CZYNNY UKŁAD RUCHU – dlaczego możemy się poruszać?
Gdy przeglądamy podręczniki lub publikacje dotyczące budowy naszego ciała, może to być układ pokarmowy, nerwowy lub chociażby właśnie układ ruchu, z pewnością spodziewamy się spisu co najmniej na 10 stron pojęć anatomicznych, kosteczek, połączeń, zakończeń i innych - oczywiście - ważnych ale monotonnych opisów. Tego jednak nie da się obejść, aby poznać fizjologię naszego organizmu co z pewnością jest ciekawsze od jego budowy, niestety elementarna znajomość elementów składowych danego układu jest niezbędna. Ale można to sobie ułatwić. Może najpierw popatrzmy na fenomen czynnego układu ruchu. Co generuje ruch? Impuls: chcę zrobić krok do przodu. Ta prosta czynność zaangażuje do tego cały sztab mięśni, kości, stawów i ścięgien. Ale potrzeba też zawiadowcy tego ruchu, potrzebny ktoś z układu nerwowego. Nadal to nie wszystko ! A paliwo ? Skąd mamy siłę do wykonania jednego kroku ?
Jak więc widać poczytanie sobie o całej masie mięśni może być ciekawe gdy będziemy szukać odpowiedzi na pytanie dlaczego możemy zrobić krok do przodu...
Tak więc po kolei odpowiemy sobie na pytania:
· Co to jest czynny układ ruchu?
· Co to w ogóle jest ruch?
· Co go generuje a co pozwala nam go wykonać?
Czynny układ ruchu to zespół narządów kurczliwych - mięśni - poruszających ruchomo całym szkieletem człowieka.
Czy wszystkie mięśnie mają zdolność ruchu? A jeżeli tak to czy wszystkie współpracują z kośćmi i mogą nimi poruszać ?
Tkanka mięśniowawyróżniania się tym, że posiada zdolność kurczenia się i właśnie to umożliwia nam ruch. Nie oznacza to jednak, że każdy mięsień kurcząc się da nam możliwość zrobienia kroku do przodu.
Mamy trzy typy tkanki mięśniowej:
· mięśnie poprzecznie prążkowane - omawiając ruch te będą nas najbardziej interesować, dlatego ich budowę i cechy omówi poniżej troszkę szerzej. Mięśnie te przyczepione są do kości szkieletu - stąd noszą nazwę mięśni szkieletowych.
· mięśnie gładkie - posiadają zdolność kurczenia się, są wytrzymałe, skurcz nie jest gwałtowny, może się utrzymywać przez dłuższy czas - mięśnie te są bardzo wytrzymałe. Występują w ścianach naczyń krwionośnych, jelita, przewodu pokarmowego, oku
· mięsień swoisty serca - jak nazwa wskazuje występuje w sercu, różni się od mięśni poprzecznie prążkowanych obecnością wstawek i tworzeniem rozgałęzień łączących się z włóknami przebiegającymi obok.
Ruch czyli przemieszczenie się w przestrzeni względem położenia własnego ciała. Czynności ruchowe umożliwiają człowiekowi utrzymanie właściwej postawy ciała, ruchy lokomocyjne pozwalające na poruszanie się oraz ruchy manipulacyjne, za ich pomocą człowiek aktywnie oddziałuje na otoczenie.
Czynność ruchu jest wypadkową działania trzech układów:
· mięśniowy
· nerwowy
· kostny (szkielet)
Przyjrzyjmy się więc anatomii i fizjologii mięśni szkieletowych - poprzecznie prążkowanych - bo takie nas interesują gdy mówimy o ruchu.
FENOMEN MIĘŚNI PRĄŻKOWANYCH
Mięsień poprzecznie prążkowany charakteryzuje się trzema możliwościami:
· kurczy się
· jest elastyczny
· jest pobudliwy
Te trzy potencjalne możliwości działają w połączeniu z układem nerwowym. Bowiem układ nerwowy i mięśniowy współpracują ze sobą na zasadzie sprzężenia zwrotnego. To znaczy, że jeden zależy od drugiego. Mięsień reaguje na sygnał płynący z układu nerwowego czyli na hasło: kurczysz się - mięsień się kurczy jednocześnie wysyła informację do układu nerwowego, że polecenie zostało wykonane. Układ nerwowy odbiera tą informację i z udziałem struktur rdzenia kręgowego i zaawansowanych pięter nerwowych programuje kolejne czynności ruchowe.
Jak mocno może skurczyć się mięsień?
Siła skurczu mięśnia zależy od liczby i rodzaju jednostek motorycznych stanowiących jeden skurcz.
A jednostką motoryczną lub inaczej ruchową nazywamy - anatomiczny zespół funkcjonalny.
W przypadku mięśni zespół ten stanowi neuron ruchowy: jest komórka nerwowa z jej wypustkami, zwana inaczej aksonem oraz cała grupa włókien mięśniowych zaopatrywanych przez ten neuron. Tak więc mówimy o pewnej jednostce ruchowej: komórka nerwowa oddziałująca na włókna mięśniowe, których może od kilku do kilkunastu tysięcy.
Zasadą przewodnią w działaniu jednostki ruchowej jest prawo: "wszystko albo nic". Co to oznacza ? To oznacza, że nawet jeżeli jednostka ruchowa składa się z kilku tysięcy włókien nerwowych lub tylko kilku to w wyniku działania jednego impulsu nerwowego kurczą się wszystkie włókna danej jednostki. Stąd zasadę tę można sformułować inaczej wszystkie włókna albo żadne.
Jaki będzie wysiłek mięśniowy po zadziałaniu bodźca czyli jaka będzie siła skurczu mięśnia decyduje liczba działających jednocześnie (włączających się jednocześnie) jednostek motorycznych.
Na precyzję ruchu danego mięśnia wpływa zróżnicowane w czasie i liczbie włączenie się jednostek motorycznych. Przy jednoczesnym wygenerowaniu impulsu wszystkich jednostek ruch mięśnia będzie wydajny i płynny.
Mamy dwa typy jednostek motorycznych, ich rozróżnienie dokonano na podstawie jakości skurczu i tak, jeżeli mamy powolny i długotrwały wówczas mówimy o jednostkach tonicznych - skurcz toniczny. Jeżeli przeciwnie skurcz jest szybki i krótkotrwały wówczas jest to skurcz fazowy.
Obie jednostki dominują w określonych grupach mięśni. Jednostki toniczne przeważają w tzw. mięśniach czerwonych obecnych w obrębie tułowia - odpowiadają one za utrzymanie pionowej postawy ciała i innych tzw. antygrawitacyjnych pozycji ciała - nasze położenie w przestrzeni. Czyli mówiąc krótko jednostki toniczne mają zadania statyczne.
Zadania dynamiczne przypadną więc w udziale jednostką fazowym, które przeważają w mięśniach białych, znajdujących się głównie w obrębie kończyn. Ich główną funkcją są ruchy rąk, nóg i inne aktywne ruchy lokomocyjne i instrumentalne.
Co już wiemy?
Że mięsień sam w sobie nie wiele może, musi współpracować z układem nerwowym, odbierać od niego impulsy. W wyniku czego wykonuje ruch, podejmuje wysiłek zależny od działającej jednostki motorycznej. Jakby więc nie analizować zadań mięśni musi on po prostu wykonać pracę.
Pracą mięśnia jest jego skurcz. Wynikiem skurczu jest ruch i naprężenie mięśniowe co w ostateczności pozwala na przezwyciężenie oporów zewnętrznych.
Analizując skurcz mięśnia ze strony fizjologicznej musimy skupić się na trzech zagadnieniach:
· skutek skurczu
· podstawowy mechanizm tego procesu
· jego nerwowa regulacja
SKUTKI SKURCZU:
Mięsień zaktywowany do skurczu skraca się albo próbuje się skrócić. Dochodzi wówczas do trzech sytuacji:
· skurcz powoduje pociąganie elementów kostnych - przejawem tego działania jest ruch. Jest to skurcz koncentryczny lub zwany inaczej izotoniczny
· nie dochodzi do ruchu, bowiem wystąpił równoczesny i równoważny skurcz, powstający w przeciwstawnych grupach mięśni - np. zginacz i prostownik. Jest to skurcz, którego wynikiem jest bezruch czyli skurcz izomeryczny
· Każdy ruch mobilizuje mięśnie agonistyczne, synergiczne i stabilizujące oraz antagonistyczne. Skurcz ekscentryczny.
SKURCZ KONCENTRYCZNY, IZOMERYCZNY
· Skurcz ten powoduje przyciąganie się (zbliżanie) do siebie ścięgien (przyczepów kostnych), skracają się więc mięśnie, wykonując ruch w określonym kierunku: mięśnie agonistyczne i mięśnie synergistyczne.
