Skrypt z prawa cywilnego.doc

Prawo cywilne – konspekt

I.                   Pojęcie prawa cywilnego

Nazwa „prawo cywilne” nawiązuje do pojęć używanych w prawie rzymskim i etymologicznie wywodzi się z łacińskiego „ius civile” Było to prawo obowiązujące obywateli rzymskich.
Z łacińskiego „civis” znaczy obywatel.

Prawo cywilne w znaczeniu przedmiotowym – zespół przepisów (norm) regulujących określone stosunki społeczne w pewien właściwy im sposób.

Prawo cywilne w znaczeniu podmiotowym – oznacza także uprawnienie lub zespół uprawnień przysługujących jakiemuś podmiotowi, a wyznaczonych przez normy prawne, czyli przez prawo w znaczeniu przedmiotowym..

Można też powiedzieć, że prawo cywilne to zespół norm prawnych regulujących stosunki cywilnoprawne.

II.                Miejsce prawa cywilnego w systemie prawa

Prawo cywilne jest jedną z gałęzi systemu prawa. System prawa obejmuje w szczególności takie gałęzie prawa jak: prawo administracyjne, karne, konstytucyjne, pracy.

III.             Prawo cywilne jako część prawa prywatnego

Wyróżnia się również dwa podsystemy, a mianowicie prawo publiczne i prawo prywatne.

Prawo publiczne reguluje stosunki między organami państwa oraz między państwem
i obywatelem. Charakteryzuje się nierówną pozycją stron, bowiem państwo występuje tu z pozycji władczej (tak jest np. w prawie karnym, podatkowym, konstytucyjnym).

Prawo prywatne dotyczy podmiotów równoprawnych (osób fizycznych i osób prawnych), które na zasadzie autonomii i równorzędności, według swojej woli kształtują wzajemne stosunki (np. prawo cywilne, gospodarcze).

IV.             Źródła prawa cywilnego

W systemie źródeł prawa polskiego kluczowe znaczenie zajmuje Konstytucja. Wśród aktów zwykłego ustawodawstwa należy wskazać na Kodeks cywilny. Dzieli się on na cztery „księgi”: część ogólna, prawo rzeczowe, prawo zobowiązań i prawo spadkowe. Do źródeł prawa cywilnego zalicza się także w szczególności: kodeks rodzinny i opiekuńczy, kodeks spółek handlowych, kodeks postępowania cywilnego, ustawa o księgach wieczystych i hipotekach, ustawa o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, prawo spółdzielcze.

V.                 Stosunek cywilnoprawny (przedmiot, podmiot, treść)

Stosunek cywilnoprawny jest odmianą stosunku prawnego, który jest z kolei odmianą stosunku społecznego, a więc postacią więzi prawnej łączącej osoby fizyczne i osoby prawne.

Cechy stosunku cywilnoprawnego:

1.      Równorzędność stron – brak podległości prawnej jednego podmiotu względem drugiego

2.      Autonomia prywatna stron – podmioty nie występują jako dysponenci władzy państwowej

3.      Sądowa ochrona interesów stron

Elementy stosunku cywilnoprawnego

1.      Podmiot – Warunkiem niezbędnym bycia podmiotem stosunku cywilnoprawnego jest posiadanie zdolności prawnej (zdolności do tego by być podmiotem praw i obowiązków) nie jest natomiast warunkiem koniecznym posiadanie zdolności do czynności prawnych (czyli zdolności do tego, aby za pomocą własnych działań (za pomocą czynności prawnych) nabywać prawa i zaciągać zobowiązania).

W każdym stosunku prawnym muszą występować co najmniej dwa podmioty, tworzące przynajmniej dwie strony stosunku prawnego. Po każdej ze stron musi występować co najmniej jeden podmiot (oczywiści po każdej ze stron może występować wiele podmiotów). Jedna strona jest do czegoś uprawniona, druga – zobowiązana).

Mogą też istnieć stosunki cywilnoprawne wielostronne, jak np. stosunek powstający z umowy spółki cywilnej zawartej przez więcej niż dwóch wspólników.

Podmiotami stosunku prawnego, a więc i stosunku cywilnoprawnego mogą być: osoby fizyczne, osoby prawne, organy państwowe.

Osoby fizyczne

Osobą fizyczną jest człowiek od momentu urodzenia, aż do śmierci.

Warunkiem koniecznym do tego, aby być podmiotem stosunku cywilnoprawnego jest posiadanie zdolności prawnej.

Zdolność prawna – jest to zdolność do tego, aby być podmiotem praw i obowiązków. Zdolność prawną człowiek nabywa z chwilą urodzenia. Art. 8. § 1 k.c.  Każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną.

Zdolność do czynności prawnych - czyli zdolność do tego, aby za pomocą czynności prawnych nabywać prawa i zaciągać zobowiązania.

Można mówić o:

1)     pełnej zdolności do czynności prawnych

2)     ograniczonej zdolności do czynności prawnych

3)     braku zdolności do czynności prawnych

Ad 1). Pełna zdolność do czynności prawnych.

Osoby pełnoletnie, to takie, które ukończyły 18 rok życia. Kobieta mając lat 16 może uzyskać zdolność do czynności prawnych nadaną przez sąd. Z ważnych powodów kobieta może mieć w wieku 16 lat zdolność do czynności prawnych.

Art. 10.  § 1k.c.  Pełnoletnim jest, kto ukończył lat osiemnaście.

§ 2. Przez zawarcie małżeństwa małoletni uzyskuje pełnoletność. Nie traci jej w razie unieważnienia małżeństwa.

Art. 11 k.c. Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności.

Ad. 2). Ograniczona zdolność do czynności prawnych.

To osoby pomiędzy 13-18 rokiem życia lub osoby, które ukończyły 18 rok życia, ale zostały częściowo ubezwłasnowolnione, oraz osoby, dla których w toku postępowania o ubezwłasnowolnienie przyznano tymczasowo doradcę.

Art. 15 k.c. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają małoletni, którzy ukończyli lat trzynaście, oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo.

Ad. 3). Brak zdolności do czynności prawnych

To osoba do 13 roku życia oraz osoby lub osoby, które ukończyły 13 lat i zostały ubezwłasnowolnione. Osobę pomiędzy 13 – 18 rokiem życia można ubezwłasnowolnić całkowicie. Osobę pełnoletnią można ubezwłasnowolnić całkowicie lub częściowo.

Art. 12. Nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły lat trzynastu, oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie.

Art. 13.  § 1. Osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.

§ 2. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską.

Art. 14.  § 1. Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest nieważna.

§ 2. Jednakże gdy osoba niezdolna do czynności prawnych zawarła umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych.

Art. 16.  § 1. Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.

§ 2. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę.

Ubezwłasnowolnienie orzeka sąd.

Przesłanki:

-choroba psychiczna

-choroba alkoholowa

-narkomania

-niedorozwój umysłowy

Ubezwłasnowolnienie całkowite:

Osoba nie jest w stanie pokierować swoim postępowaniem, ani rozeznać skutków postępowania.

Ubezwłasnowolnienie częściowe:

Osoba, której stan jest lżejszy, ale wtedy, gdy taka osoba potrzebuje pomocy do prowadzenia jej interesów (skutkuje brakiem zdolności do czynności prawnych). Ubezwłasnowolnić częściowo można osobę, która ukończyła 18 rok życia.

Czynność prawna dokonana przez osobę niemającą zdolności do czynności prawnych w ogóle jest czynnością prawną bezwzględnie nieważną.

Ważność czynności prawnej dokonanej przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie:

Art. 17. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego.

Art. 18.  § 1. Ważność umowy, która została zawarta przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych bez wymaganej zgody przedstawiciela ustawowego, zależy od potwierdzenia umowy przez tego przedstawiciela.

