MALKOM qrt50 32ffbc64 32ffbe40 82c 2e 14d 0 1 p t c 0 2 z 0 48 0 0 0 0 n n 12.00 0.0 2.0 --- d 1 8 1 1 1 1 ff 0 1 1 Antoni Czubiński DZIEJE NAJNOWSZE POLSKI POLSKA LUDOWA (1944 -1989)- . WIELKOPOLSKA AGENCJA WYDAWNICZA Poznań 1992 OD WYDAWCY Wielkopolska Agencja Wydawnicza przedstawia Państwu historię Polski Ludowej napisanš przez Antoniego Czubińskiego, profesora Uniwersytetu im. Adama Mickiewieza w Poznaniu. Prof. A. Czubiński specjalizuje się w najnowszej historii Polski i Europy. Jest autor m kilkunastu ksišżek i kilkuset artykułów. Badania jego miały pionierski charakter i często budziły żywe reakcje rodowiska naukowego oraz różnych grup politycznych. Praca o Centrolewie w zwišzku z ingerencjš cenzury ukazała się w skróconej wersji po czterech latach (1963), za ksišżka o dziejach ZSRR została w 1974 r., już po rozesłaniu do rozpowszechniania skonfiskowana, a autora zwolniono z pracy w Warszawie. Ponieważ Prof. A. Czubiński nigdy nie ukrywał swoich lewicowych poglšdów lata osiemdziesište przysporzyły mu krytyków z przeciwnego obozu politycznego. Niniejsza praca pisana już bez udziału cenzury jest pierwszš po zmianie ustrojowej w Polsce całociowš historiš dziejów najnowszych,naszego kraju ujętych przez lewicowego autora. Autor i Wydawnictwo będš wdzięczni za uwagi krytyczne. Wydawnictwo dziękuje Panu Janowi Błaszykowi z Pniew za pomoc w wydaniu ksišżki. WIELKOPOLSKA AGENCJA WYDAWNICZA 5 WSTĘP Wydarzenia z 1989 r. zakończyły w Polsce okres tzw. realnego socjalizmu, okres Polski Ludowej, który trwał równe 45 lat. Rozpoczęły go rzšdy PKWN w lipcu 1944 r., a zakończyły wybory do sejmu w czerwcu i dymisja rzšdu M. F. Rakowskiego w sierpniu 1989 r. Jest to okres szczególny w dziejach narodu polskiego. Odbudowane w latach 1918-1921 państwo polskie (II Rzeczpo- spolita) przetrwało do wrzenia 1939 r. We wrzeniu 1939 r. ziemie polskie zostały zajęte przez Niemcy i ZSRR. Oba państwa, dzielšc się ziemiami polskimi, proklamowały tezę, że państwo polskie zostało zlikwidowane i prze- stało istnieć. Rzšd polski jednak nie kapitulował. Podjšł on działalnoć przy pomocy państw zachodnich (Anglia i Francja), które nie uznały upadku Polski. i kontynuowały wojnę z III Rzeszš. Rzšd polski rozwijał działalnoć na forum międzynarodowym i w okupo- wanym kraju, tworzšc polskie państwo podziemne. Po uderzeniu Hitlera na ZSRR w 1941 r. nawišzano też współpracę z ZSRR. Porozumienie z ZSRR miało jednak od poczštku ograniczony charakter. Oba rzšdy nie mogły dojć do porozumienia w sprawie granicy, a państwa zachodnie nie chciały in- gerować w tę sprawę. Sytuacja Polski była trudna. Pomiędzy obu stronami występowało wiele sprzecznoci i nieporozumień. W kwietniu 1943 r. ZSRR przerwał tę współpracę, stawiajšc na zwalczajšce oficjalny rzšd koła tzw. lewicy polskiej w ZSRR. Powołano do życia Zwišzek Patriotów Polskich (ZPP) i armię polskš, a w lipcu 1944 r. Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN), który przejšł władzę w oparciu o sojusz z ZSRR. Polskie czynniki oficjalne znajdowały się w trudnej sytuacji. Działały one w opraciu o sojusz z W. Brytaniš i USA, choć państwa te udzielały im. b. ograniczonego wsparcia. Nie chciały one zadrażniać stosunków z ZSRR, który odgrywał ważnš rolę w wojnie z III Rzeszš. W perspektywie liczono nań w wojnie z Japoniš na Dalekim Wschodzie. W obliczu tych gigantycznych problemów sprawy polskie wydawały się mało ważne i nieisto ne. Rzšd polski podjšł próbę opanowania sytuacji w Polsce w sierpniu 1944 r. przy pomocy powstania zbrojnego. Powstanie to, formalnie bioršc, kierowało się przeciw Niemcom. Faktycznie skierowane było ono przeciw stalinowskiej koncepcji opanowania Polski przy pomocy PKWN. Powstanie z góry skazane było na klęskę. Niemcy byli jeszcze silni, alianci daleko, a ZSRR nie był zainteresowa- 7 ny w jego sukcesie. Raczej odwrotnie. W tej sytuacji powstanie trwało 63 dni, pochłonęło wiele ofiar, ale zakończyło się niepowodzeniem. Klęska powstania spowodowała poważne osłabienie polskiego państwa podziemnego i znakomi- cie ułatwiła Stalinowi przeprowadzenie jego planu wobec Polski. Na przełomie lat 1944/45 PKWN przekształcono w Rzšd Tymczasowy, a w czerwcu 1945 r., za zgodš państw zachodnich, rzšd ten przekształcono w Tymczasowy Rzšd Jednoci Narodowej. Państwa zachodnie rzšd ten uznały i zaakceptowały nowe granice Polski. Wbrew zapowiedziom Hitlera i Stalina z 1939 r. państwo polskie zostało odbudowane. Było to jednak - państwo w innym kształcie terytorialnym i o innym statusie międzynarodo- wym. Znajdowało się ono w strefie wpływów ZSRR i było poważnie od niego uzależnione. Dawny rzšd nie akceptował tych zmian. Kontynuował działalnoć w Lon- dynie mimo iż nie był uznawany przez większoć państw. Emigranci głosili, że rzšdy w Polsce zostały narzucone przez Stalina i że kraj jest uzależniony od ZSRR. Wzywali społeczeństwo do bojkotowania narzuconych władz i buntu, zapowiadali szybki wybuch III wojny wiatowej i upadek systemu komunis- tycznego. . Wojna jednak nie wybuchła. Rzšd w kraju się umacniał, przeprowadzał reformy, stabilizował się, pozyskiwał uznanie opinii publicznej, reprezentował Polskę na forum międzynarodowym. W sumie przetrwał 45 lat. Jest to okres jeszcze raz tak długi, jak czas trwania II Rzeczypospolitej. W okresie tych 45 lat społeczeństwo polskie rozwijało się ilociowo. Dokonywały się w nim istotne zmiany jakociowe, choć przeżyło ono wiele wzlotów i upadków. Rzšdy ludowe powstały i upadły przede wszystkim na skutek zmian zachodzšcych na arenie międzynarodowej. Treciš wypełniały je jednak poczynania społeczeństwa polskiego, które stopniowo przekształcało narzuco- ny mu system, umacniajšc samodzielnoć państwa. Państwo to odegrało istotnš rolę w dziejach narodu polskiego i Europy w ogóle. Dzieje Polski Ludowej posiadajš już bogatš historiografię. Opublikowano wiele dokumentów, zbiorów ródeł, rozpraw, monografii i prac syntetycz- nych. Publikacje te majš jednak bardzo zróżnicowany charakter. W kraju do 1989 r. działała surowa cenzura. Do druku dopuszczano tylko te prace, które miały wydwięk aprobujšcy panujšcy system. Publikowano prace apologety- czne wobec władz. W zwišzku z tym wielu problemów w ogóle nie podej- mowano, względnie pisano o nich w sposób ogólnikowy lub jednostronny. Powstało zjawisko tzw. białych plam w historiografii. Dotyczyło to szczególnie genezy Polski Ludowej, stosunków polsko-radzieckich, historii PZPR, biografistyki. Historiografii krajowej od poczštku przeciwstawiała się historiografia emigracyjna. Podejmowano pomijane w kraju problemy genezy Polski Ludo- wej, demaskowano politykę Stalina i ZSRR wobec Polski, piętnowano 8 zbrodnie popełnione na ludnoci polskiej, omieszano partię komunistycznš (PPR-PZPR) i jej przywódców, podnoszono zasługi Kocioła i opozycji, eksponowano okresy kryzysów i załamań (1956, 1968, 1970, 1980/81). Pub- likacje emigracyjne przemycano do kraju lub nadawano przez rozgłonie radiowe, popularyzujšc ich ideologiczne i polityczne treci. Przez pewien czas istniały dwie zwalczajšce się wzajemnie historiografie Polski Ludowej. Kryzys lat 1980/81 spowodował powstanie w Polsce wydawnictw nieza- leżnych od rzšdu i rozwój publikacji tzw. II obiegu. W wydawnictwach tych przedrukowywano prace, ogłoszone wczeniej na emigracji lub publikowane poza oficjalnym systemem cenzury. Podejmowano w nich problemy p bmija- ne, bšd jednostronnie ujęte przez historiografię oficjalnš. Dyskusja o tzw. białych plamach nabrała wielkiego znaczenia politycznego. Zmierzano w niej do pełnego zdeprecjonowania historiografii oficjalnej i upowszechnienia tez głoszonych przez historiografię II obiegu. Publikowane po obu stronach,;barykady" prace pisane były niekiedy w sposób tendencyjny, w stylu pamfletów politycznych. Celowali w tym zwłaszcza publicyci historyczni. Odium spadało jednak na całš historiografię. W latach 1989/90 publikacje emigracyjne i II obiegu opanowały praktycz- nie rynek krajowy. Głoszone w nich poglšdy uległy upowszechnieniu. Pub- likacje te generalnie negujš jakiekolwiek wartoci Polski Ludowej. Autorzy ich jednostronnie gloryfikujš poczynania J. Piłsudskiego i jego obozu politycz- nego w Polsce, dokonania II Rzeczypospolitej i emigracji powojennej, jednoznacznie negatywnie oceniajš koncepcje i plany lewicy polskiej. Przy- czyn wszelkich trudnoci dopatrujš się oni w ZSRR, a cały okres Polski Ludowej uznajš za okres regresu, tak w aspekcie ekonomicznym, jak i społeczno-politycznym, czy moralno-etycznym. Szczególnie negatywnie oceniajš wychowanie tzw. homo soveticus. Z jednej strony dowodzš, że narzucony Polsce system nigdy nie uzyskał w Polsce większych wpływów, a z drugiej, że całe społeczeństwo zostało skażone komunistycznym stosun- kiem do pracy, własnoci i wiata wartoci. Dyskusja o białych plamach, negatywna ocena wielu dobrych prac histo- rycznych, jednostronne podejcie do najbliższej przeszłoci spowodowały zniechęcenie wielu Czytelników do historii w ogóle. Jeli jeszcze kilkanacie lat temu prace wydawane w dużych nakładach rozchwytywano spod lady, to dzi wydawane w małych nakładach zalegajš magazyny. Czytelnicy sygnalizujš w ten sposób swojš dezaprobatę dla niekorzystnych zjawisk i koniecznoć powrotu do obiektywnych badań. 9 Rozdział I : OD PKWN DO TYMCZASOWEGO RZ DU JEDNOSCI NARODOWEJ l. POWSTAN...
jagaw7