M4 - DZIAŁALNOŚĆ LODOWCÓW.pdf - Geologia(4) - aneciakurczaczek

DZIAŁALNOŚĆ LODOWCÓW

Jeden z ważniejszych czynników morfogenetycznych, modelujących powierzchnię Ziemi

stanowią lodowce , które – głównie z pomocą niesionego przez siebie materiału skalnego

erodują podłoże i zbocza doliny, przeobrażają starsze (np. rzeczne) formy terenu,

transportują niesiony materiał, nieraz na bardzo duże odległości i akumulują go po swoich

bokach, pod swoim dnem i u swojego czoła. Istotną rolę morfogenetyczną pełnią też wody

lodowcowe, szczególnie w miejscach, gdzie ich ruch odbywa się pod znacznym ciśnieniem.

Intensywność działania morfogenetycznych procesów lodowcowych i fluwioglacjalnych

zależy od szeregu czynników, m.in. od miejsca i okresu oddziaływania, odporności podłoża

skalnego, ilości niesionego materiału; nieco inne formy powstają pod wpływem działania

lodowców górskich, a inne – lądolodów . Zespół form terenu powstałych pod wpływem

oddziaływania lodowców lub silnie przez lodowce przekształconych nosi nazwę rzeźby

polodowcowej .

Erozyjne działanie topniejącego śniegu to NIWACJA . Polega ona na przepajaniu gruntu

wodą podczas topnienia śniegu i rozsadzaniu go podczas zamarzania. Gdy spadek terenu

jest duży tworzą się lawiny, z którymi przemieszczają się również fragmenty podłoża (bloki

skalne i kamienie) działając erozyjnie na powierzchnię zboczy.

1. POWSTAWANIE LODOWCÓW

Powyżej pewnej wysokości ( granicy wiecznego śniegu ) śnieg nie ulega całkowitemu

stopnieniu i utrzymuje się cały rok. Niska temperatura sprawia, że śniegu jest coraz więcej a

na skutek zamarzania i rozmarzania oraz ciężaru wyżej ległego śniegu pokrywa śnieżna

przekształca się w lód dając początek LODOWCOM .

Położenie granicy wiecznego śniegu zależy od: szerokości geograficznej, ilości

dostarczanego ciepła słonecznego, warunków klimatycznych i ukształtowania terenu:

0 – 600 m npm

- w strefie umiarkowanej

1000 – 5000 m npm

- w strefie równikowej

> 5000 m npm

POLE FIRNOWE – to miejsce, gdzie gromadzi się śnieg przekształcający się w lód i skąd

rozprzestrzenia się albo w jednym kierunku w formie JĘZORA lub w różnych kierunkach

tworząc CZASZĘ LODOWĄ.

Ruch lodu następuje poprzez płynięcie plastyczne, ześlizgiwanie się po zboczu lub

ześlizgiwanie się po powierzchniach pęknięć lodowca. Prędkość ruchu jest różna i zależy od

ilości lodu w polu firnowym, np. lodowiec grenlandzki ~ 10 m/r a lodowce alpejskie 10 – 40

m/r.

ABLACJA LODOWCOWA – proces topnienia lodowców, czyli zamiany lodu na parę lub

wodę; zachodzi głównie poniżej granicy wiecznego śniegu. Lód topi się zarówno na

powierzchni jak i na dnie dając początek strumieniom wodnym wypływającym przez otwór w

czole lodowca – BRAMĘ LODOWĄ.

• Lodowce górskie – mają pola firnowe rozwinięte u podstawy wysokich szczytów, z których

wychodzą jęzory wypełniające doliny.

- gdy jęzor jest tylko jeden – lodowiec alpejski (Alpy, Himalaje, Andy, Kaukaz)

- gdy jęzory łączą się ze sobą na nizinnym przedpolu – lodowiec piedmontowy

(Alaska)

• Lodowce kontynentalne – nie mają widocznych jęzorów a promieniście rozchodzą się na

wszystkie strony; grubość lodu może dochodzić do kilku kilometrów (Grenlandia, Antarktyda)

2. EROZJA LODOWCOWA – lód zawiera dużo materiału wyrwanego z podłoża

( DETRAKCJA – wyrywanie), który przesuwając się wraz z lodowcem powoduje ścieranie

podłoża – ABRAZJĘ LODOWCOWĄ . Podczas wyrywania i ścierania dochodzi do żłobienia

- w strefie polarnej

terenu – EGZARACJI. Charakterystycznym efektem erozji lodowcowej skał twardych są

WYGŁADY.

Działalność erozyjną wykazują również wody wypływające z topniejącego lodowca (wody

fluwioglacjalne).

Formy erozji lodowcowej:

• Kry lodowcowe – wyrwane z podłoża fragmenty, przeniesione na duże odległości i

osadzone; tworzą je lodowce kontynentalne

• Rysy – występujące na skalistym podłożu przebiegające w kierunku ruchu lodu

• Cyrki lodowcowe (kary) – zagłębienia w kształcie nisz powstałe, gdy obszary źródłowe

rzek zostały poszerzone, wygładzone i pogłębione przez lodowiec, często wypełnione wodą

– jeziora cyrkowe.Od jęzora cyrk oddzielony jest ryglem, na którym w lodowcu powstają

szczeliny.

• Doliny – U – kształtne

• Fiordy – długie i wąskie zatoki morskie o stromych zboczach i dużej głębokości; U –

kształtne; powstały w wyniku wyżłobienia przez jęzory lodowcowe posuwające się dolinami

do morza

• Garnce lodowcowe – będące wynikiem erozji wód lodowcowych o genezie podobnej do

rzecznych kotłów eworsyjnych

• Jeziora rynnowe – długie i wąskie jeziora o stromych brzegach i głębokości do 100 m

wyżłobione przez podlodowe strumienie

• Pradoliny – duże i szerokie doliny rzek, które w pleistocenie powstawały z połączenia na

przedpolu lodowca strumieni spływających z lodu. Rzeki płynęły równolegle do czoła

lodowca w kierunku wschodnim.

3. AKUMULACJA LODOWCOWA

• Moreny:- morena boczna – powstaje w rezultacie obsypania się na brzegi cyrku i jęzora

produktów wietrzenia otaczających skał; po stopieniu tworzy się wał w dolnych partiach

zboczy dolin (Tatry)

- morena środkowa – powstaje w wyniku połączenia się jęzorów lodowcowych i ich

wewnętrznych wałów moren bocznych

- morena czołowa – powstaje jako wał u czoła lodowca w miarę jego wytapiania się

z niesionego materiału, gdy czoło lodowca przez dłuższy czas stoi w tym samym miejscu.

Gdy lodowiec przemieści się do przodu po utworzeniu moreny czołowej, jej materiał zostaje

pchnięty i spiętrzony – morena spiętrzona

- morena denna – zbudowana jest z materiału pozostawionego na powierzchni

terenu po wycofaniu się lodowca. Częste są w niej większe okruchy skalne i głazy – bruk

morenowy i głazy narzutowe ; drobny materiał jest natomiast wymywany przez wody.

Materiał niesiony w lodowcu to morena wewnętrzna a na powierzchni i osadzony po

ustąpieniu lodu – morena ablacyjna.

• Sandry – to osady fluwioglacjalne tworzące wielkie, piaszczysto - żwirowe stożki

napływowe z materiału niesionego przez wody spod lodowca przed jego czołem

• Drumliny – wąskie wzgórza o wysokości do 50 m i długości ok. 1 km, wydłużone w

kierunku ruchu lodowca

• Ozy – długie wały piaszczyste powstałe w wyniku zasypania koryt rzek płynących pod

lodowcem

• Kemy – pagórki zbudowane z warstwowanych piasków i żwirów powstałe w otwartych

szczelinach lodowych, gdy lodowiec stał lub rozpadał się na mniejsze bryły

• Jeziora morenowe (zaporowe) – powstałe w wyniku zatamowania wód przez wał moren