SKURCZ IZOMERYCZNY
· Jeżeli działają przeciwstawne grupy mięśni wówczas daremne są próby usiłowania skrócenia mięśnia, jego pociąganie elementów kostnych - działania te zwiększają znacznie napięcie mięśniowe. Tak więc podczas takiego skurczu nie następuje skrócenie mięśnia. Tego rodzaju skurcze występują w mięśniach stabilizujących.
SKURCZ EKSCENTRYCZNY
· Podczas tego ruchu zaangażowane są wszystkie typy mięśni: synergiczne, agonistyczne i antagonistyczne. Ten rodzaj skurczu zapewnia tkance mięśniowej elastyczność - jeden z jej atrybutów. Polega to na wydłużaniu mięśnia z jednoczesnym włączeniem siły pasywnej - fazy przeciwnej skracaniu się mięśnia.
MECHANIZM SKURCZU MIĘŚNIA
Istotą skurczu mięśnia są złożone i wieloetapowe procesy biochemiczne, które przekładają się na przemianie energii chemicznej mięśnia (związki wysokoenergetyczne) w energię mechaniczną.
W procesie tym udział biorą niemal wszystkie elementy anatomiczne włókna mięśniowego. W tym momencie dosłownie w trzech zdaniach przedstawimy budowę mięśnia poprzecznie prążkowanego:
Mięśnie poprzecznie prążkowane zbudowane są z włókien mięśniowych. Podstawową jednostką włókna są miofibryle - mające właściwość kurczenia się. Są to włókienka o średnicy 1-2 μm. Ułożone są w równolegle pęczki. Włókno otoczone jest osłonką - sarkolemmą. Miofibryle są podzielone na kolejno ułożone odcinki zwane sarkomerami. W każdym takim sarkomerze mamy prążek ciemny i jasny. Stąd znana nam nazwa mięśni poprzecznie prążkowanych. Prążek ciemny to anizotropowy, otoczony z dwóch stron prążkiem jasnym - izotropowym. Oba prążki jasny i ciemny czyli jeden sarkomer oddzielony jest od drugiego prążkiem Z.
Patrząc na zdjęcia mikroskopowe mięśnia widzimy prążek ciemny anizotropowy przez środek którego przebiega strefa H (jasna ) a w niej znajdują się prążki M (ciemne). To tyle jeżeli chodzi o budowę mięśni poprzecznie prążkowanych. Wracamy teraz do mechanizmu skurczu mięśnia.
MECHANIZM SKURCZU MIĘŚNIA - CIĄG DALSZY
Jak już to wspomniano w mechanizmie pracy mięśnia biorą udział wszystkiego jego anatomiczne elementy:
· w sarkoplazmie zawarta jest substancja energetyczna - glikogen
· mitochondria - źródło enzymów
· sarkolemma dająca nam jony wapnia
Natomiast energię to wykonania takiej pracy czerpiemy z przemiany ATP do ADP i powrotu ADP do ATP.
W reakcjach biochemicznych skurczu biorą udział cztery białka:
· aktyna i miozyna - wykonawcą skurczu oraz
· troponina i tropomiozyna - są z kolei jego animatorami.
Aktyna jest białkiem globularnym - zwana inaczej aktyną G. W wyniku polimeryzacji i daje łańcuchy polipeptydowe aktyny fibrylarnej to jest aktyna F. Powstałe dwa łańcuchy polipeptydowe owijają się dookoła siebie tworząc cienki mikrofilament o średnicy 5 - 8nm. Każda cząsteczka aktyny czyli aktyna G ma miejsce wiązania miozyny. Omawiane cienkie mikrofilamenty wiążą się ze wspomnianymi prążkami Z prostopadle do jego powierzchni.
Miozyna - to białko, którego makrocząsteczka ma długość około 200 nm i średnicę około 3 nm. Tworzą je dwa łańcuchy polipeptydowe określane jako łańcuchy cienkie - tworzą one helisę. Każdy łańcuch ciężki ma specyficzną strukturę nazywaną główką - umiejscowioną na każdym końcu łańcucha ciężkiego. Zatem miozyna ma dwie główki wykazujące aktywność ATP-azy oraz wiążące aktynę F. W omawianych główkach znajdują się niskocząsteczkowe składniki miozyny określane jako łańcuchy lekkie.
Mikrocząsteczki miozyny układają się w pęczki - powstają wówczas mikrofilamenty grube o średnicy około 15 nm. Ułożenie w pęczkach polega na przesunięciu jednych makrocząsteczek względem drugich, dlatego też główki miozyny wystają na zewnątrz mikrofilamentu grubego i położone są wzdłuż linii spiralnej.
Co robi miozyna i aktyna ? Tworzą wspólnie aktomiozynę. Jest to włókienko kurczliwe utworzone nawet i z kilkuset włókien obu tych białek. Pomiędzy włóknami miozyny i aktyny utworzone są tzw. mostki miozyny - to tam znajduje się enzym ATP-aza, który uczestniczy w reakcji ATP → ADP. W stanie rozkurczu główki miozyny ustawione są prostopadle do włókien aktyny
Funkcjonalność ATP jest bezpośrednio powiązana z obecnością jonów wapnia i magnezu. Jak działa ATP ?
Zwiotczenie i rozciągliwość mięśnia zależą od ATP. Gdy następuje rozpad ATP do ADP miozyna łączy się z aktyną i następuje przesunięcie obu włókien względem siebie (miozyna kroczy po aktynie) a to prowadzi do napięcia mięśnia - powstaje skurcz co przekłada się na pracę mięśnia. Po skurczu następuje kolejna reakcja ADP do ATP, energii do tego procesu dostarcza glikoliza (enzymatyczny rozpad glikogenu czyli spalanie glukozy).
Tropomiozyna - to białko fibrylarne, utworzone z dwóch łańcuchów polipeptydowych, owiniętych wokół siebie tworząc helisę o długości około 40 nm i średnicy około 2 nm. Jeżeli mięsień jest w stanie rozkurczu to tropomiozyna położona powyżej spiralnego rowka miofilamentu cienkiego.
Troponina - to kompleksowe białko globularne, powiązane z troponiną i aktyną F, w regularnych odstępach co 40 nm. Ten białkowy kompleks składa się z trzech jednostek: jednostka C - która wiąże jony wapnia Ca2+, jednostka I - hamuje wiązanie aktyny F do miozyny i jednostka T - która wiąże się z tropomiozyną.
ŹRÓDŁA ENERGII SKURCZU
Jak już to zaznaczono, energia potrzebna do skurczu jest zgromadzona w komórkach mięśniowych w formie ATP i fosfokreatyny. Energia wytwarzana jest głównie w mitochondriach w procesie fosforylacji tlenowej w mitochondriach, substratem reakcji są wówczas kwasy tłuszczowe. Drugie źródło energii to glikoliza beztlenowa z glukozy zachodząca w cytosolu. Gdy nasze mięśnie znajdują się w stanie spoczynku lub są rozkurczone wówczas źródłem energii jest tlenowa fosforylacja. Jeżeli jednak wykonujemy intensywną pracę nasze mięśnie czerpią energię z glikolizy.
Białko, które wiąże tlen i dostarcza go do mitochondriów to mioglobina oraz glikogen , który dostarcza glukozę a występuje on w komórkach mięśniowych.
RODZAJE KOMÓREK MIĘŚNIOWYCH
Komórki mięśni dzieli się na białe i czerwone. Podział ten jest uzależniony od rodzaju źródła energii wykorzystywanej do skurczu. Zarówno komórki białe jak i czerwone występują razem - ale w różnych proporcjach w różnych mięśniach.
Komórki mięśniowe białe - cechuje je szybki skurcz i szybkie zmęczenie. Są ubogie w mioglobinę, mitochondria i cytochrom. Źródłem energii dla komórek białych jest glikoliza beztlenowa i spalanie glukozy. Występują głównie w mięśniach przeznaczonych do szybkich i krótkotrwałych ruchów takich jak mięśnie okołoruchowe.
Komórki mięśniowe czerwone - te z kolei odwrotnie są bogate w mioglobinę i mitochondria. Źródło energii to fosforylacja tlenowa. Cechuje je wolny skurcz, duża wytrzymałość na zmęczenie. Szczególnie bogate w te komórki jest mięsień trójgłowy ramienia.
Komórki mięśniowe pośrednie- jak nazwa wskazuje mają cechy pośrednie komórek białych i czerwonych. I takie też najczęściej występują w organizmie człowieka. To jaki jest rodzaj komórek mięśniowych zależy od unerwienia. Komórki unerwione przez ten sam neuron ruchowy są zawsze tego samego rodzaju.
NERWOWA REGULACJA SKURCZU
Skurcz jest mechaniczną odpowiedzią mięśnia na pojedynczy impuls nerwowy. Przetwarzanie impulsów nerwowych w czynność mięśniową określane jest jako przewodzenie nerwowo-mięśniowe. W wyniku dotarcia bodźca nerwowego do mięśnia dochodzi do depolaryzacji sarkolemmy. To z kolei daje uwolnienie jonów Ca2+ . Jony te aktywują enzymy rozkładające ATP do ADP, a to już wiemy jest źródłem energii niezbędnej do skurczu.
Jeżeli przyjrzymy się szczegółom unerwienia komórek mięśniowych to musimy zwrócić przede wszystkim uwagę na:
· komórki nerwowe, które pobudzają mięśnie szkieletowe tułowia i kończyn. Komórki te znajdują się w rogach przednich rdzenia kręgowego. Komórki unerwiające mięśnie obszaru głowy znajdują się natomiast w jądrach ruchowych nerwów czaszkowych - określamy je jako neurony ruchowe lub motoneurony. Wyróżniamy motoneurony alfa i gamma. Motoneurony alfa oddziałują na komórki mięśniowe generujące pracę mięśnia. Motoneurony gamma pobudzają do skurczu włókna mięśniowe znajdujące się we wrzecionach mięśniowych.
· wrzeciona mięśniowe i narządy ścięgnowe Golgiego (ciała buławkowate) - każde takie wrzeciono jest zbudowane z włókien mięśniowych ułożonych w obwodowych częściach wrzeciona i w części środkowej. Włókna mięśniowe tego wrzeciona swymi końcami obwodowymi przyczepiają się do torebek otaczających pęczki komórek mięśniowych, natomiast ich końce centralne dochodzą do części środkowej wrzeciona. Neurony ruchowe gamma pobudzają te włókna do skurczu.
· napięcie mięśniowe - to pewien skurcz mięśnia, e którym pozostają wszystkie mięśnie. Napięcie to umożliwia precyzyjne i płynne wykonywanie ruchu w zależności od zapotrzebowania danej chwili.
Napięcie mięśniowe zapoczątkowuje pobudzenie receptorów we wrzecionach mięśniowych i jest zakończone skurczem tego samego mięśnia, które pobudza właśnie ten receptor. Pobudzenie receptorów następuje podczas każdego przypadkowego rozciągnięcia mięśnia - dlatego też mówimy, że napięcie mięśniowe jest odruchem na rozciągnie.
Takim odruchem jest odruch kolanowy pojawiający się podczas uderzania młoteczkiem w ścięgno mięśnia czworogłowego uda. W wyniku tego uderzenia dochodzi do gwałtownego krótkotrwałego rozciągnięcia mięśnia i do jego skurczu.
· narządy ścięgnowe Goldiego chronią mięsień i ścięgna przed uszkodzeniem w wyniku działania zbyt wielkich sił rozciągających.
Na koniec warto jeszcze wspomnieć iż jakikolwiek, nawet najprostszy ruch, rzadko jest wynikiem skurczu jednego mięśnia. Zwykle w proces ten jest zaangażowanych kilka mięśni stanowiących grupę. Dlatego też wymieńmy grupy mięśni biorących udział w wykonywaniu ruchu (tym bardziej że pojęcia te już pojawiły się w teksie)
· mięśnie protagonistyczne - ich skurcz powoduje ruch w stawie
· mięśnie synergistyczne - zwiększają skuteczność ruchu w stawie, ułatwiają go - np. zaciskanie palców dłoni.
· mięśnie antagonistyczne - działają na dźwignię kostną siłę przeciwną do kierunku ruchu. Ograniczają przez to zakres i szybkość ruchu, zwiększa to precyzję ruchu i jego płynność.
· mięśnie stabilizujące - ruch tych mięśni zapewnia utrzymanie określonej pozycji ciała, lub kończyn podczas wykonywania ruchów np. podczas spaceru. Wpływają stabilizująco na stawy.
