Kolor w dziejach sztuki.pdf

Kolor w dziejach sztuki

Od czasów bardzo dawnych człowiek dostrzegał różnorodność barw. Stopniowo

zauważał ich wpływ na psychikę ludzką. Odkrywał rolę koloru w życiu. Wierzył w jego

symbolikę i magię.

Malarstwo skalne z grot Altamira (Hiszpania), Lascdux (Francja) jest przykładem,

że już w okresie paleolitu człowiek tworzył symboliczne wizje otaczających wydarzeń

posługując się odpowiednio zestawionymi barwami i wypracowanymi kanonami. Na

przykładzie sztuki pierwotnej dowiadujemy się, że jej twórca nie starał się imitować

natury. Jego sztuka pełniła funkcje magiczne, stąd deformacja rzeczywistości.

W starożytnej Grecji filozofowie interesowali się barwą tyle, że nie jako zjawiskiem

artystycznym, lecz przyrodniczym. Na podstawie poglądów pitagorejczyków i

Anaksaporasa wynika, że kolor identyfikowano z samą powierzchnią przedmiotu

„Barwa była właściwością ciała, ściśle z nią związaną i specyficzną tak jak ciężar,

twardość i zapach.”

Empedokles stworzył teorię emancypacji, która traktowała o tym, że w oczach

ludzi znajdują się szpary, przez które przechodzą emanacje wydobywane z ciał –

rzeczy, powodując widzenie barw.

„Jest barw cztery, odpowiednio do liczby elementów: czerwona, biała, czarna,

żółta.”

Atomiści stworzyli odmienną od Platona teorię barw. Platon powoływał się w

swoich uwagach na Empedoklesa. Demokryt kolor uważał za doznania zmysłowe w

rzeczywistości nie istniejące, gdyż w swojej kosmologii zakładał istnienie jedynie

atomów próżni. Pogląd Demokryta traktujący o tym, że układ atomów wywołuje

pewien określony kolor (wyróżniał cztery kolory: czerwony, żółty, czarny i biały) był

niezgodny z teorią o emanacji, gdyż podważał wrażenie subiektywne.

Arystoteles uważał, że barwa nie jest identyfikowana ani z obiektem, ani

wrażeniem subiektywnym, ma ona w obiekcie swoje podłoże, ale zależna jest od

światła. Według niego barwy powstają ze światła i ciemności, a więc wyróżniał barwę

białą i czarną jako fundamentalne. Obserwując zjawiska zachodzące w przyrodzie

wyróżniał również barwy: czerwoną, zieloną, fioletową. Pierwszy zauważył

występowanie obrazów następczych, czyli powidoków, polegających na tym, że jeśli

patrzymy na jakiś kształt barwy świetlistej to jej obraz pozostaje przez jakiś czas na

siatkówce. Arystoteles zdawał sobie sprawę ze zjawiska zwanego dziś kontrastem

walorowym. Zauważył, że obecność koloru jasnego i ciemności będzie większa niż

wtedy, gdy obejrzymy każdy kolor z osobna. Barwy w antyku oprócz pojęcia

materialnego miały znaczenie symboliczno – psychiczno – religijne, np.: melas

oznacza: cień jak czerń, ciemność, ale kojarzy się też z pojęciem brudu i zmętnienia.

Określenia kolorów zapożyczone zostały w starożytności od kwiatów i roślin. Grecy

rozróżniali dwa pojęcia: chroma, czyli barwa jako taka i pharmakon – środek

barwiący. W malarstwie greckim okresu przed-klasycznego i klasycznego nie spotyka

się problemu światłocienia. Dopiero w malarstwie pompejańskim pojawia się element

kształtowania form przez światłocień. Malarstwo z zachowanych zabytków Pompei i

Herkulanum zawiera w sobie dużo czerwieni, ciepłej żółci, zieleni, błękitu i

rozbielanego brązu. Postacie malowane są w tonacjach ciepłych, zaś tło w

chłodnych. Pojawiają się takie barwy jak: karmin, pastelowe róże, fiolety. Odmienny

charakter posiadają mozaiki kształtowane z naturalnych materiałów, w sztuce

cesarstwa rzymskiego. Nastąpił wówczas okres skłonności do jaskrawego

przepychu, a kolor stracił swoją klasyczną funkcję symboliczno – psychologiczną.

