Wiedza o sztukach plastycznych (2).doc

Porządki w architekturze antycznej i sztuka etruska

Do XVII wieku zabytki traktowane były jako „surowiec wtórny” lub kamieniołomy. Do tego czasu zabytki antyczne były regularnie niszczone.

Typy świątyń:

krepidoma – podstawa, baza świątyni

entazis – miejsce rozszerzenia kolumny, równoważył wrażenie optyczne.

Sztuka Etruska

lud Etrusków zamieszkiwał środkową część Italii (obszar dzisiejszej Toskanii) od X do I w. p.n.e. (Rzymianie podbili Etrurię w III w. p.n.e.). Rozkwit cywilizacji przypada na okresy VII-VI w. p.n.e. oraz IV-III w. p.n.e. Największymi ośrodkami twórczości były:

-         Tarkwinia (Tarquinia),

-         Caere (Cerveteri),

-         Clusium (Chiusi),

-         Veii (Weje),

-         Vulci (Wulczi).

Początki miast sięgają kultury willanowiańskiej, rozwijającej się na tych terenach w epoce żelaza, w okresie od IX do VIII w. p.n.e. Do naszych czasów zachowały się tylko ślady etruskich miast oraz zabytki architektury sepulkralnej (związanej z kultem zmarłych) i sakralnej oraz wyroby rzemieślnicze.

Malarstwo

Liczne freski figuralne zdobiły wnętrza grobowców. Najstarsze, pochodzące z VII i VI w. p.n.e. są w stylu orientalnym. Ich tematyka to sceny rodzajowe i z mitów greckich. Barwne malowidła z postaciami o zaznaczonym konturze i zróżnicowanej kolorystyce w zależności od płci (dla kobiet zarezerwowano barwę białą, dla mężczyzn brunatną).

Architektura

Głównym materiałem używanym w budownictwie była cegła i drewno. Kamień stosowano przede wszystkim w budowlach obronnych, natomiast terakotę do ozdoby.

Zachowane pozostałości miast to przede wszystkim ślady siatki ulic, urządzeń wodnych i kanalizacyjnych. Pozwalają one wnioskować o wysokim poziomie urbanistyki, wzorowanym na kulturze greckiej i wschodniej. Domy wznoszone na początku VII w. p.n.e. budowane były na planie prostokąta. Fundamenty wykonywano z otoczaków lub bloków kamiennych, ściany z suszonej cegły wzmacniano drewnianymi palami. Dach o konstrukcji z drewna kryty był terakotowymi dachówkami. Domy zdobiono płytkami z terakoty. Na przełomie VII i VI w. p.n.e. dom etruski rozbudowany został wszerz, wzdłuż znajdującego się przed nim dziedzińca. Trójdzielne wnętrza składały się z umieszczonego pośrodku większego pomieszczenia i dwóch bocznych o mniejszej powierzchni. Pod wpływem kultury greckiej dom mieszkalny w IV w. p.n.e. uległ przekształceniu. Zabudowa tego okresu to dom budowany na planie prostokąta, z szeregiem pomieszczeń wokół częściowo przekrytego dachem atrium. Fundamenty były wykonywane z kamienia a dwuspadowe dachy kryte były dachówką i zdobione terakotą. Przez kolejne lata (do ok. II w. p.n.e. atrium zmieniało się, upodabniając się coraz bardziej do reprezentacyjnej izby z funkcją komunikacyjną.

Zabytki sakralne (świątynie etruskie) znane są z wykopalisk, modeli tworzonych w terakocie oraz opisów literackich. Przy budowie świątyń, pod wpływem porządku doryckiego wykształcił się porządek toskański.

Architektura sepulkralna

Wśród zabytków związanych z obrzędami chowania zmarłych można wymienić:

-         tumulusy budowane do VI wieku p.n.e.,

-         groby komorowe

-         grobowce wykuwane w tufie.

Komory grobowe były bogato zdobione dekoracją rzeźbiarską i malarską Wyposażenie komór grobowych naśladowało domy mieszkalne. Etruskowie do wykonywania rzeźb używali gliny (koroplastyka) i metalu (toreutyka), najczęściej brązu. Najstarsze z zachowanych to wykonane z brązu maski pośmiertne zakładane na urny z prochami z VIII-VII wieku p.n.e. Późniejsze to głowy z terakoty występujące na pokrywach urn (kanopa) i wreszcie w VI-II w. p.n.e. całe postacie zmarłych na pokrywach urn i sarkofagach.

Rzeźba

Tworzono portrety w postaci stojących posągów (tzw. Arringatore, Mówca z III w. p.n.e.), figurki dekoracyjne (często o tematyce rodzajowej), wotywne i sakralne zarówno z terakoty, jak i z brązu. Pod koniec VI w. p.n.e. większe posągi z brązu były odlewane metodą tzw. pustego odlewu.

Wśród wyrobów ceramicznych do V w. p.n.e. dominują wazy zdobione ornamentami plastycznymi o geometrycznej formie, pokostowane, o czarnym połysku tzw. bucchero nero. Przedmioty użytkowe wyrabiano z brązu: dzbany, kandelabry, cisty (puszki na klejnoty) aplikacje sprzętów, biżuterię, amulety a nawet podeszwy sandałów.

Sporo wyrobów rzemiosła etruskiego zdołało przetrwać, przede wszystkim przez kolekcjonerstwo rzymskie.

1