„Przedstaw stoicko-epikurejskie rozważania na temat ludzkiego szczęścia w twórczości Jana Kochanowskiego”
Renesans inaczej odrodzenie był okresem w historii kultury europejskiej przypadającym na XV i XVI wiek początkowo zdominowany przez Włochy. Były to czasy burzliwego rozwoju sztuki i nauki. Duże znaczenie w tym czasie zyskało mieszczaństwo przejmujące władzę. W kręgu zainteresowań twórców i uczonych znalazł się człowiek i jego sprawy doczesne.
W okresie renesansu polska kultura przeżywała rozkwit. Do Polski przybywali sławni poeci i myśliciele. Rok 1543 jest rokiem przełomowym w historii polskiego renesansu. Był to rok śmierci Mikołaja Kopernika umarł też Klemens Janicki, największy poeta polsko-łaciński. Polska szybko otrząsnęła się po tych wydarzeniach, liderem tego okresu bez wątpienia był Jan Kochanowski uznawany za „Ojca polskiej literatury”. Popularność przyniosły mu fraszki, pieśni i treny, którymi uczcił śmierć swojej córki. Dzieła te zawierają najważniejsze przesłania dotyczące filozofii epikurejskiej i stoickiej.
Twórcą filozofii epikurejskiej był Epikur (341-270 r. p.n.e.) Punktem wyjścia było założenie, że szczęście jest największym dobrem. Epikur definiował szczęście, jako zjawisko polegające na doznawaniu przyjemności, nieszczęście, jako zjawisko polegające na doznawaniu cierpień. W tej filozofii istnieją dwa podstawowe sposoby na osiągnięcie szczęścia cnota i rozum. Podstawowym zagadnieniem tej koncepcji jest to jak osiągnąć szczęście w życiu doczesnym. Człowiek powinien dążyć do radości płynącej z życia i w sposób racjonalny z niego korzystać. Filozofia ta czyni człowieka odpowiedzialnym za własne szczęście i nieszczęście, spokój uważany jest za najlepszy stan człowieka, odrzuca czynniki nadprzyrodzone.
Doktryna stoicka narodziła się w IV w p.n.e. w Atenach. Mówi, że szczęścia nigdy nie można być pewnym póki jest się uzależnionym od okoliczności zewnętrznych. Według stoicyzmu istnieją dwie drogi, aby zapewnić sobie szczęście, pierwszą z nich jest opanowanie zjawisk zewnętrznych drugą całkowite odcięcie się od nich. Człowiekiem godnym naśladowania jest tu „mędrzec” osoba wolna, mądra i bogata, ponieważ posiada to, co naprawdę cenne. Za najważniejszy cel w życiu stoicyzm uznaje cnotę, którą człowiek może osiągnąć po przez zachowanie spokoju i wolności wewnętrznej niezależnie od zewnętrznych wydarzeń.
Utwory Jana Kochanowskiego pokazują prawdziwy obraz zachowań człowieka w różnych sytuacjach, na które natrafiamy, na co dzień. Jan Kochanowski tworzył pieśni przez całe swoje życie najwięcej powstało w okresie dworskim. Utwory charakteryzują się potocznym i podniosłym tonem wypowiedzi, znajdują się w nich najważniejsze przesłania epikureizmu i stoicyzmu. Przykładem tego może być pieśń XX „Miło szaleć, kiedy czas po temu”. Pieśń jest o tematyce biesiadnej mówi o wspólnej zabawie w gronie przyjaciół, zabawa jest częścią ludzkiego życia jest momentem, kiedy wszyscy stają się wobec siebie równi. Podmiot liryczny nawiązuje do wspólnej zabawy w odpowiednim czasie i z rozsądkiem.
Dziś bądź wesół, dziś użyj biesiady, o przyszłym dniu niechaj próznej rady: już to dawno Bóg omyślił w niebie.
Ten cytat oznajmia, że człowiek jest panem swojego losu, powinien korzystać z życia. Nie może zastanawiać się nad przyszłością, ponieważ ta jest uzależniona od woli Boga. Pieśń jest połączeniem stoicyzmu i epikureizmu należy korzystać z życia, ale z umiarem.
Pieśń IX „Chcemy sobie być radzi” początkowe strofy nawiązują do Horacego „carpe diem”, czyli chwytaj dzień. Utwór o tematyce biesiadnej nawołuje do korzystania z tego, co jest teraz przyszłość jest niepewna, więc człowiek musi cieszyć się tym, co jest korzystać z dóbr, jakie daje mu świat, jeśli człowiek jest szczęśliwy powinien w pełni to wykorzystać, gdyż szczęście nie trwa wiecznie. Kolejne zwrotki pieśni zawierają przemyślenia podmiotu lirycznego, który formułuje prawdy życiowe o człowieku.
Nawiązuje do filozofii stoickiej uzupełniając pierwszą strofę o to, że należy korzystać z życia z umiarem i być świadom ulotności rzeczy materialnych.
W utworze występuje postać Fortuny, która jest przyczyną ludzkich trosk i zmartwień, według autora to od niej zależy, kiedy los się do nas uśmiechnie, cechuje ją zmienność i to, że nie jest pewne czy zostanie z nami do końca życia, więc człowiek musi liczyć się z tym, że może ponieść porażkę. Autor namawia ludzi do zachowania wewnętrznego spokoju i umiaru w ten sposób można się uchronić od cierpień, jakie może dostarczyć nam los. Ważne jest doskonalenie ludzkiej cnoty, która nie podlega działanią Fortuny, należy poznać swoje granice możliwości i ufać Bogu w taki sposób człowiek możne stać się odpornym na cierpienie płynące z życia.
Pieśń IX „ Nie porzucaj nadzieję” jest utworem wyrażającym poglądy stoików.
„Nie porzucaj nadzieje, jakoć się kolwiek dzieje”
Pierwsze dwa wersy przekonują nas do tego, aby być optymistą. Niezależnie w jak trudnej sytuacji się znajdziemy nie możemy się poddawać musimy wierzyć w to, że po chwili cierpienia przyjdzie szczęście. Autor chwile ludzkich problemów porównuje do zmian zachodzących w przyrodzie dokładnie do wiosny, kiedy po zimie wszystko budzi się do życia. Podobnie jest w naszym życiu, gdy po chwilach smutku nadchodzi czas na radość. Nawiązanie podmiotu lirycznego do przyrody wskazuje na związek między człowiekiem i naturą. Człowiek powinien korzystać z tego, co nam oferuje matka natura i żyć z nią w zgodzie takie postępowanie może dać nam szczęście. Ostatnia zwrotka pieśni wskazuje drogę człowiekowi przez życie, który ma być wierny i posłuszny Bogu, bo tylko on może odmienić bieg naszego życia.
Pieśń XII „Pieśń o Cnocie”, w tym utworze podmiot liryczny zachęca czytelnika do cnotliwego życia, cnota jest tu rozumiana, jako nie poddawanie się pokusom, uczuciom niskim zazdrości. Cnota to także zachowanie dystansu wobec naszego losu.
„A jesli, komu droga otwarta do nieba -Tym, co służą ojczyźnie.”
Według autora najważniejszą z cnót jest służenie ojczyźnie, które po śmierci zostanie wynagrodzone przez Boga. Cnotliwe życie ma być gwarancją uzyskania zbawienia i pójścia do nieba, czyli uzyskaniem przez człowieka wiecznego szczęścia.
Podobnym utworem do Pieśni XII jest „Pieśń o dobrej sławie” w obu tych dziełach Kochanowski występuje w roli moralisty. W pieśni XIX autor namawia człowieka o dbanie o swoje dobre imię, gdyż po śmierci tylko tak człowiek może zostać zapamiętany przez innych i to zależy od nas, czy będziemy dobrze wspominani, czy też nie, aby temu sprostać poeta namawia czytelnika do odrzucenia pokus i rezygnacji skupiania się na sprawach doczesnych. Autor daje nam podpowiedź jak godnie żyć, jednym ze sposobów jest rzetelne wykonywanie obowiązków z korzyścią dla innych, drugim obrona kraju patriotyzm. Podsumowując życie godne to działanie na rzecz ogółu, wiara w Boga, dbanie o ojczyznę, wykazywanie się odwagą i honorem, przez takie postępowanie człowiek może zaznać szczęścia na ziemi i po śmierci.
Jan Kochanowski stworzył ponad 300 fraszek. Jest to krótki wierszowany utwór zakończony puentą. Fraszki Jana Kochanowskiego przedstawiają obraz duchowieństwa, dworzan i otoczenia. Dziś fraszki są dzielone na poszczególne grupy tematyczne biograficzne, biesiadne, obyczajowe, patriotyczne i refleksyjno-filozoficzne. Przykładem fraszki refleksyjno filozoficznej może być dzieło pt:”O żywocie ludzkim”. Autor stwierdza, że ludzkie życie jest fraszką rozumianą, jako coś nieistotnego, daje nam prawdę życiową mówiącą żeby nie przejmować się życiem nie zastanawiać się nad jutrem. W naszym życiu przemija młodość, a po śmierci utracimy wszystkie rzeczy materialne. Człowiek jest porównany do marionetki j sterowanej przez los, a życie to teatr. W życiu ważna jest tylko dusza, bo wszystko inne przemija. Utwór jest zakączony puentą informującą, że do życia należy podchodzić z optymizmem.
Fraszka pt:”Na dom w Czarnolesie” ma charakter religijny tytuł może wskazywać na osobistą modlitwę Jana Kochanowskiego, który dziękuje Bogu i prosi o dalsze błogosławieństwo. W utworze dom jest przedstawiony, jako podstawowa wartość w życiu człowieka jest uosobieniem szczęścia, wolności, bezpieczeństwa i miłości. Poza domem autor wymienia jeszcze zdrowie, czyste sumienie, życzliwość, jako elementy szczęścia człowieka, który musi docenić rzeczy zwykłe, codzienne. Bogactwo nie zapewni nam szczęścia, najważniejsze jest docenienie wartości duchowych i radość płynąca z każdego przeżytego dnia.
We fraszce „Na swoje księgi” autor neguje tematy mitologiczne związane z herosami i bóstwami. Liczy się życie codzienne, z którego należy czerpać radość. Poeta jest świadom, że człowiek na swojej życiowej drodze napotyka wiele problemów. Nie chce żeby jego fraszki pouczały chce dać człowiekowi radość płynącą z poezji. Poeta stawia na lekki, łatwy styl w odbiorze. W dziele występuje pochwała dla zabawy i czerpanie radości z życia, odrzuca powagę, ponieważ człowiek zbyt stateczny nie umie cieszyć się życiem i przez to wiele traci. Wiersz pokazuje typowo epikurejskie myśli na temat życia.
Pieśni i fraszki Jana Kochanowskiego dają człowiekowi liczne podpowiedzi na temat tego jak osiągnąć szczęście w życiu doczesnym i jak je osiągnąć po śmierci. W większości utworów stoicyzm i epikureizm jest ze sobą łączony, co pokazuje nam, że dzięki połączeniu obu tych poglądów człowiek może osiągnąć szczęście. Podstawową wartością tego stanu jest cnota, wyrzeczenie się rzeczy materialnych i zazdrości. Dożywotnia wiara w Boga gdyż jest On elementem życia człowieka. Kochanowski nawiązuje w swojej poezji do zabawy i czerpania radości z życia, ale trzeba być ostrożnym i z umiarem z niego korzystać. Człowiek ma duży wpływ na swój los, a cierpienia spowodowane przez jego działanie może przezwyciężyć zachowaniem wewnętrznego spokoju i umiaru w życiu.
Abdulowski11