WZDiU2 TATR LIPTOWSKICR 425 S�OWACKIE TATRY ZACHODNIE S�owacka cz�� Tatr Zachodnich zajmuje obszar 292 kmL, z czego 44% wznosi si� w pasie wysoko�ciowym 1200-1600 m, a ponad poziom 2000 m wyrasta tylko 6 kml (2,1%) ca�ej powierzchni. Ods�oni�� i formacji skalnych jest tu mniej, kraj- obraz charakteryzuj� �agodnie zarysowane sylwetki szczyt�w oraz d�ugie i g��bokie doliny, o wci�ciu si�gaj�cym nierzadko 1000 m. Wyj�tki stanowi� grzebie� Otarga�c�w oraz gra� g��wna od Rohaczy po Prze��cz pod Dzwonem - ukszta�towa- niem zbli�one do niekt�rych grzbiet�w 1'atr Wysokich. D�ugo�� g��wnej grani wynosi 42 km, najwyiszym wzniesieniem jest wysuni�ta na pd. Bystra (2248 m). Zdecydowan� wi�kszo�� powierzchni zajmuj� ska�y krysta- liczne - gnejsy, �upki oraz granity, wyst�puj�ce tu w dw�ch r�wnole�nikowych pasach. Ze ska� osadowych, g��wnie dolo- mit�w, zbudowane jest oryginalne gniazdo Siwego Wierchu (1805 m), a tak�e pn. stoki w otoczeniu Osobitej (1687 m). Ani doliny ani grzbiety nie nawi�zuj� na og� do r�inic litolo- gicznych. Zlodowacenie by�o mniej intensywne ni� w Tatrach Wysokich, na tyle jednak duie, by pozostawi� wyra�ne rysy w rze�bie dolin i grzbiet�w. Powy�ej rz�dnej 1200 m przesz�o po�owa stok�w ma spadek wi�kszy ni� 30�, co przy ich trawia- sto�ci i rozleg�o�ci stwarza wyj�tkowe warunki do powsta- wania w zimie najwi�kszych w ca�ych Karpatach lawin. Obszar s�owackiej cz�ci Tatr Zachodnich bywa dzielony na Tatry Liptowskie i Tatry Orawskie. Ze wzgl�du na odmien- n� budow� geologiczn� i specyficzn� przyrod� geografowic ch�tnie wyodr�bniaj� te� grup� Siwego Wierchu. W potocz- nym nazewnictwie s�owackim istnieje s�abo sprecyzowany re- jon Rohaczy, obejmuj�cy ca�e �rodkowe gniazdo szczyt�w - od Wo�owca po Spalon�, z Dol. Hohack� i g�rnym odcinkiem Dol. �arskiej w��cznie. Nad zebraniem szczeg�owego nazewnictwa ludowego w s�owackich Tatrach Zachodnich duie zas�ugi po- �o�y� Tadeusz Zwoli�ski, kt�rego mapa z r. 1948 jest w tej mierze najpe�niejszym obrazem. W dawnych latach silnie tu by�o rozwini�te pasterstwo kt�re w orawskiej cz�ci pasma ma dokumentacj� �r�d�ow� od pocz�tku XVII w. Opr�cz owiec pas�y si� stada siwych liptow- skich wo��w. W stokach g�r czynne by�y kopalnie. Pierwszy obszerny opis po�udniowej strony Tatr Zachodnich pozostawi� Matej Bel w swoich "Notitia" (1736). Rozw�j bada� naukowych i turystyki przypada na prze�om XVIII i XIX w. - m.in. pro- wadzi� tu studia Gtiran Wahlenberg (1813). W�r�d turyst�w s�owackich i czeskich Liptouske hole nie cieszy�y si� wi�ksz� popularno�ci�, co odbija�o si� zar�wno na frekwencji, jak i na zagospodarowaniu turystycznym. W ostatnim 30-leciu pobudo- wano nowe drogi, do wylot�w dolin doprowadzono linie auto- busowe, u podn�y g�r powsta�y liczne o�rodki wypoczynkowe i osady domk�w weekendowych. Osobn� grup� HS wyodr�- bniono w r. 1954. 1 kwietnia 1987 s�owackie Tatry Zachodnie zosta�y w��czone w obr�b TANAP. Zmieni� si� w�wczas, wcze�- niej bardzo liberalny, stosunek do poczyna� gospodarczych, takich jak my�listwo czy wyr�b las�w. Rygorom poddano r�w- nie� uprawianie turystyki - obecnie obowi�zuj� tu takie same przepisy, jak w Tatrach Wysokich, z zakazem opuszczania znakowanych szlak�w i ograniczeniem ruchu na wi�kszo�ci z nich do sezonu letniego (zob. s. 25). Dla turystyki i narciarstwa turystycznego s� Tatry Zachod- nie terenem odpowiedniejszym i bezpieczniejszym, ni� Tatry Wysokie. Nie wolno ich jednak lekcewa�y�. Wycieczki s� d�u- gie, a r�nice wzniesie� du�e, co stawia tury�cie znaczne wymagania, zw�aszcza je�li chodzi o kondycj�. Nie brak te� kilku grani�wek pod wzgl�dem trudno�ci nie ust�puj�cych trudniejszym szlakom znakowanym Tatr Wysokich. Powa�ny problem stanowi brak schronisk - na obszarze wi�kszym ni� ea�e Tatry Wysokie s� aktualnie 3 schroniska - w Orawicach (d. 201b), na Zwier�wce (d. 200g) i w Dol. �arskiej (d. 193c). Tylko to ostatnie le�y g��biej w dolinie g�rskiej, dwa pozosta�e zlokalizowane s� w obr�bie osad wypoczynkowych. Centralna plac�wka HS TANAP mie�ci si� na Zwier�wce. PODNӯAMI TATR LIPTOWSKICH Liptowem (Liptov) nazywa si� jedna z czterech g��wnych dolin podtatrza�skich, zajmuj�ca g�rn� cz�� dorzecza Wagu, od pn. oparta o grzbiet Tatr, od pd. za� o Ni�nie Tatry. Stolic� tego regionu - z dawien dawna wyodr�bnionego administra- Cyjnie (do r. 1919 tzw. Komitat Liptowski z �upanem na czele) I 426 WZDLU� TATR LIPTOWSKICH - stanowi miasto Liptowski Miku�asz. Budowa geologiczna terenu jest z�o�ona, a jego ukszta�towanie silnie zr�nicowane. Dzieje Liptowa si�gaja g��boko w czasy przedhistoryczne (zna- leziska - od epoki kamiennej poczynajac). Nazw� podaja �r�d�a ju� z r. 1231. Wioski i miasteczka wyst�puja w dokumentach z w. XIII-XV. Na charakterze niekt�rych z nich wycisn�a pi�tno kolonizacja niemiecka, na innych (takich jak Przybylina czy �ar) - w�dr�wki wo�oskie. W poj�ciu g�rali z Podhala pi�kny Lipt�w by� zawsze kraina pe�na bogactw. Ch�tnie szli tu na zarobek, a jeszcze ch�tniej na zb�j: Ej, dejze Boze, dejze, coby sie udafo, Coby my ur Luptomie nie nabrali mafo... W okresie S�owackiego Powstania Narodowego (1944) i po jego krwawym zd�awieniu by� Lipt�w jednym z g��wnych na S�owacji ognisk zbrojnego oporu przeciw hitlerowcom. W styczniu 1945 r. na szereg tygodni ustali� si� tutaj front, czego smutnym �wiadectwem sa rozsiane po polach mogi�y i cmentarze. R.ejon Liptowa obfituje w atrakcje turystyczne. Do najcie- kawszych nale�a s�ynne na ca�a Europ� Jaskinie Demianow- skie. Nowy element krajobrazowy i nowe pole aktywno�ci rekreacyjnej wnios�o spi�trzenie na Wagu w 1. 1970-75 wiel- kiego Jeziora Liptowskiego (zob. d. 205b). W miastach i wsiach zachowa�y si� cenne zabytki architektury - sakralnej i �wiec- kiej, g��wnie z epoki gotyku. Spotyka si� wcia� jeszcze zespo�y budownictwa regionalnego z typowymi 3-izbowymi chatami zr�bowymi. Kultura ludowa jest bardzo interesujaca i w wielu przejawach przypomina podhala�slca. Z folkloru s�yn� wsie takie, jak Wa�ec, Wychodna, Przybylina. Miejscowo�ci po�o�o- ne na g�rnym Liptowie mia�y wielorakie zwiazki z Tatrami - pasterskie, my�liwskie, g�rnicze. Od nich wzi�y nazwy nie- kt�re doliny (np. Wa�ecka, Jamnicka, Zarska, Ja�owiecka, Bobrowiecka), z nich pochodzili pierwsi przewodnicy w masyw Krywania i w Tatry Liptowskie. Wsie te le�a w odleg�o�ci 3-6 km od podn�y Tatr Zachodnich, przewa�nie naprzeciwko wylot�w dolin. Komunikacyjn� arteria Liptowa by� go�ciniec wiodacy z zach. na wsch. - przez Liptowski Miku�asz i �'Va�ec w kie- runku Popradu, w odleg�o�ci 8-10 km od st�p Tatr. W r. 1871 WZDLU� TATR LIPTOWSKICH 427 uko�czono r�wnoleg�a do go�ci�ca lini� kolejowa przy kt�rej budowie pracowa�o wielu g�rali z Podhala. Bezpo�rednio wzd�u� kraw�dzi g�r bieg�y dr�ki i �cie�ki, kt�re w latach �ni�dzywojennych K�ST po�aczy� w znakowany ciag turystycz- riy, stanowiacy przed�u�enie popularnej "Magistrali" (Droga nad Lakami - d. 176). Do podn�y Tatr Liptowskich dochodzi droga jezdna Szczyrbskie Jezioro - Podba�ska - Przybylina - Hradek. W jej budowie i gruntownej przebudowie wcze�niej istniejacych odcink�w w 1. 1957-66 uczestniczy�y brygady m�o- dzie�owe, skad powsta�a nazwa Tatrza�skiej Drogi M�odo�ci (Tatranska cesta mlade�e). 175. TATRZA�SKA DROGA INtODO�CI �adna krajobrazowo i wygodna trasa komunikacyjna obie- gaj4ca podn�a grupy Kryuania, nast�pnie za� schodzctca przedpolem Tatr Zachodnich do mi�dzynarodowej szosy E-50, myposa�ona ru zatoki postojoc�e, stacje benzynowe, hotele. Auto�usy lokalne i dalekobie�ne nie kursuj4 zbyt cz�sto. Do Liptocuskiego Mikutasza 49 km, r�nica poziom�cu bez mafa 800 m. Nowe Szczyrbskie Jezioro (Nove �trbsk� Pleso, d. 100j), 175a obecnie cz�� osady Szczyrbskie Jezioro, le�y nad jeziorkiem po�o�onym w klasycznym dole morenowym na wysoko�ci 1315 m (2,13 ha, g��boko�� 9,6 m, wymiary 243 x 182 m). Kiedy� by� tu zaros�y szuwarem moczar, przeci�ty odnoga M�y- nicy, rozlewajacej si� po�rodku w g��boki stawek. W r. 1897 obszar kupi� architekt K. M6ry, kt�ry oczy�ci� bagno i zamknawszy prze- p�yw w�d stworzy� obecny sztuczny staw. W 1. 1903-05 zbudowa� on tu hotel, kt�ry da� poczatek osadzie klimatyczno-leczniczej zwanej "M�ryho Osada". Po wojnie hotel przemieniono w dom wczasowy "Banik" (zob. plan s. 258). Z duiego parkingu w dolnej cz�ci osady w d� po serpen- tynach nowej szosy dojazdowej, wijacej si� w�r�d las�w nad Szczyrbsk� M�ynica - do g��wnej drogi. W leruo biegnie ona ur kierunku Smokowca (Droga Wolno�ci, d. 100i). Jej zachodnie przed�u�enie nazywa si� ju� Drog� M�odo�ci. 400 m za skrzy- �owaniem ku pd. odgai�zia si� droga dojazdoma do Szczyrby (7 km - zob. d. 101d). Przeje�d�amy ponad torami kolejki z�batej (d. 101d). Szosa przyjmuje kierunek pn.-zach., przecis- ka(jac si� popod niezwykle atromo opadaj�cym spi�trzeniem moren, na kt�rym le�y Szczyrbskie Jezioro. W g�rze charakte- 428 WZDLU� TATR LIPTOWSKICH rystyczna sylwetka hotelu "Panorama". Z wzniesienia otwiera si� pi�kny *widok na pasmo Krywania. Na pd. rozci�ga si� dolina Liptowa, a za ni� ciemny wa� Tatr Ni�nich. 175b 5 km potok Bia�y Wag (Biely Vah), powstaj�cy tu z po��- czenia potok�w Furkotnego i Wielkiego Z�omiskowego. Przyst. autobusowy. Ku pn. odchodzi d. 168. - W dalszym biegu szosa przecina p�ytk� Dol. Paj�cz� i p�yn�cy spod Polany Paw�o- wej nik�y Paj�czy Potok nast�pnie za� zakr�ca �agodnym �u- kiem ku p�nocy. I.asy. Z ods�oni�tych miejsc widoki na Kry- wa� (2494 m) i jego s�siedztwo. 175C Il km Schronisko Wa�eckie. Z hysej Polany Eil km. Plac postojowy dla samochod�w, przyst. autobusowy. W odleg�o�ci 200 m na pn. stoi na polanie w�r�d lasu Schronisko Wa�eckie (chata kpt. Ra�u, 1180 m). 60 miejsc w pokojach 4- i 6-osobo- wych. Na parterze kawiarnia. TE:l. 0969/90115. Od drogomska- zu koio schroniska rozchodzq si� szlaki 169, 170 i 172. Pierwsze schronisko zbudowa� tu w r. 1933 Jozef Kertesz. W latach przedwojennych by�o ono punk...
jagaw7