BUDOWA OKRESOWA.doc

1. ZASADY KSZTAŁTOWANIA DZIEŁA MUZYCZNEGO

Okres - element formy muzycznej. Okres składa się z dwóch zdań muzycznych. Pierwsze to poprzednik, drugie następnik. Poprzednik kończy się zawieszeniem melodii na dominancie, a następnik rozwiązuje napięcie toniką. Poprzednik (jak i następnik) dzieli się na dwie frazy, a fraza na dwa motywy. Rozróżniamy okres muzyczny mały (4+4 takty) i wielki (8+8 i więcej taktów), symetryczny (regularny) np. 4+4, 8+8 taktów oraz nieregularny np.3+4, 8+10 taktów. Okres jest najmniejszą strukturą, z jakiej może być zbudowany utwór muzyczny (np. jednookresowa forma pieśni). Jednym z najprostszych przykładów okresu muzycznego może być piosenka Wlazł kotek na płotek Pierwsze cztery takty są poprzednikiem, kolejne cztery nastepnikiem.

Do sposobów kształtowania dzieła muzycznego należy:
-  Kształtowanie okresowe, zwane budową okresową.
-  Kształtowanie ewolucyjne.

            Najmniejszą cząstką utworu muzycznego jest motyw. Jest to logiczna, zamknięta i niepodzielna całość muzyczna, która jest wynikiem współdziałania elementów muzyki: rytmu, melodii i harmonii. Na motywie może być oparty cały utwór lub jego część. Utwór muzyczny jest kształtowany za pomocą motywu. Motyw można powtórzyć identycznie lub można go nieco zmienić. Jeżeli motyw ulega ciągłym przemianom powstaje zjawisko snucia motywicznego, utwór podlega ewolucyjnej zasadzie kształtowania (ewolucja to inaczej przemiana zachodzą-ca w pewnym czasie; zasada ta więc opiera się na ciągłej przemianie motywu). 
            Może zdarzyć się, iż w utworze motyw nie ulega zmianom, ale jest powtórzony identycznie lub podobnie. Jeżeli w utworze wyraźnie odznaczają się zamknięte odcinki zakończone kadencją, utwór podlega okresowej zasadzie kształtowania, zwanej budową okresową. 

Budowa okresowa w muzyce polega na parzystym podziale utworu muzycznego. Najmniejszą jednostką budowy okresowej jest motyw. Składa się on z części akcentowanych i nie-akcentowanych (co najmniej dwa dźwięki). Najczęściej spotykane są motywy jednotaktowe. Dwa motywy tworzą frazę muzyczną, a dwie frazy zdanie muzyczne. Pierwsze zdanie nazywamy poprzednikiem. W poprzedniku gromadzą się napięcia i kończy się dominantą (mówimy że jest to pytanie). Drugie zdanie to następnik. W następniku napięcia rozwiązują się i całość kończy się toniką (mówimy że jest to odpowiedź). Poprzednik i następnik tworzą okres muzyczny. Najczęściej spotykany jest okres ośmiotaktowy, ale nie jest to regułą.

SCHEMAT BUDOWY OKRESOWEJ

2. FORMY OKRESOWE 
        Formy okresowe dzielimy na małe (proste) i duże (złożone). Zależy to od budowy wewnętrznej utworu. W zależności od wykonawców dzielimy je też na wokalne i instrumentalne. 

            Formy okresowe małe

        W formach małych poszczególne części rozmiarowo są niewielkie. Ponieważ są pojedynczymi okresami, zbudowane są z kilku do kilkunastu taktów. 
        Formy okresowe małe dzielimy na:
                - jednoczęściowe:
                    (a) - jednolity charakter, zbudowane z jednego okresu 
                -dwuczęściowe:
                    (aa') - dwie podobne części 
                    (ab) - dwie różne części
                -trzyczęściowe:
                    abc - wszystkie części różne 
                    aba - forma repryzowa (repryza - powtórzenie) abb' - z jedną powtarzającą się częścią
                -czteroczęściowe jednorodne:
                    aaaa lub podobnie np. aa'aa
                -małe rondo - abaca
        Wszystkie te formy mogą być wzbogacone o kilkutaktowy wstęp i o kilkutaktowe zakończenie, zwane w muzyce codą.

            Rondo małe

        Rondo to klasyczna forma instrumentalna wywodząca się z francuskiej muzyki klawesynowej i operowej. Polega na kilkakrotnym powtarzaniu wyrazistego tematu zwanego refrenem. Powtórzenia tematu oddzielane są częściami zwanymi kupletami. Charakter kupletów jest zwykle kontrastujący z refrenem. Formę ronda można zapisać schematem: a b a c a .

            Formy okresowe duże

        W formach dużych jedna część złożona jest z kilku małych cząstek, a więc utwory te są większe rozmiarowo i części ich zbudowane są z wielu okresów. Każda część formy dużej po-siada zatem budowę wewnętrzną, a części składowe form dużych zbudowane są z poznanych małych form okresowych.
        Do podstawowych form wielkich zaliczamy:
                - wielką formę dwuczęściową o schemacie AB
                - wielką formę trzyczęściową ABA lub ABA'