Agnieszka Mierzewska II EPR
Mirosław Ardelli „Polityka wobec rodziny i wychowania u progu nadchodzącego wieku”, [w:] „Arytmia egzystencji społecznej a wychowanie”, red. Tadeusz Frąckowiak
Po transformacji ustrojowej oraz w obliczu nadchodzącego XXI wieku ważny stał się wybór modelu polityki społecznej prowadzonej wobec rodziny. Przemiany społeczno – ekonomiczne na przełomie lat 80. i 90. postawiły wobec niej nowe zadania.
Ze względów finansowych mało realne wydaje się utrzymanie polityki socjalnej na takim poziomie jak w poprzednim ustroju (którego rozwiązania nie były najlepsze gdyż wytwarzały w obywatelach postawę roszczeniową).
Liberalna polityka społeczna też nie jest możliwa do wprowadzenia ze względu na rozwijający się rynek ubezpieczeń, brak dobrze funkcjonującej gospodarki rynkowej, niski poziom przeciętnych płac oraz brak ustabilizowanej klasy średniej.
Również postawy obywateli wprowadzają wątpliwości. Mimo rozwoju niezależnych, pozarządowych inicjatyw dotyczących sfery socjalnej, obywatele nie chcą w nich uczestniczyć. Dominują wśród nich dwie postawy: bierne oczekiwanie na pomoc ze strony państwa i bezwzględna walka na nowo utworzonym rynku w celu poprawy standardu życia.
Pozostałe przyczyny braku spójnej wizji polityki społecznej:
- niski status materialny klas średnich, które na zachodzie tworzą podstawę wolontariatu i działalności charytatywnej,
- brak modelu polityki społecznej tworzonego w oparciu o konkretną hierarchię wartości
Nowe przesłanki polityki społecznej na rzecz rodziny.
A. Przesłanki ustrojowe i prawne:
- Decentralizacja uprawnień państwa w zakresie polityki społecznej w sferze finansowania i organizacji żłobków, przedszkoli, szkół podstawowych, ośrodków kultury oraz sportu i rekreacji. Samorządy często nie dysponowały wystarczającymi środkami finansowymi i możliwościami organizacyjnymi aby „zająć się” tymi instytucjami.
- Umożliwiono prawnie powstanie działalności prywatnych, instytucji non-profit.
- Według społecznych nauk Kościoła przyznano rodzinie główne prawo do wychowania dzieci – ograniczyło to ingerencje instytucji państwowych wobec rodziny.
- Z powodu ograniczonych środków finansowych zwiększono udział rodziny w finansowaniu usług społecznych (w sferze publicznej i niepublicznej).
- Rodzina chroniona jest przez Konstytucję RP, przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz odpowiednie przepisy kodeksu karnego, cywilnego, a także te o charakterze administracyjno – prawnym.
- Regulacje prawne kodeksu rodzinnego i opiekuńczego opierają się na zasadach: trwałości związku małżeńskiego, równouprawnienia małżonków, dobra dziecka, wzajemnej pomocy rodzinnej.
B. Przesłanki ekonomiczne i społeczne:
- Ograniczono możliwości państwa w finansowaniu świadczeń pieniężnych.
- Zmniejszono nakłady budżetowe państwa na usługi społeczne.
- Wzrost utrzymania placówek publicznych.
- Zawężona działalność socjalno-bytowa zakładów pracy.
- Zrezygnowano z utrzymania zakładów infrastruktury społecznej.
- Obiekty wypoczynkowe, kulturalne i sportowe zostały przekazane innym jednostkom.
- Pod wpływem procesów transformacji rozszerzyła się sfera niedostatku.
- Duże zróżnicowanie wśród rodzin w sferach dochodowej i materialnej.
- Wzrosło bezrobocie.
- Konieczność większej koncentracji na sytuacji rodzin najuboższych.
- Rozszerzono i zmieniono zasady przyznawania niektórych świadczeń z zakresu pomocy społecznej i zasiłków rodzinnych.
C. Przesłanki polityczne:
- Nie dość wysokie zainteresowanie polityką społeczną.
- Wpływ uregulowań organizacji międzynarodowych (głównie UE).
- Ratyfikowanie Deklaracji Praw Dziecka (1990 r.) i Konwencji Praw Dziecka (1991 r.)
- Zmiana dominujących podmiotów polityki społecznej na rzecz rodziny.
- Zmalała pozycja zakładów pracy.
- Jednostka została zmuszona do większej odpowiedzialności za los swój i rodziny.
- Ogólne zubożenie rodzin (wiele rodzin nie potrafiło sobie poradzić w nowym systemie).
Polityka rodzinna powinna dążyć do zachowania równowagi między odpowiedzialnością ponoszoną przez państwo, a odpowiedzialnością indywidualną. Rodzina powinna mieć, stworzone przez państwo, takie warunki, które umożliwią jej podjęcie własnej aktywności mającej polepszyć jej byt materialny i rozwój duchowy.
Perspektywy rozwoju rodziny we współczesnych warunkach społeczno – ekonomicznych.
- Tendencje w procesach demograficznych:
a) spadek skłonności do zawierania małżeństw
b) obniżenie się ogólnego poziomu dzietności
c) starzenie się społeczeństwa
- Wpływ zmian ekonomicznych:
a) brak pracy
b) brak lub trudności z uzyskaniem mieszkania
c) młode rodziny często utrzymywane są przez starsze pokolenia
- Zagrożenia, które mogą zostać spowodowane przez dysproporcje ekonomiczne:
a) osłabienie mobilności społecznej
b) niski status społeczny dziedziczony przez następne pokolenia
c) brak możliwości zdobycia wyższego wykształcenia
d) powstanie tzw. „struktury marginesu”
e) zamykanie się struktury społecznej przez tworzenie się elit
Realizacja funkcji opiekuńczej państwa:
a) urlopy macierzyńskie i wychowawcze:
- dominującą formą opieki nad dzieckiem stała się opieka matki
- pogorszenie sytuacji materialnej rodziny i obawa przed utratą pracy = spadek liczby kobiet korzystających z urlopów macierzyńskich i wychowawczych
b) zasiłki
c) usługi placówek opiekuńczo – wychowawczych
d) likwidacja kredytów dla młodych małżeństw
e) system podatkowy (1992 r.) bez uwzględnienia założeń polityki rodzinnej
r. 4 „Wartości prorodzinne”
Kondycja współczesnej rodziny polskiej:
- W obliczu przemian wywołanych transformacją społeczno-polityczną i gospodarczą zadaniem rodziny stało się udzielanie pomocy i wsparcia jej członkom. Niwelowała problemy wynikające ze zmieniających się warunków.
- Niektórzy socjologowie ogłosili kryzys (a nawet rozpad) rodziny i małżeństwa jako instytucji wciąż jednak podstawowe normy i wartości moralne i religijne przekazywane są (poprzez proces socjalizacji i wychowanie) właśnie w obrębie rodziny. Także treści kulturowe przekazywane są jednostce przez rodzinę. Mimo to społeczeństwo odchodzi od konserwatywnego modelu małżeństwa i rodziny przekazywanego między innymi przez Kościół katolicki.
- Dobra ocena stosunków wewnątrzrodzinnych. Rodzina wciąż zapewnia oparcie emocjonalne.
- Mały udział ojców w wychowywaniu dzieci i w procesie socjalizacji. Obowiązki opiekuńczo-wychowawcze:
a) 57,8% - sprawują oboje rodzice
b) 36,3% - tylko matka
c) 1,1% - tylko ojciec
d) 4,4% - cała rodzina
e) 0,4% - inna osoba
- Młodzież i rodzice maja różne poglądy dotyczące tematów religijnych, politycznych, społecznych i seksualnych. Oznacza to, że rodzice przestają być autorytetami dla swoich dzieci. Wiąże się to z zanikiem socjalizacji w rodzinie co jest jednym z najważniejszych problemów współczesnej rodziny.
- Dynamiczne zmiany w sferze poglądów dotyczących moralności:
a) Coraz więcej młodzieży (ale także osób dorosłych) akceptuje współżycie seksualne przed ślubem.
b) Rośnie akceptacja rozwodów (ok. 80% badanych).
c) Dwie trzecie młodzieży ze szkół średnich i trzy czwarte studentów zgadza się na stosowanie środków antykoncepcyjnych.
d) Wzrasta poparcie dla aborcji – w latach 1988-1998 o 30,1% spadł odsetek uczniów (szkół średnich) potępiających aborcję (odsetek studentów spadł o 18,4%).
- Proces wychowania dzieli się na dwa komponenty – normatywny i emocjonalny. Wywodzą się z nich cztery style wychowania:
a) Obojętny – brak wymagań wobec dzieci, brak wsparcia emocjonalnego ze strony rodziców.
b) Naiwny – rodzice angażują się emocjonalnie, ale wciąż bez wymagań wobec dzieci.
c) Paradoksalny – rodzice stawiają dzieciom wymagania jednak nie stwarzają atmosfery uczuciowego wsparcia.
d) Dojrzały – postawione wobec dzieci wymagania łączą się z zapewnieniem wsparcia i opieki emocjonalnej.
Badana młodzież najczęściej łączyła styl wychowania w swojej rodzinie ze stylem dojrzałym (41,5% - 60,2%). Później ze stylem naiwnym (14,5% - 33%), paradoksalnym (12,7% - 24,3%). Na końcu znalazł się styl obojętny (2,1% - 9,3%).
pedagogika.uw