Sezonowość i okresowe fluktuacje prób samobójczych.pdf

P R A C A P R Z E G L Ą D O W A

Andrzej Polewka 1 , Marian Kopciuch 2

1 Klinika Toksykologii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie

2 Okręgowy Inspektorat Służby Więziennej w Krakowie

Sezonowość i okresowe fluktuacje

prób samobójczych

Seasonality and periodic fluctuations in attempted suicide

Adres do korespondencji:

dr med. Andrzej Polewka

ul. Mazowiecka 44 m. 16,

30–019 Kraków

e-mail: andpol44@interia.pl

Streszczenie

Celem pracy jest przegląd wybranej literatury poświęconej sezonowości i okresowym wahaniom często-

ści prób samobójczych. Sezonowe zmiany i czasowe fluktuacje częstości samobójstw były przedmiotem

wielu badań, w których w szczególności uwzgledniono miesiąc, dzień tygodnia i porę dnia. Samobójstwa

dokonane w aspekcie sezonowości i fluktuacji czasowych obejmują już od końca XIX wieku ogromną

literaturę.

Próby samobójcze cechuje duża różnorodność i trudna wykrywalność ze względu na brak rutynowo

zbieranych danych statystycznych, dlatego do niedawna pozostawały problemem stosunkowo rzadko

badanym. Dopiero ostatnich kilkanaście lat przyniosło nowe wyniki z wieloośrodkowych badań monitoro-

wanych WHO/EURO.

W przypadku prób samobójczych występują inne prawidłowości niż warunkujące samobójstwa dokona-

ne. Rezultaty wielu badań potwierdziły prawidłowość sezonową ze szczytem na wiosnę i znacznym spad-

kiem częstości w grudniu, ale tylko dla prób samobójczych popełnianych przez kobiety. W przeciwień-

stwie do samobójstw dokonanych, które najczęściej stwierdza się w poniedziałki, dniem o największym

nasileniu prób samobójczych była niedziela, natomiast o najmniejszym — piątek. Porą dnia z największą

liczbą prób samobójczych był późny wieczór lub pierwsza połowa nocy, podczas gdy samobójstwa

dokonane popełniano najczęściej wcześnie rano lub w ciągu dnia. Jak wynika z przedstawionych badań,

sezonowość i fluktuacja w czasie nasilenia częstości prób samobójczych są różne dla mężczyzn i kobiet.

Prowadzenie dalszych badań dotyczących problemu sezonowości i czasowych fluktuacji prób samobój-

czych powinno się przyczynić do bardziej skutecznych działań prewencyjnych.

słowa kluczowe:

słowa kluczowe: sezonowość, fluktuacje, próby samobójcze

Suicydologia Tom 2, nr 1, 88–93

Towarzystwo Suicydologiczne

ISSN 1895–3786

www.suicydologia.viamedica.pl

Abstract

A review of the literature concerning seasonality and periodic fluctuations in suicide attempts is presented

in the paper. A vast body of research literature devoted to the committed suicide rates in relation to

seasonality and temporal fluctuations (the month of the year, day of the week, and time of the day) has

accumulated since the late 1880s.

Suicide attempts are highly diverse and their detectability is low. As no relevant statistical data are routi-

nely collected, the problem of attempted suicide has been until recently rather seldom investigated. It is

only in the past decade or so that new research findings were obtained in a multicentre monitored WHO/

/EURO study.

Seasonal regularities found in attempted suicide cases differ from these noted in committed suicide.

Namely, many studies have confirmed a peak in attempted suicide rates in spring and a marked decline

www.suicydologia.viamedica.pl

słowa kluczowe:

Andrzej Polewka, Marian Kopciuch, Sezonowość i okresowe fluktuacje prób samobójczych

in December, but only as regards women. In contradistinction to committed suicides that most often take

place on Mondays, the highest rates of suicide attempts are on Sunday, with their lowest frequency on

Friday. As regards the time of the day, suicide attempts are most numerous late in the evening or in the

first half of the night, while committed suicides occur mostly in the small hours or during the day. Accor-

ding to the presented studies, there are gender differences in seasonality and periodic fluctuations of

suicide attempts.

Further research into the problem of seasonality and temporal fluctuations in attempted suicide should

contribute to the development of more effective prevention methods.

key words:

Wstęp

notowuje się w grudniu. Potwierdzili to Barker i wsp. [5],

którzy wskazywali na maksymalny wzrost częstości prób

samobójczych w maju i czerwcu, a minimalny w grudniu

i styczniu na podstawie badań dotyczących ponad 12 000

przypadków prób samobójczych w Oksfordzie. W bada-

niach niemieckich Pflug [6] stwierdził dwa szczyty często-

ści prób samobójczych — w czerwcu i w listopadzie.

W polskich badaniach przeprowadzonych w Klinice

Toksykologicznej w Krakowie w latach 2000–2002 naj-

więcej kobiet po próbach samobójczych hospitalizo-

wano w okresie przełomu wiosenno-letniego (czerwiec,

lipiec) oraz jesienią, w październiku i listopadzie.

Wśród mężczyzn nie można było wykazać takiej pra-

widłowości. Natomiast w zależności od dni tygodnia

u mężczyzn najczęściej próby samobójcze stwierdzo-

no w poniedziałek, a u kobiet w niedzielę i poniedzia-

łek [7]. Pod względem pory doby, szczyt nasilenia prób

samobójczych miał miejsce w godzinach wieczornych

i około północy (19.00–24.00).

Wspomniane już na początku pracy trudności z dokładną

oceną czasu dokonania próby samobójczej wynikają, jak

wskazuje doświadczenie kliniczne, z tego, że czas pomię-

dzy próbą samobójczą a przybyciem pacjenta lub przy-

wiezieniem go do szpitala różni się zazwyczaj o kilka go-

dzin lub co najmniej o godzinę od czasu podanego w do-

kumentacji z Izby Przyjęć w Klinice Toksykologii.

Jak stwierdza Richard Harrington: „W ostatnim okre-

sie można zaobserwować znaczący wzrost zaangażowa-

nia badaczy w problematykę epidemiologii, etiologii

i leczenia zaburzeń depresyjnych oraz zachowań suicy-

dalnych. Zaczynamy rozumieć, jak czynniki ryzyka, ich

odpowiednie kombinacje przyczyniają się do powstania

i podtrzymywania tych problemów. Do rzadkości nale-

ży liniowy związek pomiędzy przyczynami a skutkami.

Etiologia pojawiającego się zaburzenia depresyjnego czy

zachowania suicydalnego jest raczej kombinacją predys-

ponujących czynników konstytucjonalnych, wcześniej-

szych doświadczeń oraz stresowych, urazowych wyda-

rzeń. Wspomniane czynniki etiologiczne działają zarów-

no na płaszczyźnie biochemicznej, psychologicznej, jak

i społecznej funkcjonowania jednostki” [8].

Nawiązując do problematyki klinicznej, należy zwrócić

uwagę na związek pomiędzy zachowaniami samobójczy-

mi a chorobą afektywną sezonową.

Samobójstwo to zjawisko powiązane z psychologiczny-

mi, biologicznymi i społecznymi czynnikami, pochłania-

jące każdego roku w Stanach Zjednoczonych 30 000 ist-

nień [1]. Z danych Światowej Organizacji Zdrowia

(WHO, World Health Organization ) wynika, że codzien-

nie około 1500 osób na świecie popełnia samobójstwo,

a 15 000 ludzi podejmuje próbę samobójczą.

W przeciwieństwie do samobójstw dokonanych liczba prób

samobójczych często jest nieznana ze względu na brak

danych w dokumentacji lekarskiej i policyjnej. Większość

autorów przyjmuje, że stosunek samobójstw dokonanych

do prób samobójczych wynosi 1:10, a nawet, według WHO,

1:15. Jak wynika z danych literatury światowej, próby sa-

mobójcze podejmują znacznie częściej kobiety (zwłaszcza

dziewczęta) niż mężczyźni. Dane empiryczne wskazują na

to, że osoby po próbach samobójczych stanowią grupę

zwiększonego ryzyka suicydalnego, ponieważ ze wzrostem

liczby prób samobójczych zwieksza się śmiertelność osób,

które ponownie targnęły się na swoje życie [2].

W latach 60. i 70. XX wieku nastąpił znaczny wzrost

liczby prób samobójczych w krajach Europy Zachod-

niej, Australii i Stanach Zjednoczonych. Z wyjątkiem

Finlandii próby samobójcze były kilkanaście razy częst-

sze niż samobójstwa dokonane, zwłaszcza wśród mło-

dych kobiet w wieku 15–24 lat. W Europie wysokie

wskaźniki prób samobójczych stwierdza się w regionach

północnych, a niskie w regionach śródziemnomorskich.

Jak wynika z przeprowadzonych badań, sezonowość

i fluktuacja w czasie nasilenia prób samobójczych są róż-

ne dla mężczyzn i kobiet. Wśród mężczyzn w badaniach

WHO/EURO trudno jest wykazać nasilenie prób samo-

bójczych w danym miesiącu lub porze roku. Natomiast

dla kobiet w odniesieniu do miesiąca w roku stwierdza-

no w tych badaniach prawidłowość wskazującą na szczyt

wiosenny (wczesnoletni) oraz jesienny — przypadający

na październik i listopad [3].

Jest to zgodne z wynikami dużych badań dotyczących

ponad 22 000 prób samobójczych z ponad 19 lat (1969–

–1987) przeprowadzonych w Edynburgu w Szkocji [4],

w których potwierdzono sezonowy rozkład prób samo-

bójczych, których częstość u kobiet wzrasta latem

i zmniejsza się zimą, przy czym wyraźny jej spadek od-

www.suicydologia.viamedica.pl

key words:

key words: seasonality, fluctuations, attempted suicide

key words:

SUICYDOLOGIA 2006, tom 2, nr 1

Związek czasowy prób samobójczych i zaburzeń psychicz-

nych nie jest wystarczająco zrozumiały. Valtonen i wsp.

badali pacjentów po próbach samobójczych w Helsinkach

w okresie roku — od stycznia 1997 roku do stycznia 1998

roku. Diagnoza kliniczna była zgodna z klasyfikacją ICD-

10. Sezonowość występowania prób samobójczych zmie-

niała się znacząco w okresie badania, przy czym najwyższą

ich częstość stwierdzano jesienią, a najniższą w zimie. Ba-

dani najczęściej kontaktowali się z ośrodkami pomocy

późno w nocy, w związku z czym rzadziej otrzymywali po-

moc specjalistyczną — psychiatrów lub psychologów

— prawdopodobnie dlatego byli rzadziej kierowani do dal-

szej opieki specjalistycznej. We wnioskach autorzy stwier-

dzili, że istotne wzorce fluktuacji czasowych pojawiły się

zwłaszcza u pacjentów z zaburzeniami nastroju, natomiast

w małym stopniu można było stwierdzić fluktuacje sezo-

nowe u osób z zaburzeniami schizofrenicznymi [9].

Raport National Study US Emergency Department dotyczył

epidemiologii prób samobójczych dokonanych w latach

1997–2001 w Stanach Zjednoczonych, na podstawie ba-

dania 412 000 wizyt pacjentów po próbach samobójczych

na oddziałach ratunkowych. Podczas 5-letniego okresu

badań retrospektywnych roczny wskaźnik występowania

prób samobójczych wynosił 1,3–1,7 na 1000 mieszkańców

Stanów Zjednoczonych. Średnia wieku badanych wynosi-

ła 31 lat, przy czym próby samobójcze dotyczyły najczęś-

ciej osób między 15 a 19 rokiem życia. Wskaźnik ten był

wyższy u kobiet niż u mężczyzn. Najczęstszą metodą pró-

by samobójczej było zatrucie (68%), a następnie cięcie lub

(20%) przebijanie (nakłuwanie). Około 1/3 pacjentów skie-

rowano na oddziały intensywnej opieki medycznej. Stwier-

dzone w znacznym stopniu występowanie zaburzeń psy-

chicznych i uzależnienia od substancji psychoaktywnych

jest wskazaniem do dalszej opieki specjalistycznej w tej

grupie pacjentów po próbach samobójczych.

W opisanych badaniach wykazano widoczną stałą sezo-

nowość i fluktuacje czasowe charakterystyczne dla po-

dejmowanych prób samobójczych w Europie, zwłaszcza

jeśli chodzi o szczyt późną wiosną oraz niedzielę, piątek

i późny wieczór. Szczyt częstości samobójstw przypada-

jący na wiosnę oraz niedzielę okazały się istotne staty-

stycznie tylko u kobiet.

Potwierdzono również, że prawidłowości w sezonowo-

ści i wahaniach w czasie dla prób samobójczych różniły

się od prawidłowości dla samobójstw dokonanych,

zwłaszcza uwzględniając o porę dnia i do pewnego stop-

nia dzień tygodnia [10].

ły ze świadomością i oczekiwaniem takiego skutku sam

zaplanował i wykonał w celu spowodowania zmian przez

siebie pożądanych [2].

Sezonowe zmiany i czasowe fluktuacje w częstości sa-

mobójstw były przedmiotem wielu badań. Studia te były

szczególnie skoncentrowane na miesiącu roku, dniu ty-

godnia i porze dnia. W historii badań w tej dziedzinie

szczególną uwagę poświęcano wzrostowi częstości sa-

mobójstw późną wiosną („wiosenna gorączka”), na przy-

kład w ostatnim stuleciu Morselli w swojej pionierskiej

pracy z 1881 roku zanotował znaczące wahania sezono-

we częstości prób samobójczych ze szczytem późną

wiosną lub wczesnym latem (czerwiec) [3].

Również Durkheim zainspirowany badaniami Morsel-

liego przedstawił w 1897 roku dane, które wskazywały

na znaczący szczyt częstości samobójstw w czerwcu.

Durkheim stwierdził, że częstotliwość samobójstw jest

cykliczna w czasie i że wykazuje tendencje zwyżkowe na

początku każdego cyklu, to znaczy roku albo tygodnia.

Durkheim zaprzeczył, jakoby jakiekolwiek „kosmiczne

czynniki”, takie jak czynniki meteorologiczne, mogły tłu-

maczyć wahania sezonowe, wspomniał jednak, że rytm

tej cyklicznej zależności można rozumieć jako paralelę

rytmu życia społecznego, gdzie poziom aktywności jest

wyższy na początku każdego nowego cyklu, to znaczy

miesiąca czy tygodnia. Durkheim stwierdził krótko:

„Rytm życia społecznego wydaje się powielać przedzia-

ły kalendarza”. Na podstawie prac Morselliego Durkhe-

im stwierdził, że większość samobójstw ma miejsce po-

południami, i uważał, że „dzień sprzyja samobójstwom,

ponieważ jest porą bardziej aktywnej egzystencji, kiedy

ludzkie relacje krzyżują się i rozchodzą, kiedy życie jest

intensywniejsze”. Rezultaty obecnych badań nad pró-

bami samobójczymi nie potwierdzają tych stwierdzeń,

które wydają się mieć zastosowanie tylko do dziennego

rozkładu samobójstw [3].

Należy przypomnieć klasyczne już badania amerykań-

skie sprzed prawie 40 lat przeprowadzone przez Davi-

da Lestera, w których autor zajmował się sezonowymi

wahaniami częstości samobójstw dokonanych, określa-

jąc zasady analizy statystycznej tego typu badań [11].

Lester w swoich badaniach analizował wszystkie przy-

padki śmierci odnotowane w 1966 i 1967 roku na pół-

nocy stanu Nowy Jork. Sezonowość zmian śmierci sa-

mobójczych analizowano dla: całej populacji, mężczyzn,

kobiet, osób, które użyły „aktywnej” metody odebrania

sobie życia (powieszenie, skok z wysokości, zastrzele-

nie się, podcięcie żył), osób, które zastosowały bierne

metody samobójstwa (zatrucie gazem, lekami, trucizną),

oraz dla różnych grup wiekowych. Podsumowując, au-

tor stwierdził, że śmierci samobójcze najczęściej miały

miejsce wiosną oraz wczesną jesienią.

Kevan [12] oraz Massing i Angermeier [13] zweryfiko-

wali wyniki większości studiów nad wahaniami i sezo-

nowością samobójstw, które opublikowano w XX wie-

Sezonowość i okresowa zmienność

samobójstw dokonanych

Światowa Organizacja Zdrowia w 1986 roku zdefinio-

wała samobójstwo dokonane w następujący sposób: sa-

mobójstwo jest aktem o skutku śmiertelnym, który zmar-

www.suicydologia.viamedica.pl

Andrzej Polewka, Marian Kopciuch, Sezonowość i okresowe fluktuacje prób samobójczych

ku. Pochodziły one głównie z półkuli północnej i wska-

zywały przede wszystkim, że szczyt samobójstw ma miej-

sce w miesiącach wiosennych; jednocześnie niektóre

badania wskazywały, że jesienią ma miejsce drugi mak-

symalny wzrost częstości prób samobójczych. Spośród

80 badań będących przedmiotem analizy Kevana 49

wskazywało na maksymalne nasilenie wiosną. Massing

i Angermeier [13] potwierdzili, że szczytowe natężenie

tygodniowych wahań samobójczych miało miejsce w po-

niedziałki, a najmniejsze w niedzielę.

W następnych dziesiątkach lat w literaturze podejmu-

jącej problemy sezonowości i okresowej fluktuacji sa-

mobójstw dokonanych stwierdzano, że szczyt przypadał

na godziny ranne i w ciągu dnia, najczęściej w ponie-

działek lub wtorek, w miesiącach wiosenno-letnich (maj,

czerwiec, lipiec) [14, 15]. W artykule weryfikującym li-

teraturę z ostatnich dziesięcioleci z zakresu sezonowo-

ści samobójstw w Danii Jessen i wsp. [3] wskazywali na

znaczący wzrost liczby samobójstw wczesną wiosną

(kwiecień) oraz w poniedziałki.

Sezonowość i czasowe fluktuacje samobójstw badano w

odniesieniu do najróżniejszych czynników i zdarzeń; na

przykład analizowano statystycznie związek pomiędzy

datą urodzenia a czasowymi fluktuacjami samobójstw

[16]. Autorzy stwierdzali, że „związek między miesią-

cem urodzin a samobójstwem podnosi prawdopodobień-

stwo, iż czynniki prenatalne mogą wpływać na skłonno-

ści samobójcze w późniejszym życiu”. W innych pracach

dotyczących sezonowości samobójstw i prób samobój-

czych analizowano okres weekendów i świąt, a zwłasz-

cza ryzyko samobójstwa w czasie Świąt Wielkanocnych

i Bożego Narodzenia [3, 17, 18].

prawidłowości. Studiów nad zmiennością w czasie i se-

zonowością prób samobójczych jest znacznie mniej niż

badań nad samobójstwami dokonanymi, głównie z po-

wodu braku danych z poszczególnych krajów na temat

prób samobójczych.

Próby samobójcze, prawdopodobnie ze względu na ich

dużą różnorodność i trudną wykrywalność, niemożność

zgromadzenia jednoznacznych danych statystycznych,

pozostawały do niedawna problemem niedającym się

objąć badaniami naukowymi. Dopiero ostatnich kilka-

naście lat przyniosło nowe wyniki z wieloośrodkowych

badań monitorowanych WHO/EURO, gdzie zebrano

ważne i standaryzowane dane na temat prób samobój-

czych z kilku ściśle określonych obszarów w kilku kra-

jach europejskich [14, 19–21]. Spora część tych danych

jest obecnie wiarygodną podstawą rzetelnych analiz nad

wahaniami liczby prób samobójstw w czasie oraz sezono-

wością w całej Europie. Kolejne wyniki wieloośrodkowych

monitorowanych badań WHO/EURO [3] prowadzonych

przez Multicentrum Studiów nad Próbami Samobójczy-

mi z 13 ośrodków partycypujących pozwoliły na opraco-

wanie danych dotyczących okresowych fluktuacji (mie-

siąc roku, dzień tygodnia, pora dnia), częstości podejmo-

wanych prób samobójczych na podstawie danych z 13 553

prób samobójczych osób od 15 roku życia.

Rezultaty tych badań potwierdziły sezonową prawidło-

wość ze szczytem częstości prób samobójczych na wios-

nę i znacznym spadkiem w grudniu, ale tylko w odnie-

sieniu do kobiet. W przeciwieństwie do samobójstw

dokonanych, które najczęściej mają miejsce w ponie-

działki, dniem o największym nasileniu prób samobój-

czych była niedziela, natomiast o najmniejszym — pią-

tek. Porą dnia z największą liczbą prób samobójczych

był późny wieczór lub pierwsza połowa nocy, podczas

gdy samobójstwa dokonane stwierdzono najczęściej

wcześnie rano lub w ciągu dnia. Jak wynika z przedsta-

wionych badań, sezonowość i fluktuacja w czasie nasi-

lenia częstości prób samobójczych są różne dla mężczyzn

i kobiet.

Okresowe fluktuacje i sezonowość

prób samobójczych

Według definicji stworzonej dla WHO pojęć „próba sa-

mobójcza” i „parasamobójstwo” w Stanach Zjednoczo-

nych używa się wymiennie i są one zdefiniowane nastę-

pująco [14]: „Zdarzenie bez fatalnych skutków, w któ-

rym indywidualna osoba celowo inicjuje niewyuczone

zachowanie, które bez interwencji z zewnątrz spowoduje

samookaleczenie lub celowe przyjęcie substancji

w ilości większej niż zalecana w terapii, i które jest skie-

rowana na zrealizowanie zmian, które przyniosą ocze-

kiwane konsekwencje”.

Przy stosunkowo obszernej literaturze podejmującej

problemy samobójstw dokonanych liczba prac dotyczą-

cych prób samobójczych jest raczej uboga zarówno

w literaturze zagranicznej, jak i polskiej. Zwłaszcza

w literaturze polskiej, poza nielicznymi wyjątkami, pra-

ce z zakresu suicydologii dotyczą ogólnie samobójstw

dokonanych. W przeciwieństwie do samobójstw doko-

nanych w przypadku prób samobójczych stwierdza się

Wahania dobowe (pora dnia lub nocy)

Porą dnia z największą liczbą prób samobójczych był

późny wieczór lub pierwsza połowa nocy, podczas gdy

samobójstwa dokonane miały miejsce najczęściej w cią-

gu dnia. Jak wynika z badań WHO/EURO, dużo wy-

ższy odsetek prób samobójczych przypada na godziny

pomiędzy 20.00 a 23.59, zarówno dla kobiet (p < 0,0001),

jak i dla mężczyzn (p < 0,0001), i ogólnie, ponad 25%

wszystkich prób samobójczych u obu płci ma miejsce

pomiędzy tymi godzinami.

Około połowy prób dokonano w godzinach 16.00–23.59.

Mimo to w niektórych centrach około połowa prób mia-

ła miejsce pomiędzy 20.00 a 3.59 (mężczyźni: Helsinki,

www.suicydologia.viamedica.pl

SUICYDOLOGIA 2006, tom 2, nr 1

Innsbruck, Sor-Trondelag, Umea, Wurzburg; kobiety:

Emilia Romagna, Helsinki, Innsbruck, Sor-Trondelag,

Umea). Ogólnie, wszystkie ośrodki wykazały najniższy

procent prób samobójczych pomiędzy 4.00 a 7.59 z ten-

dencją wzrastającą aż do północy.

Interesującą „czasową dyslokację” odkryto dla dwóch

włoskich miast (Padwa i Emilia Romagna), gdzie więk-

szość prób samobójczych miała miejsce pomiędzy pół-

nocą a 3.59. W porównaniu z innymi centrami włoskie

miały najniższy procent samobójstw pomiędzy 20.00

a 23.59. Największa liczba prób w Sor-Trondelag miała

miejsce pomiędzy północą a 3.59, jednak niemal ten sam

procent stwierdzono w przedziale 20.00–23.59. W prze-

ciwieństwie do prawidłowości odkrytej dla samobójstw

dokonanych, te badania jasno wykazały, że próby sa-

mobójcze mają miejsce później w ciągu dnia niż samo-

bójstwa dokonane, ze szczytem pomiędzy 20.00 a pół-

nocą (w drugiej kolejności przedział pomiędzy 16.00

a 20.00). Piker (1938) również wykazał, że nieliczne

próby samobójcze podejmuje się pomiędzy północą

a 6.00 i że wieczór jest okresem ich największego na-

tężenia [3].

Jak już wspomniano, nieco inaczej przedstawiały się

wyniki badań w dużych miastach Włoch, gdzie najwię-

cej prób samobójczych miało miejsce pomiędzy północą

a 4.00. Jednym z możliwych wytłumaczeń może być spe-

cyfika śródziemnomorskiego życia społecznego [22],

gdzie poziom interakcji międzyludzkich jest wyższy

w ciągu późnego wieczoru niż w krajach północnoeuro-

pejskich.

Czynniki kulturowe mają istotne znaczenie w zrozumie-

niu próby samobójczej. W niektórych krajach azjatyc-

kich samobójstwa wynikają z problemów rodzinnych.

Metody stosowane w Azji pokazują ważność dostępu

do środków, takich jak pestycydy czy inne domowe tru-

cizny [19].