czołowych

• Oczka polodowcowe – jeziora występujące w zagłębieniach moreny dennej powstały w

wyniku wytapiania się brył martwego lodu

• Zastoiska – powstawały,gdy wody wypływające z lodowca nie miały odpływu i gromadziły

się w rozległych jeziorach. Na dnie jezior zbierał się materiał – w lecie, gdy lodowiec szybko

topniał, grubszy (warstwa jasna) oraz w ziemie, gdy topnienie było powolne a zastoisko

zamarzało, drobny (warstwa ciemna). W ten sposób w cyklu rocznym tworzyły się osady

określane jako iły warwowe .

4. ZLODOWACENIA PLEISTOCEŃSKIE W POLSCE

lądolód wielokrotnie pokrywał obszar Polski w ciągu ostatniego miliona lat. Okresy pokrywy

lodowej to glacjały i poprzeplatane były okresami cieplejszymi, w czasie których lodowiec

wycofywał się – interglacjały. Pozostałościami po zlodowaceniach są pradoliny, moreny

czołowe, denne, boczne, równiny sandrowe, ozy, kemy drumliny, jeziora, osady zastoiskowe

a także dzisiejsza rzeźba Tatr i Karkonoszy, gdzie utworzyły się lodowce górskie.

Podział zlodowaceń pleistoceńskich w Polsce :

Interglacjał – Holocen

Zlodowacenie Bałtyckie (Wisły)

Interglacjał Eemski

Zlodowacenie Środkowopolskie (Odry)

Interglacjał Mazowiecki

Zlodowacenie Południowopolskie (Sanu)

Interglacjał Przasnyski

Zlodowacenie Podlaskie (Narwi)

Przyczyny zlodowaceń :

- obniżanie się średniej temperatury i zmiana czynników regulujących klimatem na Ziemi

- znalezienie się obszaru w strefie biegunowej lub podbiegunowej

- wahania aktywności słonecznej, wulkanizm i prądy oceaniczne

Historia Bałtyku :

• Bałtyckie Jezioro Lodowe – powstałe ok. 12000 lat temu po ustąpieniu z terenu Polski

ostatniego zlodowacenia, gdy wody z topniejącego lądolodu zaczęły gromadzić się przed

jego czołem; poziom wód był ok. 30 m wyższy niż w morzach Białym i Północnym

• Morze Yoldiowe – powstało ok. 10000 lat temu, gdy dalsze wycofywanie się lodowca ku

północy spowodowało odpływ wód jeziora do mórz Białego i Północnego; poziom wód

wyrównał się z poziomem oceanu światowego i powstały zbiornik uzyskał połączenie z

Morzem Północnym; był to zbiornik o charakterze słonowodnym, w którym żył małż Yoldia

• Jezioro Ancylusowe – powstało po upływie 1000 lat, gdy obszar cieśnin duńskich uległ

podniesieniu a morze Yoldiowe utraciło połączenie z morzem Północnym; powstał zbiornik

słodkowodny a poziom wód szybko przewyższył poziom oceanu światowego; nazwa od

ślimaka Ancylus

• Morze litorynowe – powstało ok. 80000 lat temu na skutek podniesienia poziomu oceanu i

ruchów izostatycznych obszaru Skandynawii; jezioro ancylusowe znowu uzyskało kontakt z

morzem Północnym stając się zbiornikiem słonowodnym; nazwa od ślimaka

• Bałtyk współczesny – zaczyna się kształtować ok. 4000 lat temu; w wyniku ciągłych

ruchów izostatycznych Skandynawii powoli połączenie z morzem Północnym staje się

utrudnione a w wyniku dopływu dużej ilości słodkich wód rzecznych następuje wysładzanie.

Obecnie zasolenie Bałtyku wynosi w Cieśninach Duńskich 20 ‰ a w Zat. Botnickiej 2 ‰.

M4 - DZIAŁALNOŚĆ LODOWCÓW.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: