Nazwa ośrodka: Grupa Doradcza Sienna Sp. z o.o.
Tytuł pakietu: Czynniki uciążliwe
Grupa tematyczna: Prawo pracy
Data opracowania: 15 listopada 2005 r.
SPIS TREŚCI
1. Definicja i charakterystyka czynników uciążliwych 1
1.1. Wysiłek fizyczny. Podnoszenie i przenoszenie ciężarów 2
1.2. Mikroklimat 4
1.3. Oświetlenie 5
2. Zapobieganie występowaniu czyników uciążliwych i jego koszty 5
***
Występujący podział na czynniki występujące w środowisku pracy pozwala na rozróżnienie (zgodnie z definicjami przyjętymi w Polskich Normach) trzech rodzajów czynników:
· Czynników niebezpiecznych
· Czynników szkodliwych
· Czynników uciążliwych
Czynniki uciążliwe to czynniki, których oddziaływanie na pracownika może być przyczyną złego samopoczucie lub nadmiernego zmęczenia, które nie prowadzi jednak do trwałego pogorszenia stanu zdrowia. Mogą one jednak prowadzić do dłuższej nieobecności pracownika z powodu choroby i obniżenia wydajności.[1]
Do głównych czynników o charakterze uciążliwym zaliczyć można następujące kategorie:
· Mikroklimat
· Monotonia
· Obciążenie psychiczne
· Obciążenie statyczne
· Oświetlenie
· Wysiłek fizyczny
W zależności od typu wykonywanej pracy i branży, niektóre z wymienionych powyżej czyników mogą stanowić czynnik uciążliwy. Należy także pamiętać o tym, że w zależności od stopnia oddziaływania, czynnik uciążliwy stać się może czynnikiem szkodliwym, a czynnik szkodliwy – niebezpiecznym.
Tak jak wspomniano powyżej, rodzaje czynników uciążliwych wynikać mogą od rodzaju miejsca, w którym wykonywana jest praca. I tak w przypadku działań dydaktycznych do czynników uciążliwych zaliczyć można: hałas, mikroklimat, oświetlenie stanowiska pracy, długotrwałą wymuszoną pozycję ciała oraz stres. W przypadku prac wykonywanych w warsztatach samochodowych oraz w budownictwie, do czynników uciążliwych zaliczyć można podnoszenie i przenoszenie ciężarów (wysiłek fizyczny) oraz stres. W sektorze piekarniczym i produkcji artykułów spożywczych, czynniki uciążliwe posiadają podobny charakter.
Ze względu na fakt, iż podnoszenie i przenoszenie ciężarów jest w przypadku małych i średnich firm produkcyjnych czy handlowych najczęściej występującym czynnikiem uciążliwym, w kolejnej części opracowania zostanie on scharakteryzowany jako jeden z przykładów. Poruszone zostaną także kwestie związane z mikroklimatem, oświetleniem, obciążeniem statycznym, psychicznym i monotonią.
Zagadnienie związane z czynnikiem uciążliwym, jakim jest podnoszenie i przenoszenie ciężarów, zostało uregulowane rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych. Rozporządzenie określa obowiązki pracodawcy w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych oraz wymagania dotyczące organizacji i sposobów wykonywania ręcznych prac transportowych z uwzględnieniem wymagań ergonomii. Wskazuje także dopuszczalne maksymalne masy przemieszczanych przedmiotów, ładunków lub materiałów, oraz dopuszczalne wartości sił niezbędne do przemieszczania przedmiotów.
Rozporządzenie nakłada na pracodawcę obowiązek stosowania rozwiązań technicznych i organizacyjnych, których celem jest wyeliminowanie ręcznych prac transportowych. W wypadku braku możliwości ich wyeliminowania, pracodawca – w celu zmniejszenia uciążliwości i zagrożeń związanych z wykonywaniem tych czynności – jest zobowiązany do odpowiedniej organizacji pracy oraz do wyposażania pracowników w niezbędny sprzęt pomocniczy oraz środki ochrony indywidualnej.
Ręczne prace transportowe
Każdy rodzaj transportowania lub podtrzymywania przedmiotów, ładunków, lub materiałów przez jednego lub więcej pracowników, w tym przemieszczanie ich poprzez: unoszenie, podnoszenie, układanie, pchanie, ciągnięcie, przenoszenie, przesuwanie, przetaczanie lub przewożenie.
Organizacja ręcznych prac transportowych, powinna być prowadzona w sposób zapewniający:
· Ograniczenie długotrwałego wysiłku fizycznego, w tym zapewnienie odpowiednich przerw w pracy na odpoczynek
· Wyeliminowanie nadmiernego obciążenia układu mięśniowo – szkieletowego pracownika, a zwłaszcza urazów kręgosłupa, związanego z rytmem pracy wymuszonym procesem pracy
· Ograniczenie do minimum odległości ręcznego przemieszczania przedmiotów. W tym celu przy ręcznym przemieszczaniu przedmiotów, w przypadkach, gdy jest to możliwe, pracodawca powinien zapewnić sprzęt pomocniczy odpowiednio dobrany do wielkości, masy i rodzaju przedmiotów. Sprzęt ten powinien zapewnić bezpieczne i dogodne wykonywanie pracy w tym zakresie.
Sprzęt pomocniczy
Środki mające na celu m.in. ograniczenie uciążliwości związanych z ręcznym przemieszczaniem przedmiotów, ładunków lub materiałów oraz ułatwienie wykonywania tych czynności. Jako sprzęt pomocniczy mogą być uznane m.in.: taczki, wózki, dźwignie lub kosze.
Treść rozporządzenia wskazuje także na te z zasad ergonomii, których zastosowanie w szczególności powinno znaleźć miejsce przy transportowaniu przedmiotów. Celem stosowania tych zasad jest zmniejszenie uciążliwości wykonywania tych prac. Wskazane jest stosowanie następujących zasad:
· Przemieszczane przedmioty należy przenosić jak najbliżej ciała
· Metody ręcznego przemieszczania przedmiotów powinny redukować ryzyko urazów. Nie dopuszcza się przemieszczania przedmiotów, w wypadkach gdy czynność transportu wykonywana może być tylko za pomocą skrętu tułowia, istnieje możliwość wystąpienia nagłych ruchów przemieszczanego przedmiotu lub ciało pracownika znajduje się w niestabilnej pozycji, a także gdy pochylenie tułowia pracownika przekracza 45%.
· Przedmiot przemieszczany nie powinien ograniczać pola widzenia pracownika.
· Podczas prac należy zapewnić odpowiednią przestrzeń, umożliwiającą zachowanie prawidłowej pozycji ciała pracownika podczas pracy
W przypadku przemieszczania przedmiotów przez jednego pracownika, masa przenoszonych przedmiotów nie może przekraczać 30 kg przy pracy stałej oraz 50 kg przy pracy dorywczej. Niedopuszczalne jest także ręczne przenoszenie przedmiotów o masie przekraczającej 30 kg na wysokość powyżej 4 metrów oraz na dystans dłuższy niż 25 metrów.
W przypadku zespołowego przenoszenia przedmiotów (przez kilku pracowników), powinno odbywać się w przypadkach, gdy przenoszony przedmiot posiada długość większą niż 4 metry i którego masa przekracza 30 kg. Niemniej jednak na jednego pracownika nie może przypadać masa nie większa niż 25 kg przy pracy stałej, oraz 42 kg przy pracy dorywczej. Niedopuszczalne jest zespołowe przemieszczanie przedmiotów o masie przekraczającej 500 kg.
Praca dorywcza
Ręczne przemieszczanie przedmiotów, ładunków lub materiałów nie częściej niż 4 razy na godzinę, jeżeli łączny czas wykonywania tych prac nie przekracza 4 godzin na dobę.
W przypadku ręcznego przetaczania przedmiotów o okrągłych kształtach (np. rur czy beczek), ich masa nie może przekraczać 300 kg na jednego pracownika, natomiast masa przedmiotów wtaczanych na pochylnie, nie może przekraczać 50 kg na jednego pracownika.
Przemieszczanie ładunku za pomocą taczek lub wózków poruszanych ręcznie, także obwarowane jest pewnymi ograniczeniami. Dopuszczalna masa ładunku przemieszczana na środku pomocniczym jakim jest wózek nie może bowiem przekroczyć 450 kg, wliczając w to wagę samego wózka. W przypadku przemieszczania ładunku po pochylni wartość ta zmniejsza się do 350 kg. Należy jednak pamiętać, iż nie jest dopuszczalne przemieszczanie ładunków na wózkach po pochyleniach powierzchni większych niż 8%.
W przypadku taczki, masa przemieszczanego ładunku (włącznie z masą taczki) nie może przekraczać 100 kg (przemieszczanie po nawierzchni utwardzonej) lub 75 kg (po nawierzchni nie utwardzonej).
W przypadku zespołowego przenoszenia przedmiotów pracodawca ma obowiązek zapewnić aby pracownicy wykonujący tę pracę zostali dobrani pod względem wzrostu i wieku. Odstępy między pracownikami nie powinny być większe niż 0,75 m. Muszą oni pracować z wykorzystaniem odpowiedniego sprzętu pomocniczego.
Innym rodzajem czynnika kształtującego środowisko pracy i mogącego przyjmować charakter uciążliwego jest mikroklimat. Elementami mikroklimatu są takie czynniki jak: temperatura, wilgotność względna powietrza oraz prędkość jego przepływu. Zmiana wartości każdego z tych czynników posiada istotny wpływ na komfort odczuwany przez człowieka czy też jego wydajność pracy. Z tego też względu mikroklimat, jest jednym z czyników kształtujących środowisko pracy, który podlega analizie podczas prowadzonych badań warunków pracy.
W przypadku rozpatrywanych przez nas czyników o charakterze uciążliwym, z punktu widzenia mikroklimatu można wyróżnić dwa przypadki sytuacji posiadających charakter uciążliwy:
· Mikroklimat gorący – praca w warunkach uciążliwych ze względu na mikroklimat gorący występuje wtedy, gdy wartości wskaźnika WCI zawierają się między strefą komfortu a dopuszczalnymi wartościami obciążenia, wyznaczonymi za pomocą wskaźnika WBGT.
· Mikroklimat zimny - praca w warunkach uciążliwych ze względu na mikroklimat zimny występuje wtedy, gdy wartości wskaźnika WCI zawierają się w granicach pomiędzy 1200 i 2000
Wskaźnik WCI
Wskaźnik siły chłodzącej wiatru zależny od prędkości ruchu powietrza oraz jego temperatury. Wskaźnik wykorzystywany jest w pomiarach mikroklimatu zimnego.
Wskaźnik WBGT
Wskaźnik wykorzystywany przy pomiarze mikroklimatu gorącego. Zależny jest od temperatury suchej i wilgotnej.
Strefa komfortu
Przedział temperatur, w których człowiek czuje się komfortowo jest uzależniony od cech osobowych o także warunków klimatycznych. Niemniej jednak przyjmuje się, że strefa komfortu wynosi od 22 do 25 stopni Celsjusza przy wilgotności względnej od 35 do 65%.
Oświetlenie stanowiska pracy może stanowić czynnik uciążliwy przyczyniający się do niewłaściwego obciążenia narządu wzroku.[2] W trakcie pracy dojść może do wystąpienia sytuacji, w których dochodzi do migotania i efektów stroboskopowych, zmian natężenia i równomierności oświetlenia czy też olśnienia. Występowanie tego typu zjawisk w znacznym stopniu obniżać może zdolność koncentracji, a tym samym wpływać na wydajność pracownika.
Olśnienie to stan procesu widzenia, w trakcie którego odczuwana jest niewygoda widzenia albo obniżenie zdolności rozpoznawania przedmiotów, lub też oba te wrażenia razem. Ze względu na stopień uciążliwości wyróżnić można trzy rodzaje olśnienia: przeszkadzające, przykre oraz oślepiające. Ze względu na przyczynę olśnienia możemy natomiast mówić o olśnieniu bezpośrednim, pośrednim lub też odbiciowym.
1.4. Obciążenie statyczne i monotonia
Obciążenie statyczne i monotonia są czynnikami związanymi z pozycją, jaką pracownik przyjmuje podczas wykonywania pracy, czasem jej wykonywania oraz siłami zewnętrznymi. Przedmiotem obciążenia jest w tym wypadku układ mięśniowo – szkieletowy.
Ze względu na stopień obciążenia, zarówno w pierwszym, jak i drugim przypadku wyróżnić można obciążenie małe, średnie i duże. Obciążenie statyczne związane jest z czasem przebywania pracownika w określonej pozycji (a konkretnie układem ramion, pleców i nóg), natomiast monotonia – z liczbą powtarzalnych operacji wykonywanych przez pracownika w trakcie zmiany.
W tym miejscu istotne znaczenie odgrywa zagadnienie jakim jest ergonomia. Odpowiednie zaprojektowanie stanowiska pracy pozwala na minimalizację obciążenia statycznego, a jej organizacja - na unikanie zbyt często powtarzających się czynności. Należy bowiem zwrócić uwagę, iż oba te czynniki, mimo swego pozornego małego znaczenia w porównaniu z np. czynnikami niebezpiecznymi, mogą prowadzić do znacznego obniżenia sprawności pracowników.
1.5. Obciążenie psychiczne
Szczególny przypadek stanowi obciążenie psychiczne. Wiąże się ono bowiem z zagadnieniami takimi jak stres, relacje pomiędzy pracownikami, czy ocena postępów w pracy. Czynnik ten odgrywa szczególnie istotne znaczenie w trakcie wykonywania prac o charakterze biurowym. Jego efektem jest szybkie męczenie się i spadek wydajności. Rozwiązaniem pomagającym zaradzić występowaniu tego rodzaju negatywnych zjawisk jest odpowiednia organizacja pracy oraz zapewnienie wypoczynku.
Powinnością pracodawcy jest minimalizacje lub eliminacja oddziaływania czynków uciążliwych w środowisku pracy. Działania zmierzające do tego celu mogą być prowadzone w drodze podjęcia odpowiednich zakupów (zakupu osłon na źródła światła), czy też wprowadzenia zasad organizacji pracy (np. zapewnienie nadzoru podczas wykonywania prac transportowych). W większości przypadków podjęcie tych działań niekoniecznie wiąże się z poniesieniem wysokich kosztów. W tym miejscu warto zwrócić uwagę na stosowanie rozwiązania, jakim są listy kontrolne służące do oceny warunków pracy. Szczególnie efektywne może być zastosowanie list uwzględniających specyficzne warunki pracy panujące na danym stanowisku.
Nie wywiązanie się pracodawcy z nałożonych na niego w tej dziedzinie obowiązków, poza ewentualnymi konsekwencjami związanymi z wynikami kontroli odpowiednich urzędów nadzoru warunków pracy, przynosi także istotny skutek w postaci spadku wydajności pracowników, a tym samym – wzrost kosztów produkcji. Z tego też względu pracodawca przywiązywać powinien należytą wagę do zagadnienia, jakim jest praca w warunkach narażenia na oddziaływanie czynników o charakterze uciążliwym. Dotyczy to zarówno omówionych szerzej zagadnień takich jak wysiłek fizyczny, oświetlenie i mikroklimat, jak i monotonii pracy czy stresu.
Bibliografia
1. Konarska M., Listy kontrolne jako narzędzia do oceny warunków pracy, Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa, 2002
2. Marszałek A, Strategia i profilaktyka zagrożeń na przykładzie pracy w gorącym środowisku, Bezpieczeństwo Pracy nauka i praktyka, Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa, 2001
3. Wolska A., Zjawisko olśnienia przykrego ograniczanie i sprawdzanie, Bezpieczeństwo Pracy nauka i praktyka, Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa, 1999
4. Definicje i określenia związane z wypadkami przy pracy, Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa, 2002
5. Formularz sprawozdania o warunkach pracy Z-10, Główny Urząd Statystyczny
6. Parametry oświetlenia, Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa, 2005
7. Warunki sanitarno – higieniczne środowiska pracy, Główny Inspektorat Sanitarny, Warszawa, 2005
8. Wskaźnik WBGT jako kryterium oceny cieplnych warunków pracy w kopalniach węgla kamiennego, Praca zbiorowa, w: Wiadomości Górnicze, Katowice, 1995
9. Sprawozdanie Głównego Inspektora Pracy z działalności Państwowej Inspekcji Pracy w 2004 r., Państwowa Inspekcja Pracy, Warszawa, 2004
10. Polska Norma PN-N-18004:2001
11. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. 2005 nr 73 poz. 645)
12. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki. (Dz. U. 2005 nr 81 poz. 716)
13. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks Pracy z późniejszymi zmianami (Dz. U. 1974 nr 24 poz. 141).
...
bioeco