Szczyt występujący późnym wieczorem może być powią-

zany z faktem, że „próba samobójcza” często jest symp-

tomatycznym zachowaniem w zaburzonych relacjach in-

terpersonalnych, to znaczy częściej jest przejawem inter-

personalnej komunikacji niż intencji samobójczych [23]

i że interakcje międzyludzkie są częstsze o tej porze.

Ponownie wyniki różniły się pomiędzy poszczególnymi eu-

ropejskimi centrami. Z ogólną prawidłowością szczytu prób

samobójczych w niedzielę dla kobiet pokrywały się bezpo-

średnio wyniki z trzech ośrodków, podobnie jak najniższa

liczba prób w piątki — również w trzech ośrodkach [3].

Około 60 lat temu, w badaniach obejmujących 817 przy-

padków prób samobójczych Piker (1938) również odkrył,

że z większą częstością następują one w niedziele i ogól-

nie koniec tygodnia charakteryzuje się mniejszą liczbą

prób niż jego pozostałe dni [3].

Może być to związane z faktem, że czynniki interperso-

nalne mają duże znaczenie w podejmowaniu prób samo-

bójczych, zwłaszcza wśród kobiet [23], a maksymalne

natężenie tych interakcji dla kobiet występuje w weeken-

dy. Samobójstwa dokonane wydają się wiązać natomiast

bezpośrednio z osobistymi problemami, takimi jak cho-

roby psychiczne, szczególnie depresja [24]; największe nasi-

lenie takich problemów może następować w poniedziałki.

Wahania miesięczne (szczyt wiosenny

i wczesnoletni)

Jak wynikało z danych z 13 ośrodków europejskich

(WHO/EURO), najwyższa średnia częstość prób samo-

bójczych charakteryzuje miesiąc maj, szczególnie doty-

czy kobiet (p = 0,01). Jak już wspomniano, w dużych ba-

daniach obejmujących ponad 22 000 prób samobójczych

z ponad 19 lat (1969–1987) w Edynburgu, w Szkocji [4]

znaleziono dowody na sezonowy rozkład częstości prób

samobójczych u kobiet, która wzrasta latem, a spada zimą

z wyraźnym niżem w grudniu. Potwierdzili to Barker

i wsp. [5]. W badaniach niemieckich Pflug [6] stwierdził

dwa szczyty częstości prób samobójczych — w czerwcu

i w listopadzie. Sezonowe i okresowe zmiany w częstości

prób samobójczych potwierdzono w wielu badaniach na

świecie, zwłaszcza w Europie, w wieloośrodkowych ba-

daniach monitorowanych WHO/EURO. Rezultaty tych

badań potwierdziły sezonową prawidłowość ze szczytem

na wiosnę i znacznym spadkiem w grudniu, ale dotyczy

to tylko prób samobójczych kobiet.

Dla wytłumaczenia fluktuacji w częstości samobójstw

Gabennesch [17] przedstawił teorię „efektu złamanej

obietnicy”, twierdząc, że wiosna, weekendy, urodziny

i wakacje są zazwyczaj afektywnie pozytywnymi zdarze-

niami, ale jednocześnie często więcej obiecują, niż fak-

tycznie oferują. Teoria ta, którą można postrzegać jako

kontynuację pracy Durkheima z „nadcyklicznym” roz-

kładem samobójstw, przyczyniła się do lepszego zrozu-

mienia zarówno wahań w czasie, jak i cyklicznej charak-

terystyki zachowań samobójczych [3]. Inni badacze zwra-

cali uwagę szczególnie na warunki pogodowe jako

istotną zmienną. Jakkolwiek wydaje się, że pogoda od-

działuje na częstość zachowań samobójczych, wpływ ten

jest mały [3, 5].

Dzień tygodnia (niedziela czy czarny

poniedziałek)

Jak wynika z danych europejskich przedstawionych przez

Jessena, najwięcej samobójstw ma miejsce w niedzielę

dla obu płci, jednak wyż ten jest istotny statystycznie tyl-

ko dla kobiet (p = 0,06), natomiast dla mężczyzn już nie

(p = 0,74). Najmniejsza liczba samobójstw charaktery-

zuje z kolei piątki, co ponownie jest istotne statystycznie

tylko dla kobiet (p = 0,01), dla mężczyzn natomiast nie

(p = 0,1).

www.suicydologia.viamedica.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: