie maja.

I. RELIGIA PANUJACA.

Religia narodowa panujaca jest i bedzie wiara swieta rzymska katolicka ze wszystkimi jej

prawami; przejscie od wiary panujacej do jakiegokolwiek wyznania jest zabronione pod

karami apostazji. Ze zas taz sama wiara swieta przykazuje nam kochac bliznich

naszych, przeto wszystkim ludziom jakiegokolwiek badz wyznania, pokoj w wierze i opieke

rzadowa winnismy i dlatego wszelkich

obrzadkow i religii wolnosc w krajach polskich, podlug ustaw krajowych warujemy.

II. SZLACHTA ZIEMIANIE.

Szanuja pamiec przodkow naszych jako fundatorow rzadu wolnego, stanowi szlacheckiemu

wszystkie swobody, wolnosci,

prerogatywy pierwszenstwa w zyciu prywatnym i publicznym najuroczysciej zapewniamy,

szczegolniej zas prawa, statuta i

przywileje temu stanowi od Kazimierza Wielkiego [3], Ludwika Wegierskiego [4],

Wladyslawa Jagielly [5] i Witolda brata jego,

Wielkiego ksiecia litewskiego [6], nie mniej od Wladyslawa [7] i Kazimierza

Jagiellonczykow [8], od Jana Alberta [9], Aleksandra

[10] i Zygmunta [11] Pierwszego braci, od Zygmunta Augusta [12], ostatniego z linii

jagiellonskiej, sprawiedliwie i prawnie nadane,

utwierdzamy, zapewniamy i za niewzruszone uznajemy. Godnosc stanu szlacheckiemu w

Polszcze za rowna wszelkim stopniom

szlachectwa gdziekolwiek uzywanym przyznajemy. Wszystka szlachte rownymi byc miedzy

soba uznajemy, nie tylko co do

starania sie o urzedy i o sprawowanie poslug Ojczyznie, honor, slawe, pozytek przynoszacych,

ale oraz co do rownego uzywania

przywilejow i prerogatyw stanowi szlacheckiemu sluzacych. Nade wszystko zas prawa

bezpieczenstwa osobistego, wolnosci

osobistej i wlasnosci gruntowej i ruchomej tak, jak od wiekow kazdemu sluzyly, swiatobliwie,

nienaruszenie zachowane miec

chcemy i zachowujemy; zareczajac najuroczysciej, iz przeciwko wlasnosci czyjejkolwiek

zadnej odmiany lub ekscepcji w prawie

niedopuscimy, owszem najwyzsza wladza krajowa i rzad przez nia ustanowiony, zadnych

pretensyi pod pretekstem iurium regalium

[13] i jakimkolwiek innym pozorem do wlasnosci obywatelskich badz w czesci, badz w

calosci roscic sobie nie bedzie. Dlatego

bezpieczenstwo osobiste i wszelka wlasnosc, komukolwiek z prawa przynalezna, jako

prawdziwy spolecznosci wezel, jako zrenice

wolnosci obywatelskiej szanujemy, zabezpieczamy, utwierdzamy i aby na potomne czasy

szanowane, ubezpieczone i nienaruszone

zostawaly, miec chcemy.

Szlachte za najpierwszych obroncow wolnosci i niniejszej konstytucji uznajemy. Kazdego

szlachcica cnocie, obywatelstwu i

honorowi jej swietosc do szanowania, jej trwalosc do strzezenia poruczamy jako jedyna

twierdze Ojczyzny i swobod naszych.

III. MIASTA I MIESZCZANIE.

Prawo na terazniejszym Sejmie zapadle pod tytulem: Miasta Nasze Krolewskie wolne w

panstwach Rzeczypospolitej [14] w

zupelnosci utrzymane miec chcemy i za czesc niniejszej konstytucji deklarujemy, jako prawo

wolnej szlachcie polskiej, dla

bezpieczenstwa ich swobod i calosci wspolnej Ojczyzny nowa, prawdziwa i skuteczna dajace

sile.

IV. CHLOPI WLOSCIANIE.

Lud rolniczy, z pod ktorego reki plynie najobfitsze bogactw krajowych zrodlo, ktory

najliczniejsza w narodzie stanowi ludnosc, a

zatem najdzielniejsza kraju sile, tak przez sprawiedliwosc, ludzkosc i obowiazki

chrzescijanskie, jako i przez wlasny nasz interes

dobrze zrozumiany, pod opieke prawa i rzadu krajowego przyjmujemy, stanowiac: iz odtad

jakiebykolwiek swobody, nadania, lub

umowy dziedzice z wloscianami dobr swoich autentycznie ulozyli, czyli by te swobody,

nadania i umowy byly z gromadami, czyli tez z kazdym osobno wsi mieszkancem zrobione,

beda stanowic wspolny i wzajemny obowiazek, podlug rzetelnego znaczenia

warunkow i opisu zawartego w takowych nadaniach i umowach, pod opieke rzadu krajowego

podpadajacy. Uklady takowe i

wynikajace z nich obowiazki, przez jednego wlasciciela gruntu dobrowolnie przyjete, nietylko

jego samego, ale i nastepcow jego, lub

prawa nabywcow tak wiazac beda, iz ich nigdy samowolnie odmieniac nie beda mocni.

Nawzajem wloscianie jakiejkolwiek badzmajetnosci od dobrowolnych umow, przyjetych

nadan i z nimi zlaczonych powinnosci usuwac sie inaczej nie beda mogli, tylko w takim

sposobie i z takimi warunkami, jak w opisach tychze umow postanowione mieli, ktore czy na

wiecznosc, czyli do czasu

przyjete scisle ich obowiazywac beda. Zawarowawszy tym sposobem dziedzicow przy

wszelkich pozytkach od wloscian im

nalezacych, a chcac jak najskuteczniej zachecic pomnozenie ludnosci krajowej, oglaszamy

wolnosc zupelna dla wszystkich ludzi tak nowo przybywajacych, jako i tych, ktorzy by,

pierwej z kraju oddaliwszy sie, teraz do Ojczyzny powrocic chcieli, tak dalece, iz

kazdy czlowiek do panstw Rzeczypospolitej nowo z ktorejkolwiek strony przybyly lub

powracajacy, jak tylko stanie noga na ziemi

polskiej, wolnym jest zupelnie uzyc przemyslu swego jak i gdzie chce, wolny jest czynic

umowy na osiadlosc, robocizne lub czynsze, jak i dopoki sie umowi, wolny jest osiadac w

miescie lub na wsiach, wolny jest mieszkac w Polszcze, lub do kraju, do ktorego

zechce, powrocic, uczyniwszy zadosyc obowiazkom, ktore dobrowolnie na siebie przyjal.

V. RZAD, CZYLI OZNACZENIE WLADZ PUBLICZNYCH.

Wszelka wladza spolecznosci ludzkiej poczatek swoj bierze z woli narodu. Aby wiec calosc

panstw, wolnosc obywatelska i

porzadek spolecznosci w rownej wadze na zawsze zostawaly, trzy wladze rzad narodu

polskiego skladac powinny i z woli prawa

niniejszego na zawsze skladac beda, to jest: wladza prawodawcza w Stanach zgromadzonych,

wladza najwyzsza wykonawcza w

krolu i Strazy, i wladza sadownicza w jurysdykcjach, na ten koniec ustanowionych, lub

ustanowic sie majacych.

VI. SEJM CZYLI WLADZA PRAWODAWCZA.

Sejm czyli Stany zgromadzone na dwie Izby dzielic sie beda: na Izbe Poselska i na Izbe

Senatorska pod prezydencja Krola.

Izba Poselska, jako wyobrazenie i sklad wszechwladztwa narodowego, bedzie swiatynia

prawodawstwa. Przeto w Izbie Poselskiej

najpierwej decydowane beda wszystkie projeka.

1. Co do praw ogolnych, to jest: konstytucyjnych, cywilnych, kryminalnych i do ustanowienia

wieczystych podatkow, w ktorych to

materjach propozycje od tronu wojewodztwom, ziemiom i powiatom do roztrzasnienia

podane, a przez instrukcje do Izby

przychodzace, najpierwsze do decyzji wziete byc maja.

2. Co do uchwal sejmowych, to jest poborow doczesnych, stopnia monety, zaciagania dlugu

publicznego, nobilitacji i innych nadgrod przypadkowych, rozkladu wydatkow publicznych

ordynaryjnych i ekstraordynaryjnych, wojny, pokoju, ostatecznej ratyfikacyi traktatow

zwiazkowych i handlowych, wszelkich dyplomatycznych aktow i umow, do prawa narodow

sciagajacych sie, kwitowania magistratur wykonawczych i tym podobnych zdarzen, glownym

narodowym potrzebom odpowiadajacych, w ktorych to materjach propozycje od tronu, prosto

do Izby Poselskiej przychodzic majace, pierwszenstwo w prowadzeniu miec beda.

Izby Senatorskiej, zlozonej z biskupow, wojewodow, kasztelanow i ministrow, pod

prezydencya krola, majacego prawo raz dac

votum [15] swoje, drugi raz paritatem [16] rozwiazywac osobiscie lub nadeslaniem zdania

swego do tejze Izby, obowiazkiem jest:

1. Kazde prawo, ktore po przejsciu formalnem w Izbie Poselskiej do Senatu natychmiast

przeslane byc powinno, przyjac lub

wstrzymac do dalszej narodu deliberacji opisana w prawie wiekszoscia glosow; przyjecie moc

i swietosc prawa nadawac bedzie;

wstrzymanie zas zawiesi tylko prawo do przyszlego ordynaryjnego sejmu, na ktorym gdy

powtorna nastapi zgoda, prawo

zawieszone od Senatu przyjetem byc musi. 2. Kazda uchwale sejmowa w materiach wyzej

wyliczonych, ktora Izba Poselska

Senatowi przyslac natychmiast powinna, wraz z taz Izba poselska wiekszoscia glosow

decydowac, a zlaczona Izb obydwoch

wiekszosc, podlug prawa opisana, bedzie wyrokiem i wola Stanow.

Warujemy, iz senatorowie i ministrowie w obiektach sprawowania sie z urzedowania swego

badz w Strazy, badz w komisyi, votum decisivum [17] w sejmie nie beda mieli, i tylko

zasiadac w ten czas w Senacie maja dla dania eksplikacji na zadanie Sejmu.

Sejm zawsze gotowym bedzie. Prawodawczy i ordynaryjny rozpoczynac sie ma co dwa lata,

trwac zas bedzie podlug opisu prawa

o sejmach. Gotowy, w potrzebach naglych zwolany, stanowic ma o tej tylko materii, do ktorej

zwolan bedzie lub o potrzebie po

czasie zwolania przypadlej. Prawo zadne na tym ordynaryjnym sejmie, na ktorym

ustanowione bylo, znoszone byc nie moze.

Komplet Sejmu skladac sie bedzie z liczby osob, nizszym prawem opisanej, tak w Izbie

poselskiej, jako i w Izbie Senatorskiej.

Prawo o sejmikach, na terazniejszem Sejmie ustnowione, jako najistotniejsza zasade wolnosci

obywatelskiej, uroczyscie

zabezpieczamy.

Jako zas prawodawstwo sprawowane byc nie moze przez wszystkich i narod wyrecza sie w tej

mierze przez reprezentantow czyli

poslow swoich dobrowolnie wybranych, przeto stanowimy, iz poslowie na sejmikach obrani

w prawodawstwie i ogolnych narodu

potrzebach podlug niniejszej konstytucji, uwazani byc maja jako reprezentanci calego narodu,

bedac skladem ufnosci powszechnej.

Wszystko i wszedzie wiekszoscia glosow udecydowane byc powinno. Przeto liberum veto

[18], konfederacje [19] wszelkiego

gatunku i sejmy konfederackie, jako duchowi niniejszej konstytucji przeciwne, rzad obalajace,

spolecznosc niszczace, na zawsze

znosimy.

Zapobiegajac z jednej strony gwaltownym i czestym odmianom konstytucji narodowej, z

drugiej, uznajac potrzebe wydoskonalenia

onej, po doswiadczeniu jej skutkow co do pomyslnosci publicznej, pore i czas rewizyi i

poprawe konstytucji co lat dwadziescia piec

naznaczamy, chcac miec takowy sejm konstytucyjny ekstraordynaryjnym podlug osobnego o

nim prawa opisu.

VII. KROL, WLADZA WYKONAWCZA

Zaden rzad najdoskonalszy bez dzielnej wladzy wykonawczej stac nie moze. Szczesliwosc

narodow od praw sprawiedliwych, praw skutek od ich wykonania nalezy. Doswiadczenie

nauczylo, ze zaniedbanie tej czesci rzadu nieszczesciami napelnilo Polske.

Zawarowawszy przeto wolnemu narodowi Polskiemu wladze praw sobie stanowienia i moc

bacznosci nad wszelka wykonawcza

wladza, oraz wybierania urzednikow do magistratur, wladze najwyzszego wykonywania praw

krolowi w radzie jego oddajemy,

ktora to rada Straza Praw zwac sie bedzie.

Wladza wykonawcza do pilnowania praw i onych pelnienia scisle jest obowiazana. Tam

czynna z siebie bedzie, gdzie prawa

dozwalaja, gdzie prawa potrzebuja dozoru egzekucji, a nawet silnej pomocy. Posluszenstwo

nalezy sie jej zawsze od wszystkich

magistratur, moc przynaglenia nieposluszne i zaniedbujace swe obowiazki magistratury w jej

reku zostawiamy.

Wladza wykonawcza nie bedzie mogla praw stanowic ani tlumaczyc, podatkow i poborow

pod jakimkolwiek imieniem nakladac,

dlugow publicznych zaciagac, rozkladu dochodow skarbowych przez Sejm zrobionego

odmieniac, wojny wydawac, pokoju ani

traktatu i zadnego aktu dyplomatycznego definitive [20] zawierac. Wolno jej tylko bedzie

tymczasowe z zagranicznymi prowadzic

negocjacje oraz tymczasowe i potoczne dla bezpieczenstwa i spokojnosci kraju wynikajace

potrzeby zalatwiac, o ktorych

najblizszemu Zgromadzeniu sejmowemu doniesc winna.

Tron polski elekcyjnym przez familie miec na zawsze chcemy i stanowimy. Doznane kleski

bezkrolewiow, periodycznie rzad

wywracajacych, powinnosc ubezpieczenia losu kazdego mieszkanca ziemi polskiej, i

zamkniecie na zawsze drogi wplywom

mocarstw zagranicznych, pamiec swietnosci i szczescia Ojczyzny naszej za czasow familii

ciagle panujacych, potrzeba odwrocenia od ambicji tronu obcych, i moznych Polakow

zwrocenia do jednomyslnego wolnosci narodowej pielegnowania, wskazaly roztropnosci

naszej oddanie tronu Polskiego prawem nastepstwa. Stanowimy przeto, iz po zyciu, jakiego

nam dobroc Boska pozwoli, elektor dzisiejszy saski w Polszcze krolowac bedzie. Dynastia

przyszlych krolow Polskich zacznie sie na osobie Fryderyka

Augusta [21], dzisiejszego elektora Saskiego, ktorego sukcesorom de lumbis [22] z plci

meskiej tron polski przeznaczamy.

Najstarszy syn krola panujacego po ojcu na tron nastepowac ma. Gdyby zas dzisiejszy elektor

Saski nie mial potomstwa plci

meskiej, tedy maz przez elektora, za zgoda Stanow zgromadzonych corce jego dobrany

zaczynac ma linie nastepstwa plci meskiej

do tronu Polskiego. Dlaczego Marie Auguste Nepomucene, corke elektora, za infantke

deklarujemy, zachowujac przy narodzie

prawo, zadnej preskrypcji [23] podpadac nie mogace, wybrania do tronu drugiego domu, po

wygasnieciu pierwszego.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: