Nauka humanistyczna, dlatego w centrum jej zainteresowania jest człowiek postrzegany przez pryzmat jedynie jemu właściwej zdolności używania języka. Badania nad językiem mają na celu nie tyle poznanie języka samego w sobie, ile poznanie go po to, aby móc powiedzieć coś więcej o człowieku. Językoznawstwo opisowe ma charakter empiryczny, czyli bada teksty powstałe w określonym języku, aby ten język dokładnie opisać na wszelkich poziomach jego budowy. W opisie odwołuje się do ustaleń teoretycznych proponowanych przez językoznawstwo teoretyczne. Językoznawstwo ogólne, określone jest jako językoznawstwo teoretyczne, obserwuje i bada wszystkie języki, aby zbudować spójną teorię języka i na jej podstawie opisać szczegółowo poszczególne języki. Językoznawstwo synchroniczne bada system językowy w określonym momencie historycznym, podczas gdy językoznawstwo diachroniczne (historyczne) bierze pod uwagę język w jego rozwoju, interesuje się zmianami w systemie językowym, ustala ich przebieg w czasie i przyczyny. Językoznawstwo porównawcze porównuje różne języki, kładąc nacisk na aspekt diachroniczny w badaniach, ujmowanie podobieństw i różnic na tle rozwoju i przemian porównywanych systemów językowych. Natomiast językoznawstwo kontrastywne ma charakter synchroniczny, porównuje języki takie, jakie są one w danym momencie historycznym. Językoznawstwo zwykle dzieli się na zewnętrzne i wewnętrzne. Językoznawstwo wewnętrzne skupia się na badaniu samej budowy języka, natomiast zewnętrzne interesuje się zagadnieniami związanymi ze stosunkiem języka do innych zjawisk, do kultury, społeczeństwa.
W odróżnieniu od językoznawstwa teoretycznego, koncentruje się na praktycznym wdrażaniu opracowanych modeli.
Zajmuje się tym logopedia - kształtowanie poprawnej mowy i glottodydaktyka – proces nauczania i uczenia się języków obcych.
Językoznawstwo stosowane stało się więc teorią naukową nauczania i uczenia się języka, nie opartą na intuicji i działaniu nauczycieli – praktyków. Pierwsze próby sformułowania podstaw teoretycznych w tej dziedzinie lingwistycznej wyszły od O. Jespersona, ale pełny jej rozwój nastąpił dopiero w lingwistyce amerykańskiej, w której od początku było nastawienie praktyczne (Heinz 1978: 454-456). W związku z tym naczelnym zadaniem stała się realizacja postulatu czynnego uczenia języka, głównie mówienia, a nie gromadzenia wiedzy o nim
to innowacyjna metoda przygotowująca dziecko do nauki czytania i pisania. Metoda ta pozwala inaczej spojrzeć na wychowanie i nauczanie dziecka, na jego rozwój emocjonalny i społeczny. Odpowiednio wydłuża czas przygotowania dziecka do nauki czytania i pisania, aby skrócić do minimum czas opanowania płynnego czytania i pisania. Pojęcie "glottodydaktyka" wpisuje się również w ogólnie pojętą metodykę, dydaktykę oraz psychologię nauki języków obcych. Jej cechą charakterystyczną jest wyróżnienie pośrednich etapów w kształtowaniu syntezy i analizy fonemowej. Metoda stworzona przez polskiego naukowca Bronisława Rocławskiego. Aktualnie rozwijana i popularyzowana także na forum międzynarodowym głównie przez Zakład Glottodydaktyki Instytutu Filologii Germańskiej Uniwersytetu Wrocławskiego pod kierunkiem prof. Romana Lewickiego oraz kontynuatorów jego działalności np. na Uniwersytecie w Salzburgu. Niemal każda większa polska wyższa uczelnia filologiczna lub lingwistyczna dysponuje obecnie własnym zakładem, instytutem lub działem glottodydaktycznym.
Anna Salawa
20. LIGI JĘZYKOWE
Ligą językową określamy grupę języków sąsiadujących ze sobą, które dzięki wzajemnym wpływom zbliżyły do siebie swą budowę fonologiczną, morfologiczną lub składniową. Franz Miklosich w 1862 roku zwrócił uwagę na strukturalne zbieżności niektórych języków bałkańskich. Termin liga językowa zawdzięczamy praskiej szkole językoznawczej(Nikołaj Trubiecki,Roman Jakobson). Termin liga językowa wprowadzono na Kongresie Językoznawczym w Hadze w 1928 (jako „sprachbund”). Monografia bałkańskiej ligi językowej została ogłoszona w1948 roku.
Zarówno ligi, jak i cykle charakteryzuje się poprzez wyliczenie istotnych cech tworzących je języków.
1. Liga wielkich języków Europy (SAE – Standard Average
European): język angielski, język francuski; język niemiecki; język włoski; język rosyjski
Cechy języków SAE:
analityczny sposób ekspresji;
uproszczona odmiana przez przypadki;
użycie rodzajników;
skłonność do prefiksacji czasownika;
ustabilizowany szyk, analityczność;
wielka ilość odpowiedniości słownikowych, semantycznych i
frazeologicznych;
co najmniej 50 mln użytkowników
2. Liga bałkańska: język rumuński; język mołdawski; język bułgarski; język macedoński; język albański; język grecki; *język turecki; *język serbski; *język cygański (bałkański); *język gagauski; *język arumuński; *język szpaniolski (język Żydów bałkańskich)
Cechy języków ligi bałkańskiej:
brak bezokolicznika;
postpozycyjny rodzajnik;
formowanie czasu przyszłego za pomocą czasowników
posiłkowych o znaczeniu ‘chcieć’;
ruchomy akcent;
ubogi system wokaliczny przy bogatym systemie
konsonantycznym;
skłonność do alternacji spółgłoskowych;
analityczna fleksja rzeczownika;
silnie rozbudowana koniugacja;
duża ilość wspólnego oryginalnego słownictwa
3. Liga wikingijska: język duński; język norweski; język islandzki; język farerski; język szkocki; język walijski; język bretoński; język szwedzki; język lapoński; język fiński
Cechy języków ligi wikingijskiej:
Cechy zewnętrzne: ludność protestancka (wyjątek: Irlandia, Bretania)
Cechy strukturalne:
obecność międzyzębowych i szczelinowych
duże obciążenie funkcjonalne….
przegłos
wymiana konsonantyczna
preaspiracja (h przed samogłoską)
akcent na pierwszą sylabę
uproszczona odmiana przez przypadki
redukcja fleksji
proces zanikania gramatycznych kategorii rodzaju w rzeczownikach
zanik wykładników osoby
słabo rozwinięta prefiksacja czasowników
podkreślenie i używanie rzeczowników i przysłówków odczasownikowych
porządek w zdaniu = funkcja
formy mocne przy pytaniu i negacji
patronimiki (formy od imienia ojca, np. Kmicic, syn Kmity)
analityczny sposób ekspresji
wpływ łaciny
język ojczysty w piśmie
4. Liga pobrzeżna (litoralna): język fryzyjski; język holenderski; język baskijski; język hiszpański; język portugalski; język maltański
Cechą wspólną wszystkich tych języków jest: DOSTĘP DO MORZAJ (tak powiedziała Fira)
5. Liga rokytnicka: język polski; język litewski; język białoruski; język ukraiński; język kaszubski
Cechy języków ligi rokytnickiej:
brak korelacji iloczasowej (z wyjątkiem litewskiego i częściowo
kaszubskiego);
akcent ruchomy (z wyjątkiem polskiego i kaszubskiego);
brak dyftongów (z wyjątkiem litewskiego);
brak redukcji samogłosek w nieakcentowanych sylabach (z wyjątkiem białoruskiego)
rozbudowany system spółgłosek szczelinowych;
liczne wymiany głoskowe;
rozbudowana palatalizacja;
rozbudowana fleksja rzeczownika z zachowaniem cech archaicznych;
syntetyczne formy stopniowania przymiotników;
żywotny system rodzajów czynności;
bezosobowe konstrukcje imiesłowowe;
istnienie posesywnego „mieć”;
6. Liga dunajska: język czeski; język słowacki; język węgierski; język słoweński; język serbochorwacki (serbski i chorwacki)
Cechy języków ligi dunajskiej:
korelacja iloczasowa samogłoskowa ( + w węgierskim spółgłoskowa)
nieznaczna rola dyftongów
nie ma redukcji samogłosek w sylabach nieakcentowanych
tendencja do połączeń międzywyrazowych w języku mówionym
występowanie niemego h
urata samogłosek w wygłosie
prefiksacja
brak syntetycznych form czasu przyszłego
silny wpływ łaciny i od XVII wieku niemieckiego
7. Liga Pejpusa – nazwa od jeziora Pejpus: język estoński, język liwski, język łotewski.
Cechy języków ligi pejpuskiej:
akcent inicjalny
duże bogactwo dyftongów
brak szczelinowych
denazalizacja (odnosowienie)
korelacja iloczasowa prozodyczna
palatalizacja
rozbudowany paradygmat rzeczownika
wspólne zapożyczenia leksykalne z języka niemieckiego, szwedzkiego, rosyjskiego i języków bałtyckich
ograniczony inwentarz spółgłosek wygłosowych
8. Liga kamska: język czuwaski, język baszkirski, język krymski, język mordwiński, język kałmucki, język tatarski, język mandżurski
Języki wyspowe:
język luksemburski;
język retoromański;
język łużycki.
Języki diasporowe:
jidysz;
język karaimski;
język cygański;
język armeński
Ligi językowe niekiedy tworzą cykle językowe (łańcuchy języków). Wyróżniamy:
a)cykl płd.- wsch. azjatycki: monosylabizm, tonalność, ograniczona łączność morfemów i fonemów, skrajna analityczność, rygorystyczny porządek części zdania;
b)cykl afrykański – harmonia wokaliczna, iloczas, rozbudowany system zgłosek nosowych, tonalność, klasy nominalne, rozbudowane systemy temporalne i aspektowe, ideofony (klasy leksykalne, które obejmują wyrazy o wyróżniającej się strukturze fonicznej), rozdrobnienie dialektyczne (brak standardu literackiego), wpływ arabskiego, mlaski (charakterystyczne TYLKO dla języka bantu!);
c)cykl amerykańsko-północnowschodnioazjatycki
d)cykl pacyficzny (np. język koreański) – samogłoskowość
21. HISTORIA PISMA
Pismo to sztuka; to graficzny sposób przekazywania i gromadzenia informacji, to rodzaj nabytej umiejętności, do której można mieć predyspozycje. Najpierw narzędzia do zdobywania pożywienia zaczęto wykorzystywać do rzeźbienia znaków (nacięć, rys na przedmiotach lub skale). I tak powstało pierwsze pismo piktograficzne. Pismo piktograficzne posługiwało się rysunkiem w celu przekazania informacji. Informacja ta w całości mieściła się w rysunku lub kilku rysunkach. Odczytanie informacji nie było trudne dla ludzi z tego samego kręgu kulturowego. Piktografia jest najstarszym pismem u ludów myśliwskich, np. Eskimosów, Indian, Ludów Syberyjskich i z okolic Afryki i Oceanii. Z piktografii wywodzi się pismo ideograficzne, występujące w formie wykształconych systemów w najstarszych cywilizacjach na kuli ziemskiej. W tym typie pisma znaki odpowiadają pojęciom. Ideogramy funkcjonalnie zbliżone są do wyrazów, które funkcjonują jako odpowiedniki pojęć. Znaki pisma ideograficznego mogą być obrazkami zbliżonymi formalnie do piktogramów, jednak ich ciągi mają charakter liniowy, co zbliża je do ciągów informacyjnych istniejących w mowie. Pismo ideograficzne było używane w starożytnej Mezopotamii, Egipcie, a także na Dalekim Wschodzie. Niektóre pisma ideograficzne przypinają piktogramy (hieroglify), a niektóre dążyły do uproszczeń, schematyzacji (pismo klinowe). Pismo ideograficzne wymagało dużej liczby znaków dla oddania złożoności przekazywanego komunikatu. Każde pojęcie wymagało odrębnego znaku. Dalsza ewolucja polegała na upraszczaniu ideogramów (pismo hieratyczne jest uproszczoną wersją hieroglifów, powstało ok.2500 lat p.n.e.). Aby zredukować liczbę znaków zaczęto wykorzystywać podobieństwa brzmieniowe wyrazów (jeden znak na podobnie brzmiące słowa). Wykorzystanie homonimii brzmieniowej spowodowało powstanie pisma fonetycznego, gdzie znak (fonogram) odpowiadał pewnym ciągom dźwięków. W najstarszych pismach fonetycznych znaki odnoszą się do sylab (stąd mówimy o piśmie sylabicznym, np. pismo huryckie, greckie z epoki mykeńskiej, ok. 2000 lat p.n.e.). Pismem sylabicznym posługują się częściowo współcześni Japończycy (system kana). Najbardziej ekonomicznym pismem okazało się pismo alfabetyczne., w którym litery odpowiadają fonemom. Pismo to powstało na Bliskim Wschodzie w II tysiącleciu p.n.e. Najstarszy znany alfabet to alfabet fenicki (22 litery, które odnosiły się do fonemów spółgłoskowych). Od Fenicjan alfabet przejęli Grecy, uzupełniając go o samogłoski. Rozpowszechnili też inny kierunek pisma: z lewej do prawej. Od Greków, za pośrednictwem Etrusków, alfabet przejęli Rzymianie. Najstarszy alfabet łaciński liczy 21 liter (kończył się na X), później dodano Z i Y. Te 23 litery stały się podstawą pisma europejskiego. W średniowieczu upowszechniły się jeszcze trzy litery: J, U i W (z łac. liter I i V). Grażdanka to drugi rozpowszechniony alfabet nowożytny. Piszą nim Serbowie, Macedończycy, Rosjanie, Ukraińcy i Bułgarzy.
SCS- najstarszy alfabet słowiański spisany w IX wieku przez Cyryla i Metodego. Pochodzi z okolic Sołunia (dziś Saloniki).
Głagolica – oparty na małych literach alfabetu greckiego, częściowo na alfabecie syryjskim i hebrajskim.
Cyrylica – nowa wersja. Oparty na dużych literach alfabetu greckiego.
Podział Europy na obszar wpływów:
a) kultury wschodniej (bizantyjsko-cerkiewna)
b) kultury zachodniej (rzymsko-łacińska)
RODZAJE PISMA RODZAJE ZNAKU DO CZEGO SIĘ ODNOSI
1. piktograficzne 1. piktogram 1.naśladuje narysowaną rzecz
2. ideograficzne 2.ideogram 2.zastępuje pojęcie
3. ideograf.-fonet. 3.fonogram ...
Kajko_87