Podsumujmy to co zostało dotychczas zaprezentowane:
Czynność ruchowe człowieka możemy podzielić na trzy grupy:
· czynności umożliwiające utrzymanie prawidłowej postawy ciała
· ruchy lokomocyjne dające nam możliwość przemieszczania się
· ruchy manipulacyjne, dzięki którym możemy aktywnie oddziaływać na otoczenie
Czynny układ ruchu zbudowany jest z:
· kośćca czyli z szkieletu
· mięśni szkieletowych będących w bezpośrednim kontakcie ze szkieletem.
Mięśnie kurcząc się przyciągają się do siebie. Czynnością mięśni kierują ośrodki ruchowe znajdujące się w rdzeniu kręgowym i pniu mózgu. Ośrodki te funkcjonują dzięki informacją płynącym z receptorów umiejscowionych w torebkach stawowych, więzadłach, okostnej i mięśniach.
Omówiliśmy już budowę tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej. Wskazaliśmy na funkcjonowanie trzech układów jako warunek zaistnienia pracy mięśni. Powiedzieliśmy sobie co to jest skurcz, co to jest praca mięśnia i krótko wyjaśniliśmy mechanizm skurczu.
Poświęćmy teraz kilka chwil budowie morfologicznej mięśnia, jak on wygląda ? Jakie są jego części składowe ?
To już wiemy mięsień poprzecznie prążkowany zbudowany jest włókien mięśniowych. Suma tych włókien formuje mięsień, w którym możemy wyróżnić:
· brzusiec
· ścięgno lub rozcięgno początkowe
· ścięgno lub rozcięgno końcowe
Ścięgna i rozcięgna przyczepiają mięśnie do kości, tym samym umożliwiają ruch to znaczy przenoszą pracę mięśni na szkielet. Ścięgna i rozcięgna zbudowane są z pęczków a te z kolei powstają z włókien tkanki łącznej właściwej zbitej.
Natomiast brzusiec składa się z pęczków włókien mięśniowych. Pęczek tych włókien otacza warstwa tkanki łącznej czyli omięsna zewnętrzna.
Jeżeli popatrzymy na kształt mięśnia możemy powiedzieć, że mięśnie są:
· wrzecionowate
· płaskie
· okrężne
A uwzględniając liczbę głów mamy mięśnie:
· dwugłowe
· trójgłowe
· czterogłowe itp.
Sam mięsień nie mógłby spełniać swej funkcji gdyby nie inne anatomiczne struktury, określane jako urządzenia pomocnicze mięśni:
· powięzie
· pochewki ścięgien
· kaletki maziowe
· bloczki
Mięśnie szkieletowe możemy podzielić ze względu na ich czynność i topografię:
· grupa mięśni czynnościowych - zginacze, prostowniki, odwodziciele, przywodziciele, zwieracze, mięśnie mimiczne
· grupa mięśni topograficznych - mięśnie grzbietu, głowy, szyi, klatki piersiowej, brzucha, kończyn górnych i kończyn dolnych.
POWSTAWANIE KOMÓREK MIĘŚNIOWYCH, KOMÓRKI SATELITARNE
Komórki mięśni szkieletowych powstają z fragmentów mezodermy somitów, określanych miotomami.
Komórki mezenchymatyczne miotomów czyli mioblasty mają kształt owalny lub wrzecionowaty. Fuzja mioblastów czyli zlewanie ich ze sobą następuje w czwartym tygodniu rozwoju zarodkowego. Dochodzi wówczas do wytwarzania długich wielojądrowych struktur - czyli miotubule. W kształtujących się miotubulach odkładane są cienkie i grube miofilamenty wypełniając sukcesywnie cytoplazmę. W ten sposób dochodzi do powstawania wielojądrowych komórek mięśni szkieletowych. Natomiast wzrost mięśni odbywa się przez zwiększenie liczby miotubul i poprzez zwiększenie ich masy. Proces ten najintensywniej zachodzi tuż przed zakończeniem życia płodowego. Oczywiście również po urodzeniu zwiększa się liczba i masa komórek mięśniowych. Na przykład u chłopców do 16 roku życia liczba komórek mięśniowych zwiększa się 14-krotnie. Natomiast po 50 roku życia liczba komórek mięśniowych sukcesywnie spada.
Jak już wspomniano w trakcie powstawania komórek mięśniowych mioblasty ulegają fuzji. Nie jest tak jednak ze wszystkimi mioblastami. Pewna liczba mioblastów ściśle przylega do komórek mięśniowych i określa się je jako komórki satelitarne. Biorą one udział w procesach przerostu mięśni oraz w naprawie uszko...
bambo86