Realizacja monitorów, odsłuchów - praktyczny poradnik.doc

Realizacja monitorów, odsłuchów - praktyczny poradnik

Dobrze zrealizowany dźwięk jest oczywiście podstawą udanego koncertu. Od wielu już lat stosuje się jednak pewien podział pracy, bo o ile z punktu widzenia widowni najważniejsze oczywiście jest nagłośnienie PA, to dla każdego muzyka na scenie równie ważne jest dobre słyszenie siebie i swoich kolegów z zespołu. Tutaj z pomocą przychodzi odsłuch zwany również monitorami. W wielu riderach znanych gwiazd najczęściej znajduje się zastrzeżenie, że stół główny nie może znajdować się z boku sceny. Zupełnie inaczej rzecz ma się w kontekście konsolety monitorowej, tutaj wskazane jest, aby stanowisko monitorowe znajdowało się obok sceny lub wręcz na scenie. Takie ustawienie gwarantuje dobrą komunikację realizatora z artystami, która jest niezbędna w kontekście realizacji odsłuchu właśnie. W moim artykule chciałbym zaprezentować wam pewne trendy i najczęściej stosowane rozwiązania, wykorzystywane w celu zapewnienia jak najlepszego odsłuchu artystom na scenie. Chciałbym zwrócić uwagę na takie aspekty jak: sprzęt (konfiguracja i zestrojenie), najczęstsze wymagania artystów, a na końcu powiem również słów kilka na temat samego realizatora oraz ciekawych rozwiązań w dziedzinie monitorów.

Konsoleta 

            Jest kilka elementów, które wchodzą w skład dobrego systemu odsłuchowego. Pierwszą z nich jest oczywiście konsoleta. W przypadku stołu monitorowego najważniejszą właściwością jest ilość wysyłek AUX. Dostateczna ilość, zapewni możliwość stworzenia kilku lub kilkunastu oddzielnych torów, dzięki którym będziemy mogli wysłać każdemu z muzyków dokładnie to, co chciałby usłyszeć w swoim odsłuchu. Pierwszym stołem, który zyskał największą popularność wśród monitorowców była konsoleta Paragon firmy ATI. Swą popularność konsoleta ta zawdzięcza dużym możliwościom konfiguracyjnym. Możemy wysłać tutaj 8 podgrup, 8 auxów mono, 4 auxy stereo, a do tego jeszcze dwa wyjścia główne mono oraz dwa wyjścia główne stereo. Dawało to realizatorom komplet potrzebnych wyjść aby zapewnić kilkanaście niezależnych torów odsłuchowych. Dodatkowym aspektem ułatwiającym pracę realizatora była wbudowana w stół automatyka VCA, która również w pewnym stopniu przyśpieszała pracę. Mimo, że w obecnych czasach używa się najczęściej trochę innych rozwiązań, jeżeli chodzi o konsoletę to właśnie stół Paragon jest dalej bardzo popularnym i często używanym stołem.

            Przełomowym momentem w technice realizacji monitorów stało się wprowadzenie do powszechnego użytku stołu cyfrowego. Oczywiście, znajdzie się nadal wielu, którzy będą zarzucali cyfrze: kliniczny, zimny suchy dźwięk. Przynajmniej jednak z dwóch powodów stół cyfrowy powoli wypiera analogową konsoletę. Po pierwsze tak naprawdę, dźwięk przetworników cyfrowych i wbudowanych przedwzmacniaczy jest niemal identyczny jak dźwięk analogu. Oczywiście, można się doszukiwać marginalnych różnic- niemających tak naprawdę żadnego znaczenia w nagłośnieniu live. Największym plusem jednak jeśli chodzi o stół cyfrowy jest łatwość i szybkość pracy na nim. Dobrym przykładem może być festiwalowy system prób. Na większości festiwali, które są produkowane obecnie na świecie; system pracy wygląda mniej więcej w taki sam sposób. Dzień wcześniej, lub nawet w dniu festiwalu przyjeżdża kilkanaście różnych artystów, których potencjalne oczekiwania względem odsłuchu są diametralnie różne. Na stole analogowym, nie było oczywiście możliwości zapisania ustawień i przekręcenie kilkoma setkami gałek i przełączników stawało się koszmarem. Obecnie podczas próby zapisujemy, ustawienie w postaci gotowych presetów i w momencie grania sztuki przywołujemy je tylko do konsolety. Cudowna sprawa! Jeżeli chodzi o stoły cyfrowe stosowane do realizacji monitorów są to najczęściej produkty firmy Yamaha. Bardzo popularne modele takie jak: PM5D czy M7CL. Są to stoły, które odznaczają się rewelacyjnym stosunkiem ceny do jakości gwarantując naprawdę dużą niezawodność.

Dość popularnymi stołami używanymi na monitorach są także produkty firmy Digidesign, a dokładnie modele Venue i mniejszy odpowiednik, czyli Profile.

Rack czy brak?

            Kolejnym ważnym elementem, są urządzenie peryferyjne, które mogą okazać się konieczne do realizacji udanego odsłuchu. Podstawowym narzędziem są korektory. Najczęściej parametryczne, o dość długich faderach (umożliwiających precyzyjne cięcie, lub podbijanie określonych częstotliwości). Oczywiście w racku znajdą się także akcesoria od systemu dousznego (jeżeli takowy zostanie zainstalowany na scenie) oraz inne mniej lub bardziej potrzebne akcesoria. Pragnę zwrócić uwagę jednak na fakt, że po raz kolejny w tej kwestii dostrzeżemy wyższość stołu cyfrowego nad analogiem. W cyfrze po prostu te wszystkie urządzenia są wbudowane w każdy kanał. Na każdym torze w większości cyfrowych stołów mamy: kompresory, deesery, bramki szumów, korektory, symulacje urządzeń lampowych i czego dusza pragnie.

Napęd do monitorów

            Oczywiście, kolejnym miejscem w naszym torze odsłuchowym, gdzie trafi sygnał po wyjściu ze stołu będzie końcówka mocy. Z wieloletnich doświadczeń wyniesionych z realizacji PA, zawsze należy pamiętać o tym aby końcówka była mniejszej mocy niż kolumny. W przypadku zasilania monitorów sytuacja ma się jednak inaczej. Jeżeli chodzi o napęd do odsłuchów w tym przypadku, końcówka powinna mieć większą moc niż mają same kolumny. Dobrym przykładem może być firma Turbosound, która zaleca aby moc wzmacniacza była przynajmniej o połowę większa niż samych paczek. Skąd takie rozwiązanie? Chodzi tutaj aby dany odsłuch miał odpowiednią, wymaganą przez artystę dynamikę.

Sprawa najważniejsza, czyli kolumny

            Kolumny odsłuchowe – popularnie zwane monitorami- można podzielić na kilka rodzajów, zależnie od przeznaczenia. I tak, mamy odsłuch typu sidefill, drumfill oraz typowe podłogówki, które służą jako pozostałym muzykom. Jeżeli chodzi o kolumny z przeznaczeniem sidefill oraz drumfill, są to typowe paczki mogące służyć również jako system PA. Aspektem, o którym warto wspomnieć jest konfiguracja i ustawienie. Sidefill, jest to typowy odsłuch stereo, ulokowany po bokach sceny i skierowany w stronę artystów.

Drumfill to kolumny umieszczone z boku lub za perkusistą i mają za zadanie zapewnić jak najlepszy odsłuch właśnie temu muzykowi. Jeżeli chodzi o konfigurację najczęściej jest to kolumna górka plus subbas. Takie zastosowanie daje oczywiście pełnię wymaganego pasma, artystom na scenie.

 Jeżeli chodzi o monitory podłogowe, różnią się one w konstrukcji przede wszystkim tym, że dzięki specjalnej budowie umożliwiają szerokie pokrycie dźwiękiem, a do tego artyści mogą do woli skakać i stawać na nich jak to robi np. Bruce Dickinson.

Chciałbym wam teraz zaprezentować kilka najpopularniejszych modeli, najbardziej znanych światowych producentów.

JBL

Najmniejsza paczka w profesjonalnej ofercie JBL-a, przeznaczona do grania jako monitor podłogowy. Zastosowano w niej dwa przetworniki; 12” woofer z technologią Differential Driver, a także 1,5” polimerowy przetwornik przetwarzający najwyższe częstotliwości. Jeżeli chodzi o konstrukcję MRX, gwarantuje ona pokrycie w kącie 70 x 70 stopni, a całość wykończona jest efektowną siatką z DuraFlexu, dającą maksymalną ochronę przetworników.

SRX712M

Jeżeli ktoś szuka większego monitora przeznaczonego do pracy w dużych systemach monitorowych, to właśnie ten model jest dobrym rozwiązaniem. Monitor ten posiada bardzo podobne właściwości jak jego mniejszy brat z serii 500 JBL-a. Odznacza się jednak większą mocą, bo aż od 800 do 3200W w szczycie oraz kątem pokrycia 90 x 50 stopni. Warto wspomnieć, że na specjalne zamówienia firma JBL wykonuje ten model również w wersji z pleksi, co daje poważne plusy w kontekście np. realizacji telewizyjnych.

Bardzo popularnym odsłuchem w mniejszych instalacjach swego czasu był również monitor z serii EON. Kolumna ma wbudowany 15” głośnik niskotonowy oraz prawie 2” tytanowy driver. Kolumny te były przez wiele lat stosowane na wielu scenach jako odsłuchy, ale także jako kolumny systemów konferencyjnych, czy małych instalacji hotelowych.

EAW

Najmocniejszy monitor w całej ofercie EAW. Kolumna ta została zaopatrzona w 12” głośnik, zapewniający kąt pokrycia wynoszący 90 x 90 stopni. Ważnym elementem w kontekście tej kolumny jest to, że jest to monitor o najniższym profilu (w kwestii wysokości) w całej ofercie EAW.

Bardzo popularnymi kolumnami są również modele LA firmy EAW. Do tej grupy należy m.in. właśnie LA215. Jest to duży monitor zapewniający maksymalny poziom SPL na poziomie 124dB odznaczający się mocą 600w. Konstrukcja tego monitora opiera się o dwa przetworniki; 15” niskotonowy i 2” wysokotonowy.

L-Acoustics

Firma ta produkuje prawdziwie high-endowy sprzęt, który wyznacza trendy i jest zdecydowanie sprzętem referencyjnym. W palecie L-Acoustics nie mogło zabraknąć oczywiście monitorów podłogowych i tak najbardziej popularnym modelem jest: 115XT HiQ.

 
Jest to referencyjny monitor zbudowany w oparciu o dwa przetworniki. 15” niskotonowe oraz 3” driver (jak dotąd największy driver ze wszystkich prezentowanych tutaj pozycji) Jeżeli chodzi o pokrycie dźwiękiem monitor ten może pochwalić się 50 stopniowym rozproszeniem. Warto wspomnieć także o tym, że specjalna konstrukcja zapewnia maksymalnie niski profil. Dając dużą swobodę przy skomplikowanych realizacjach, w których wysokie monitory zasłaniające np. kamery są niedopuszczalne.

db Audiotechnik

Kolejną firmą produkującą najwyższej próby monitory odsłuchowe jest niemiecki db Audiotechnik. W ofercie tej firmy znajdują się takie modele jak MAX, MAX 12, M2 czy najnowsze dziecko M4. Powiedzmy słów kilka zatem na temat największego monitora M4.

Jest to konstrukcja oparta na dwóch przetwornikach. 15” niskotonowym i 1,3” wysokotnowym. Monitor ten zapewnia aż 138 dB SPL! Pokrycie wynosi natomiast 50 x 70 stopni. Warto wspomnieć również, że sama paczka waży tylko 20kg, co plasuje tą konstrukcję w prawdziwej czołówce jeśli chodzi o mobilność.

Może jednak do ucha?
 

            Do niedawna jedyną alternatywą zapewnienia dobrego odsłuchu na scenie były monitory podłogowe wspomagane przez sidefille oraz drumfille. Obecnie panuje jednak prawdziwy trend na odsłuch personalny. Jakie są profity takiego rozwiązania? Oczywiście największym jest obniżenie poziomu dźwięku na scenie. Do tego warto dodać, że każdy słyszy tylko to co potrzebuje słyszeć w swoim torze, a nie słyszy np. monitora gitarzysty stojącego obok. Powiedzmy coś na temat samej topologii takiego systemu. Otóż w skład pojedynczego toru wchodzi nadajnik oraz odbiornik. Odbiornik może znajdować się w racku i może być parowany, to znaczy w każdej przestrzeni 1U mogą znajdować się dwa odbiorniki. Nadajnik, ma przypięty artysta i najczęściej w tym małym urządzeniu znajduje się przełącznik wyszukiwania fal (strojenia), a także ekran pokazujący stan pracy oraz oczywiście najważniejsze pokrętło wzmocnienia.

Na rynku Pro Audio są w zasadzie trzej poważni gracze jeżeli chodzi o produkcję systemów dousznych. Moim zdaniem najdoskonalsze systemy obecne na rynku to Shure PSM700, Sennheiser IEM G2 oraz AKG IVM4. W trakcie rozpatrywania celowości zastosowania odsłuchu dousznego trzeba wziąć poprawkę na jedną wadę. W wielu słuchawkach brakuje najniższych częstotliwości. Oczywiście problem ten można rozwiązać podpierając odsłuch In Ear paczkami subbasowymi.

Kilka konkluzji na koniec

            Pierwszą podstawową sprawą, jeżeli chodzi o realizację odsłuchów (zresztą podobnie jest w kwestii realizacji czegokolwiek) jest oczywiście realizator. Tutaj najważniejszą sprawą, nie jest to co chciałby usłyszeć w danym torze akustyk, ale to czego wymagają artyści. Nadrzędną sprawą jest oczywiście słuchanie ich wymagań i poleceń. Kolejną kwestią jest oczywiście fakt, że dobrze przygotowane odsłuchy są elementarną częścią każdego koncertu i są tak samo ważne jak dobrze przygotowane PA, praca z artystami i zapewnianie im dobrej słyszalności musi być jednak dużo bardziej ostrożne, gdyż każdy przypadkowy ruch hebli w górę może spowodować poważne zmiany w „uszach” artysty. Ciekawym rozwiązaniem, o którym chciałbym wspomnieć, jest paleta produktów firmy AVIOM. Marka ta jest potentatem, jeżeli chodzi o produkcję systemów dystrybucji i transmisji sygnałów. Urządzenie o nazwie Aviom A-16II Personal Mixing Module daje potężne możliwości jeżeli chodzi o odsłuch i proporcje w każdym torze.

Na schemacie wygląda to w ten sposób:

Każdy z muzyków zaopatrzony w takie urządzenie dostaje na swój tor np. sumę bębnów, sumę dętych, chórek oraz każdy pojedynczy instrument aż do 16 oddzielnych torów. Oczywiście wszystko jest przesyłane w postaci cyfrowej za pomocą skrętki. Muzyk przed koncertem ustawia sobie swoje własne proporcje, a w czasie trwania sztuki może wszystko na bieżąco korygować w zasadzie bez pomocy monitorowca.

            Jak widzimy realizacja monitorów to rzecz złożona. Starałem się zarysować tylko pewne najważniejsze aspekty pracy i najciekawsze oraz najpopularniejsze rozwiązania. Życzę powodzenia w pracy na monitorach!

Łukasz Kornafel