§ 2. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może sama potwierdzić umowę po uzyskaniu pełnej zdolności do czynności prawnych.

§ 3. Strona, która zawarła umowę z osobą ograniczoną w zdolności do czynności prawnych, nie może powoływać się na brak zgody jej przedstawiciela ustawowego. Może jednak wyznaczyć temu przedstawicielowi odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu.

Art. 19. Jeżeli osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych dokonała sama jednostronnej czynności prawnej, do której ustawa wymaga zgody przedstawiciela ustawowego, czynność jest nieważna.

Art. 20. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego.

Art. 21. Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów inaczej postanowi.

Art. 22. Jeżeli przedstawiciel ustawowy osoby ograniczonej w zdolności do czynności prawnych oddał jej określone przedmioty majątkowe do swobodnego użytku, osoba ta uzyskuje pełną zdolność w zakresie czynności prawnych, które tych przedmiotów dotyczą. Wyjątek stanowią czynności prawne, do których dokonania nie wystarcza według ustawy zgoda przedstawiciela ustawowego.

2.      Treść – treść stosunku cywilnoprawnego tworzą prawa i skorelowane z nimi obowiązki stron. Uprawnieniom jednej strony odpowiadają więc obowiązki drugiej strony. Istnieją też stosunki cywilnoprawne, w których obie strony są jednocześnie uprawnione i zobowiązane, np. umowa kupna – sprzedaży).

3.      Przedmiot – przedmiotem stosunku cywilnoprawnego jest zawsze zachowanie się podmiotów stosunku wyznaczone treścią stosunku (z treści stosunku cywilnoprawnego wynika, że jakieś zachowania są nakazane lub zakazane).

VI.              Zdarzenia cywilnoprawne

VII.           Prawo podmiotowe

VIII.        Ochrona praw podmiotowych

IX.              Zasady prawa cywilnego

X.                 Czynności prawne

XI.             Prawo rzeczowe

1.      Pojęcie prawa rzeczowego

Termin „prawo rzeczowe” może być używane w znaczeniu przedmiotowym i w znaczeniu podmiotowym.

Prawo rzeczowe w znaczeniu przedmiotowym oznacza zespół przepisów cywilnoprawnych, które regulują powstanie, treść, zmianę i ustanie prawa własności oraz innych form korzystania z rzeczy.

Prawem rzeczowym w znaczeniu podmiotowym jest takie prawo, które odpowiada łącznie dwu cechom: a) dotyczy rzeczy,  b) jest prawem bezwzględnym. Brak choćby jednej z tych cech powoduje, że dane prawo nie należy do kategorii praw rzeczowych.

Przepisy prawa rzeczowego mają w zasadzie charakter bezwzględnie obowiązujący, co oznacza, że zainteresowani nie mają możliwości umownego, odmiennego od uregulowań ustawowych kształtowania treści praw rzeczowych.

2.      Rzecz jako przedmiot praw rzeczowych

Przedmiotem praw rzeczowych są co do zasady rzeczy.

Zgodnie z art. 45 k.c. Rzeczami w rozumieniu niniejszego kodeksu są tylko przedmioty materialne.

Z przepisu tego wynika, iż rzeczami są tylko takie dobra, które spełniają łącznie dwie cechy:

1) są materialnymi częściami przyrody

2) mają charakter samoistny, tzn. są na tyle wyodrębnione w sposób naturalny i sztuczny, że mogą być w obrocie traktowane jako dobra samoistne.

Jak z tego wynika nie są rzeczami dobra niematerialne (np. dzieła naukowe, literackie, wynalazki), prawa, gdyż nie stanowią materialnych części przyrody. Nie są też rzeczami części składowe rzeczy, kopaliny, powietrze, bo nie spełniają wymagania samoistności.

Rzeczami są poszczególne przedmioty, rzeczami szczególnego rodzaju są pieniądze.

Podział rzeczy:

Podstawowy podział rzeczy:

a)      ruchomości

b)     nieruchomości

...