W średniowieczu kolor i blask istniały obok siebie jako ziemskie, dostępne,

uchwytne dla zmysłów obrazy światłości najwyższej. Kolor w średniowieczu nie był

przedstawiający, lecz wyrażający. Wyrażał to, co było duchowe, było czymś więcej

niż skojarzenie ze zjawiskiem i siłami natury. Zostało odnaturalizowane w wyniku

jego transformacji. Okna i rozety katedr gotyckich dawały możliwość odrealnienia

światła. Epoka średniowiecza zredukowała wrażenia barwne do kilku prostych,

najbardziej elementarnych określeń. Traktując o tęczy rozróżniała w niej tylko dwie

barwy: czerwoną uznaną za ogień i niebieską jako wodę, względnie czerwoną i

zieloną. Zdała sobie sprawę z siły oddziaływania barwy na psychikę ludzką, stąd

włączyła tę siłę w służbę kultu jako szczególnie cenną. Teolodzy średniowieczni w

hierarchii wartości stawiali wyżej światło czyste, blask, „sam w sobie” niż barwy

właściwe. Według nich światło nawet ziemskie było czymś bardziej duchowym, kolor

zaś, choć związany ze światłem, miał charakter bardziej materialny i zmysłowy.

Podobnie jak filozofowie antyku zdawali sobie sprawę, że kolor łączy się ściśle ze

światłem, że jest jego przypadkiem i odmianą. Mieszanie funkcji fizykalnej światła z

funkcją symboliczną światła było typowe dla filozofii scholastycznej. „Metafizyka

światła” została przez sztukę przetłumaczona na złoto, feerię barw głębokich,

czystych i lśniących.

„Średniowiecze nie sformułowało estetyki barw, sformułowało natomiast

symboliczno – mistyczną teorię barwy, symbolika ta bynajmniej nie była zwarta i

konsekwentna, gdyż jak każda symbolika miała znaczenie co najmniej podwójne, a

przy tym niekiedy odwracalne”. W teologii chrześcijańskiej czerń była symbolem

grzechu, niewiary, ale też pokory, wyrzeczenia, żałoby i smutku. Czerwień była

symbolem mocy, błękit kojarzony z niebem, a zieleń jako barwa wegetacji ziemskiej.

„Trójca przenajświętsza” malowana była bardzo często trzema barwami.

W okresie wczesnego renesansu włoskiego kolor traktowany był podobnie jak w

średniowieczu. Natomiast w XV wieku kolor nie jest już rozważany sam sobie jako

wartość autonomiczna, ani też jako środek indywidualnego wyrazu, lecz jako jeden

ze środków oddziaływania rzeczywistości.

Najważniejsze centra malarstwa XV wieku to: Flandria i Toskania. Mimo

odmiennych technik jak również różnic kulturowych obie szkoły, jeżeli chodzi

strukturę barwną reprezentowały najogólniejsze cechy wspólne dla stylu wczesnego

renesansu. Czerni używano jako koloru lokalnego, związanego przedmiotem, a nie

ukazaniem ciemności cienia. Była ona równouprawnionym kolorem pomiędzy innymi

barwami, nie występowała w roli cienia zacierającego granice pomiędzy dwiema

strefami barwnymi i tłumiącego lokalne barwy chromatyczne. „Modelacja, ukazanie

bryły było problemem bardzo ważnym zasada, że to co wypukłe ma być jaśniejsze,

a to co wklęsłe – ciemniejsze była powszechnie przyjęta w malarstwie, które

operowało trzecim wymiarem.” Zasadą wspólną dla obu środowisk było traktowanie

cienia w granicach formy przedmiotowej, modelacji form ze sobą. Teorie koloru

wzorowano na poglądach Arystotelesa, który głosił w swoich poglądach utożsamianie

czerni z cieniem i ciemnością, a bieli ze światłem. Malarze włoscy reprezentowali

tendencję do modelacji achromatycznej, walorowej, odmiennej od koncepcji

chromatycznej Flamandów.

W pierwszej fazie qattrocenta wcześni wenecjanie (Ucello, Benozzo, Gozzoli itp.)

stosowali silniejszą chromatykę, bardziej równomierne nasycenie kolorem wszystkich

partii całej powierzchni obrazu. W drugiej fazie siła koloru uległa przyćmieniu przez

ową modelację bielą i czernią. W XV wieku i pierwszej ćwierci XVI w. cechą typową

dla struktury barwnej obrazów było użycie jednej lub dwóch par kolorów prostych,

podstawowych jako głównego ośrodka kompozycji. Były to pary opozycyjne: błękit –

żółcień, czerwień – zieleń.

Powszechną cechą malowideł całego qattrocenta zarówno fresków jak obrazów

było to, że każda strefa barwna miała pełną czytelność i modelacja światłocieniowa

nie rozbijała jednolitości każdej formy przedmiotowej zawartej w precyzyjnie

określonych granicach. „Kolor oszczędny, światłocień, wszystko jest poddane

linearnym zarysom poszczególnych form.”

Zachowanie barwy lokalnej, czytelny układ, podporządkowanie koloru modelacji

rysunkowi, czarny kontur nie występował nigdy w obrazach qattrocenta – oto typowe

cechy malarstwa renesansowego. W renesansie mimo intencji realistycznych

zachowało się dość często użycie złota. Proces odrzucania złotego tła odbywał się

od XIV wieku bardzo powoli, a w konsekwencji złote tło ustąpiło dali pejzażowej ze

wzgórzami i lasami. Złoto zostało podporządkowane barwnej strukturze całości,

straciło swoje odrębne znaczenie. „Służy nie do przekazywania znaczeń

metafizycznych (światłość raju, bóstwa), lecz do ozdoby, uświetniania materialnej

urody obrazu i ukazanych na nim przedmiotów.”

Dla malarzy renesansowych rzeczywistością była bryła, zaś cień, złudzeniem,

czymś subiektywnym. Moment przejścia od renesansu do baroku to fakt przyjęcia

cienia jako realnego, rzeczywistego.

W Wenecji, w okresie baroku dokonało się przejście od barwności do malarskości

w budowie obrazu. „Malarskość” polegała na operowaniu formą otwartą zamiast

zamkniętej. Graficzny kontur został usunięty, a światło, cień i kolor zostały

potraktowane jako nierozłączna wartość optyczna. Skala cienia i światła była bardzo

szeroka od bieguna ciemności do bieguna jasności. „Biel i czerń u niektórych malarzy

odgrywała wielką rolę jako barwa lokalna.”

„W malarstwie barokowym występowały zarówno kontrasty jaki podobieństwa

między barwami tyle, że rola kontrastów była złagodzona. W XVIII wieku kolory

ciemne, ciężkie, ciepłe odgrywały rolę większą niż jasne, lekkie, chłodne. Pod koniec

wieku barwy uległy rozjaśnieniu. Wiele obrazów zostało namalowanych wyłącznie

barwami półchromatycznymi, a więc z grupy brązów, ugrów i szarości cieplejszych i

chłodniejszych. W malarstwie barokowym panowała metoda „wariacji” wokół jednego

koloru powtarzanego w obrębie całego obrazu, ale nigdy w tej samej dokładnej

jakości.” Koncepcja płaszczyznowa układów barwnych ustąpiła miejsca koncepcji

przestrzennej, zaś tendencja statyczna ustąpiła miejsca dynamicznej. Koloryt

mistrzów XVII wieku był ciężki, ciemny, majestatyczny, gorący.

W wieku XVIII tonacja obrazów stała się lekka, chłodna, jasna, często mleczna.

Pojawiły się: perłowe szarości, blade róże, znikł tajemniczy mrok i błysk złota. Biel w

tym czasie nabrała szczególnego znaczenia. Błękity odgrywały ważną rolę w

rokokowym malarstwie francuskim. Brakowało w obrazach XVIII wiecznych

jaskrawych kolorów. Kolory były pastelowe, spłowiałe, matowe.

W romantyzmie po raz pierwszy ujrzano w kolorze wartości poetyckie, muzyczne i

akcentowano je jak nigdy dotąd; uznano w nim potężny środek artystyczny,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: