SOCJOLOGIA OGÓLNA – ćwiczenia
Wprowadzenie:
SOCJOLOGIA → nauka o zbiorowości; wg J. Szczepańskiego: o tworzeniu się zbiorowości, ich strukturze, procesach zachodzących w tych zbiorowościach
§ przedmiot badań: istota społeczna w swoim społecznym otoczeniu
§ socjologia – diagnoza życia społecznego
1837 r. – „Kurs filozofii pozytywnej” A. Comte – podzielił socjologię na kilka poddziedzin:
Socjologia ogólna:
§ socjologia społeczna
§ dynamika społeczna
Socjologia szczegółowa:
§ socjologia miasta
§ socjologia pracy
§ socjologia wsi i rolnictwa
§ socjologia wiedzy
§ socjologia religii
§ socjologia antropologii społecznej itd.
Inne dyscypliny:
§ socjologia stresu
§ socjologia wolnego czasu
Funkcje socjologii:
§ diagnostyczna, krytyczna
§ prognostyczna (krótkoterminowa)
§ teoretyczna
§ socjotechniczna (co zrobić, aby coś się stało; zachowanie się masy)
§ demaskatorska
§ ideologiczna
1. Jednostka jako istota społeczna
Jednostka w społecznym otoczeniu. Człowiek w perspektywie socjobiologii. Socjalizacja. Wpływ kręgów społecznych na socjalizację jednostki. Pojęcie osoby w antropologii i socjologii. Osobowość społeczna. Kulturowe uwarunkowania a typy osobowości.
B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii
SOCJALIZACJA → złożony wielostronny proces uczenia się, który sprawia, że człowiek z istoty biologicznej staje się istotą społeczną (przynależną do określonego społeczeństwa i kultury)
§ rola socjalizacji w procesie kształtowania osobowości człowieka – upodabnianie ich do innych w otoczeniu
Wpływ na jednostkę wywierają:
§ instytucje – rodzina, szkoła, kościół, inne
§ grupy rówieśnicze, przyjaciele
§ organizacje, miejsca, otoczenie
Na drodze socjalizacji uczymy się:
§ podstaw interakcji społecznych – systemy znaczeń, znaki (język, symbole) i posługiwanie się nimi
§ normy i wzory zachowań np. zaspokajanie potrzeb biologicznych, reakcje emocjonalne, zachowanie i rozpoznawanie różnych sytuacji, wartości
§ wartości
§ umiejętność posługiwania się przedmiotami
§ kształtowanie własnej osobowości i określanie własnej tożsamości
Trzy mechanizmy socjalizacji:
§ wzmacnianie – wynagradzanie i karanie
§ naśladowanie – podejmowanie wzorców
§ przekaz symboliczny – pouczenia słowne otoczenia oraz teksty pisane
Rodzaje socjalizacji:
SOCJALIZACJA PIERWOTNA (socjalizacja początkowa):
§ w okresie dzieciństwa, jednostka staje się członkiem społeczeństwa
§ wzory zachowań i podstawowe role społeczne
§ kształtowanie osobowości podstawowej
§ uczucia, więź emocjonalna z rodzicami
§ przejmowanie sposobu widzenia, wartości, postaw i wzorów zachowania od rodziców
§ pod koniec pojawia się „uogólniony inny”; odkrycie ogólnospołecznych reguł – internalizacja
SOCJALIZACJA WTÓRNA:
§ wprowadzenie człowieka w elementy życia społecznego
§ szkoła, nauka
§ człowiek dokonuje wyborów
§ nie wymaga więzi emocjonalnej
§ czasem naśladowanie mechanizmów socjalizacji pierwotnej
§ kształtuje się osobowość modalna
INTERNALIZACJA → najważniejszy aspekt socjalizacji, proces uwewnętrznienia przez jednostkę elementów rzeczywistości społecznej (wartości, normy, role, sposoby zachowania się oraz interpretacji świata) właściwych rodzinie, grupom społecznym, społeczeństwo, którego jest członkiem; zinternalizowane treści uznaje ona za swoje własne, obiektywne i obowiązujące
RESOCJALIZACJA → naśladowanie mechanizmów socjalizacji pierwotnej; cel: przemiana człowieka, wymazanie ze świadomości dotychczasowych treści i wprowadzanie nowych; przekształcenie obrazu świata i siebie samego
ROLE SPOŁECZNE → wzory zachowań odnoszące się do różnych pozycji ludzi w zbiorowościach
OSOBOWOŚĆ → nie jest zbiorem przypadkowych cech, ale całością nadającą zachowaniom człowieka jednolitość i wewnętrzną spójność
Na osobowość człowieka składa się:
§ sposób reagowania ruchowego i emocjonalnego
§ wyobraźnia i pamięć
§ postawy, motywacje, dążenia, zainteresowania
§ postrzeganie siebie i otoczenia
§ pragnienia
§ dręczące konflikty, życie osobiste i wewnętrzne
§ zachowania społeczne
OSOBOWOSC PODSTAWOWA → elementy osobowości występujące u przedstawiciela danej kultury (zharmonizowanych z jej instytucjami); podłoże postaw uczuciowych i systemu wartości zbiorowości
§ różnice w osobowościach podstawowych – różnice w wychowywaniu dzieci
OSOBOWOŚĆ MODALNA → typ osobowości występujący najczęściej w danej zbiorowości (populacji)
Osobowość człowieka nowoczesnego:
§ otwartość na nowe doświadczenia
§ łatwość akceptacji zmian – innowacyjności, gotowość podejmowania ryzyka
§ rozbudzona potrzeba osiągnięć
§ negowanie fatalizmu, przekonanie o możliwości zapanowania nad siłami przyrody
§ orientacja na teraźniejszość i przyszłość
§ aspiracje oświatowe i zawodowe
§ dążenie do zdobywania szerokich informacji
§ umiejętność kalkulowania i przewidywania
§ nastawienie liberalne i demokratyczne
POZYCJA SPOŁECZNA → sposób usytuowania człowieka w zbiorowości
Rodzaje pozycji społecznych:
§ przypisane - na ich zajmowanie człowiek nie ma wpływu; wyznaczone bez udziału woli wraz z urodzeniem
§ osiągane – człowiek sam je zdobywa lub zostają mu narzucone, lecz ma na to jakiś wpływ
ROLA SPOŁECZNA → zespół praw i obowiązków związanych z daną pozycją; schemat zachowania związanego z pozycją; (scenariusz pozycji – wyznacznik sposobu zachowania się)
Trzy elementy konstrukcyjne roli:
§ zachowania nakazane
§ zachowania zakazane
§ margines swobody *(poszczególne role różnią się szerokością marginesu swobody)
KONFLIKT RÓL → różne role wymagają w tym samym czasie sprzecznych ze sobą zachowań
DOBÓR RÓL → sposób minimalizacji konfliktów ról – pozycje osiągane dobierane tak, aby pasowały do pozostałych
Dwa kierunki zainteresowań rolą społeczną:
1) podejście funkcjonalno - strukturalne:
§ role jako czynniki porządkujące rzeczywistość społeczną i składniki struktury społecznej
§ normy obyczajowe (zachowanie się w różnych sytuacjach)
§ role jako czynnik stabilizacji społecznej
§ coś zewnętrznego w stosunku do człowieka – gotowe, narzucone bądź przyjęte ubrania – gorsety
§ zbiorowość rozumiana jako układ ról – rozumienie struktury społecznej jako układu ról
2) podejście interakcyjne:
§ role społeczne jako coś gotowego, z zewnątrz narzuconego człowiekowi lub powstałego w procesach międzyosobniczych reakcji
§ jak odgrywane są role, a nie jakie są
§ nie ważne miejsce roli w strukturze, lecz to, jak jest odgrywana przez poszczególne osoby
Rola społeczna a osobowość:
§ osobowość człowieka ma wpływ na sposób odgrywania roli
§ człowiek ucząc się ról czyni je elementami struktury własnej osobowości
§ wpływ odgrywanych ról na osobowość jest silniejszy niż wpływ osobowości na role
KONTRSOCJALIZACJA → kultywowanie przeciwnych reguł i wzorów niż te uznawane przez grupy, od których chcemy się dystansować, będące naszymi negatywnymi grupami odniesienia (stajemy się takimi, jakimi społeczeństwo nie chciałoby nas widzieć; socjalizacja dewiacyjna)
PRÓZNIA SOCJOLOGICZNA → pusta przestrzeń miedzy publiczną sferą polityki a prywatną sferą rodzinna, która zazwyczaj jest wypełniana przez dobrowolne stowarzyszenia
SOCJALIZACJA ODWROTNA → sytuacja spotykana w warunkach szybkiej zmiany kulturowej, kiedy młode pokolenie stara się wdrożyć tradycjonalnie nastawione pokolenie starsze do nowych wzorów kulturowych: stylów bycia, mówienia, ubierania się, rozrywki, twórczości artystycznej itp. (młodsze pokolenie socjalizuje pokolenie starsze („Pokolenie X”), „zeros” np. osoby z pewnego pokolenia nie umieją obsłużyć video, komputera)
SOCJALIZACJA ANTYCYPUJĄCA, WYPRZEDZAJĄCA → istnieją grupy społeczne, do których chcielibyśmy należeć; naśladowanie, aspirowanie do pewnej grupy – cechy zewnętrzne, sposoby zachowania itd.; naśladowanie reguł i wzorów, a zwłaszcza sposobu i stylu życia środowisk, do których aspirujemy i w których chcielibyśmy zostać zaakceptowani
AKULTURACJA → wdrażanie jednostki do nowego kręgu kultury:
§ kompetencja jednokulturowa – przyswojenie idei, przekonań, norm, wartości, symboli charakterystycznych dla tylko jednej, konkretnej kultury
§ kompetencja wielokulturowa – (kosmopolityczna) znajomość i umiejętność stosowania wielu różnych wzorów życia i różnorodnych idei pochodzących z kilku kultur
Czy jednostka może obyć się bez socjalizacji? Stanowiska mówiące o socjalizacji:
§ socjalizacja niezbędna do istnienia człowieka w pełni, jako istoty biologicznej i społecznej
§ behawioryzm – proces uczenia się, system nagród i kar
§ psychoanaliza (Freud) – w człowieku istnieją dwie siły, które się nawzajem zwalczają:
id (to) – coś, co wynika z biologii człowieka
superego – przekaz społeczny (sumienie)
<ego> - nasza osobowość
SUPEREGO → domena oso...
EuropeistykaWDINP