20.04.2009

Wykład 9

Metody oceny rozwoju fizycznego:

Ø      Tabele norm, czyli biologiczne układy odniesienia

Ø      Siatki (centylowe, standardowe)

Ø      Wskaźniki proporcji

Ø      Morfogramy – jednorazowa ocena zachowania się cech antropomorficznych

Ø      Wskaźniki oceny składu ciała

Ø      Biochemiczne wskaźniki rozwoju (głównie szczegółowa diagnostyka zaburzeń)

Tabele norm – zestawienie średnich wartości różnych cech antropometrycznych i zakres jej zmienności w odniesieniu do wieku i płci.

Ze względu na proces akceleracji konieczna jest aktualizacja norm co 10-20 lat.

Siatki (centylowe, standardowe) – graficzne zestawienie proporcji danej cechy i odniesienia jej do normy. Określamy tor rozwojowy badanej cechy przez nanoszenie na siatkę uzyskiwanych, co jakiś czas wyników (np. co 5 mies).

Siatki krzywe centylowe 3 i 97 określają dolną i górną granicę normy. W siatkach standartowych odpowiednio +/- 2SD.

Zmiana toru rozwojowego świadczy zwykle o powstaniu (lub istnieniu) stanu chorobowego.

Wskaźniki proporcji – wyrażają najczęściej stosunek dwóch lub więcej cech morfologicznych względem siebie. Służą ocenie kształtowania proporcji ciała.

Profile rozwoju. Morfogramy.

Graficzne wykresy wielu cech antropometrycznych normalizowanych do wartości średniej. Poprzeczna linia łącząca wyniki pomiarów wyznacza profil rozwoju dla danej płci i wieku dziecka. W sposób graficzny informuje o zależnościach między cechami morfologicznymi.

Cechy kefalometryczne – wymiary twarzy i głowy.

Pojęcie wieku rozwojowego

1.      Wiek kalendarzowy (metryczny, chronologiczny)

2.      Wiek rozwojowy – jest miarą dojrzałości biologicznej organizmu. Wskazuje na stopień zaawansowania w rozwoju niektórych cech lub funkcji organizmu.

Wiek biologiczny (rozwojowy)

To rzeczywiste zaawansowanie kilku cech wyrażonych w latach, na podstawie których przeprowadza się ocenę auksologiczną:

Ø      Wiek wzrostowy i wagowy

Ø      Wiek zębowy

Ø      Wiek kostny

Ø      Wiek cech płciowych

A także poziom dojrzałości psychicznej, społecznej itp.

Dokładność oceny wieku biologicznego jest wprost proporcjonalna do liczby zastosowanych kryteriów jego oceny.

Wiek morfologiczny – określa się porównując uzyskany pomiar do zbliżonej wartości z tabel norm i odczytuje się odpowiadający im wiek (stosuje się u niemowląt).

Wiek zębowy – od drugiego półrocza życia na podstawie czasu utrzymania się zębów.

Wiek cech płciowych – ocenia się na podstawie cech płciowych i odnosi się do wieku metrykalnego. Różnica między dojrzewaniem kośćca a wiekiem metrykalnym nie powinna przekraczać 2 lat.

Wiek kostny – ocena czasu pojawienia się i wielkości jąder kostnienia, w porównaniu do wieku kalendarzowego.

Wskaźniki biochemiczne – oparte na wydalaniu hydropryksoliny i kreatyniny z moczem.

Norma auksjologiczna

Musi uwzględniać:

Ø      Etniczne i rasowe zróżnicowanie wzrostu

Ø      Wpływy biogeograficzne (np. klimat, temperatura)

Ø      Uwarunkowania genetyczne (rodzinne – np. niskorosłość)

Ø      Czynniki społeczno – ekonomiczne rodziców (wykształcenie)

Ø      Uwarunkowania kulturowe

Ø      Związki emocjonalne w rodzinie

Ustalenie progu normy dla wszystkich jest niemożliwe.

Trend sekularny (tendencje przemian) – wielowiekowe morfofunkcje, zmiany nieewolucyjne organizmu człowieka np. wyrażające się zmianami proporcji ciała.

Akceleracja rozwoju – zjawisko przyspieszonego biologicznego rozwoju człowieka i osiąganie przez kolejne pokolenia większych wymiarów ciała.

Akceleracja (przyspieszenie rozwoju fizycznego):

Ø      Powiększenie się wysokości ciała osób dorosłych w następujących po sobie pokoleniach

Ø      Powiększenie się wysokości ciała dzieci w każdym wieku w stosunku do rówieśników we wcześniejszych pokoleniach

Ø      Wcześniejsze dojrzewanie płciowe i wyższe tempo wzrastania (przyspieszenie ok. 3 miesięcy na dekadę)

Przyczyny akceleracji:

Ø      Postęp cywilizacji technicznej

Ø      Proces urbanizacji

Ø      Racjonalne żywienie

Ø      Zwiększenie nasłonecznienia (wit D)

Ø      Umiarkowana heterozja (mieszanie się genów w wyniku migracji ludności)

Dziecko chude:

Dziecko z niedożywieniem przekraczającym 15-20% powinno bezwzględnie trafić do lekarza. Pomocne wskaźniki odżywiania.

Otyłość – nadmiar tkanki tłuszczowej w organizmie. Jest najczęstszym zaburzeniem w rozwoju fizycznym w zależności od wieku i płci i dotyczy 5-15% dzieci i młodzieży

Ø      Nadmiar tkanki tłuszczowej przekraczający 20% przeciętnej masy ciała w odniesieniu do wysokości dziecka, nie tylko do jego wieku

Ø      W skrajnych przypadkach może przekraczać nawet 50%

W praktyce klinicznej wyróżnia się otyłość:

Ø      Prostą (pierwotną) – dużo jedzenia, mało spalania

Ø      Wtórną – towarzyszy różnym zaburzeniom i zespołom chorobowym, nadmiar masy ciała spowodowany jest uszkodzeniem układów regulujących pobieranie i wydatkowanie energii

BMI ≤ 25 (norma)

BMI > 25 < 30 (nadwaga)

BMI ≥ 30 (otyłość)

BMI = waga/wzrost2

Niskorosłość – niedobór wysokości ciała (wysokość poniżej 10 centyla lub 2 odchylenia standardowe).

Wysokorosłość – wzrost przekraczający o ok. 20% średnią wysokość dla wieku (powyżej 97 centyla).