Przewrót majowy
Geneza. W latach 1925-1926 sytuacja międzynarodowa Polski znacznie się pogorszyła. Polska poniosła szereg klęsk związanych ze sprawami międzynarodowymi, były to m in. Zawarcie układów w Rapallo i Locarno skierowanych przeciw Polsce; zawarcie między Berlinem a Moskwą układu „o przyjaźni i współpracy” wymierzonego przeciw Polsce; fiasko rozmów polsko-rosyjskich w sprawie zawarcia paktu o nieagresji; odrzucenie współpracy gospodarczej i politycznej z Czechosłowacją. Poza złą sytuacją międzynarodową, przyczyny przewrotu majowego związane są również z sytuacją wewnętrzną. Po upadku rządu Grabskiego w Polsce trzeba było utworzyć rząd „zgody narodowej” od prawicy do PPS’u. W wyniku długich zabiegów udało się utworzyć taki rząd złożony z endecji, chadecji, Piasta, NPR i PPS na jego czele stanął Aleksander Skarżyski. Rząd stanął jednak przed poważnymi problemami gospodarczymi. W 1925 roku znacznie pogorszyła się sytuacja gospodarcza, wzrosło niezadowolenie społeczne. W grudniu 1925 kurs dolara wynosił 12,5zł, chociaż oficjalnie było to tylko 5,18zł. Liczba bezrobotnych rosła. Doszło do wielu wystąpień, demonstracji i starć z policją. Padli zabici i ranni. Wkrótce rząd Skarżyskiego przestał istnieć z powodu konfliktu między partiami i wycofania się PPS’u. Po tym wydarzeniu wzrastała pozycja Józefa Piłsudskiego. Miał on bardzo dużo zwolenników w wielu środowiskach (wojsku, związkach zawodowych, niektórych partiach politycznych). W obliczu poważnego kryzysu uważano Piłsudskiego za męża opatrzności, człowieka, który jako jedyny może uratować Polskę od powszechnego chaosu. Piłsudski cieszył się ogromnym autorytetem oraz sympatią i umiał to zręcznie wykorzystać. Głosił takie hasła jak potrzeba obalenia rządów „sejmokracji”, „prywaty panów posłów” oraz „generalnego uzdrowienia”. Hasła te znajdowały duży oddźwięk i stawały się coraz bardziej popularne w rozgoryczonym społeczeństwie. Tymczasem utworzono nowy rząd na czele z Wincentym Witosem złożony z przedstawicieli prawicy i centrum, który spotkał się z powszechnym sprzeciwem opozycji i nie tylko. W praktyce było to powtórzenie rządu z 1923r., który zapisał się w pamięci społeczeństwa bardzo źle z powodu m. In strzelania do manifestujących tłumów. Uważano, że nowy rząd nie będzie w stanie opanować sytuacji gospodarczej sprostać trudnej sytuacji międzynarodowej. Przeciw tym rządom wypowiedziała się zdecydowanie lewica i komuniści. W tej sytuacji Piłsudski zdecydował, że wybiła jego godzina.
Przebieg Już wcześniej, pod pozorem ćwiczeń wojskowych skupił pod Warszawą wierne mu oddziały wojskowe, w których dominowali oficerowie – piłsudczycy. W dniu 12 maja 1926 oddziały te wkroczyły do Warszawy od strony Pragi. Doszło do trzydniowych walk pomiędzy oddziałami popierającymi Marszałka, a wojskami, które pozostały wierne rządowi i prezydentowi. Posiłki wysłane na pomoc rządowi nie dotarły z powodu strajku kolejarzy ogłoszonego na wniosek PPS’u. Pragnąc uniknąć rozlewu krwi, prezydent Wojciechowski spotkał się z Piłsudskim na moście Poniatowskiego i próbował przekonać go do zaniechania działań. Wobec kategorycznej odmowy Marszałka i żądania ustąpienia gabinetu Witosa, rząd z prezydentem wycofał się do Wilanowa. Piłsudski, widząc, że rząd nie kapituluje zorganizował bardziej ożywioną akcję wojskową. W dniach 13, 14 maja doszło do wielu krwawych starć w centrum stolicy, a większość punktów miasta znalazła się w rękach zamachowców. W tej sytuacji rząd Witosa i prezydent Wojciechowski postanowili podać się do dymisji i przekazać swe uprawnienia marszałkowi sejmu Maciejowi Ratajowi. W porozumieniu z Piłsudskim, Rataj 15 maja powierzył urząd premiera Kazimierzowi Bartlowi. W rządzie tym Piłsudski zachował dla siebie tekę ministra spraw wojskowych.
Skutki Tragiczny w swych skutkach zamach pociągnął za sobą śmierć ok. 400 osób i tysiąc rannych. Stał się raną na długi czas dzielącą wojsko i społeczeństwo. Wbrew powszechnym oczekiwaniom Piłsudski nie przyjął funkcji prezydenta. Zgodnie z jego życzeniem, urząd ten objął Ignacy Mościki 1 czerwca 1926r. Jednak faktyczne kierowanie państwem spoczywało w rękach Piłsudskiego i jego współpracowników. Efektem przewrotu majowego były poprawki wprowadzone do konstytucji 2 sierpnia 1926r (nowela sierpniowa), które powiększyły uprawnienia prezydenta, ograniczały rolę parlamentu przy uchwalaniu budżetu i ograniczały immunitet poselski. Zamach majowy zakończył okres rządów parlamentarnych Polsce. Rozpoczął się okres rządów autorytarnych (sanacja – hasło głoszone przez Piłsudskiego oznaczające uzdrowienie systemu władzy).
Zamach majowy miał korzystny wpływ na gospodarkę: nastąpiło wyraźne ożywienie, napływ obcych kapitałów (Polska stała się pewnym partnerem), niski kurs złotego zaczął decydować o konkurencyjności naszych towarów, zmalało bezrobocie, wzrosła liczba nowych zakładów.
Źródło: Marian Toporek „Historia Polski”
kandr