motywacja.pdf

MOTYWACJA I POBUDZENIE W DZIAŁALNO Ś CI SPORTOWEJ.

MOTIVATION AND AROUSEL IN SPORTS ACTIVITIES.

Zbigniew Czajkowski.

Streszczenie.

Opracowanie przedstawia istotę i znaczenie motywacji i pobudzenia /aktywacji/ w

działalności sportowej zawodnika, obejmującej przede wszystkim ćwiczenia i udział w

zawodach oraz wpływ tych czynników na jakość, skuteczność szkolenia i wyniki w zawodach.

Autor zwraca przy tym uwagę na znaczenie motywacji osiągnięć oraz radości uprawiania

sportu. Przypomina podstawowe wiadomości o motywacji i pobudzeniu, opisuje prawa

Yerkesa-Dodsona, omawia motywy wewnątrzpochodne i zewnątrzpochodne oraz motywację

dzieci i młodzieŜy, jak równieŜ motywacje trenera. Podkreśla szczególnie znaczenie

motywacji wewnętrznej oraz funkcji informującej motywacji zewnętrznej oraz zwraca uwagę

na ujemne skutki jednostronnego stosowania funkcji kontrolnej motywacji

zewnątrzpochodnej. Podkreśla teŜ istotne znaczenie szeroko pojmowanej radości uprawiania

sportu. Opierając się na swym długoletnim doświadczeniu pracy trenerskiej autor daje szereg

wskazówek praktycznych.

Kluczowe słowa: Motywacja, pobudzenie, motywacja osiągnięć, radość uprawiania sportu.

Summary.

The paper presents the essence and significance of motivation and arousal /activation/ in

athlete’s sports activities embracing above all exercises and taking part in completitions and

infuence of these factors on quality and efficasy of training and performance. The author pays

special attention to significance of achievement motivation and sport enjoyment. He stresses

the importance of elementary knowledge of motivation and arousal, describes the laws of

Dodson-Yerkes, and discusses intrinsic and extrinsic motives, motivation of children and

youth, as well as coaches’ motivation. The positive effects of intrinsic motivation and

informative function of extrinsic motivation and negative aspects of control function of

external motivation are discussed and underlined. The author also emphasizes the role to sport

enjoyment in the process of training. Taking advantage of his vast experience he gives many

practical advise to coaches.

Key-words: Motivation, arousal, achievement motivation, sport enjoyment.

Wszystkie cytaty z języków obcych w tłumaczeniu autora.

Podstawowe wiadomo ś ci o motywacji.

„Motywacja określa energię, wybór kierunku i poziom działania.

ChociaŜ to wydaje się takie proste, to moŜliwe źródła motywacji

zawodnika mogą być bardzo liczne i wielce róŜnorodne”.

/ Albert V. Carron /

W Ŝyciu i całej działalności człowieka ogromną rolę odgrywają czynniki poznawcze,

uczuciowe, decyzyjne oraz - związane z nimi silnie - motywacyjne. Zagadnienia motywacji są

bardzo złoŜone, szerokie i związane ściśle ze stanem pobudzenia /aktywacji/ zawodników,

trenerów, a takŜe działaczy i pracowników sportu. Łączą się one ze sposobami działania,

szybkością i trwałością uczenia się, stylem walki, stylem kierowania i sposobami

porozumiewania się / „komunikacji międzyosobniczej”/.

PoniewaŜ w artykule omawia się motywację i pobudzenie w działalności sportowej, warto

moŜe określić znaczenie tego określenia. OtóŜ, działalność sportowa obejmuje szeroki zakres

czynności, działań, zachowań związanych z uprawianiem sportu, głównie z procesem zaprawy

/ćwiczenia/ oraz udziałem w zawodach. Z działalnością sportową - obok ćwiczeń i zawodów -

związane są róŜne czynniki, takie jak, stanowiące przedmiot niniejszego opracowania,

motywacja i pobudzenie oraz oddziaływanie wychowawcze, praca, inspirowanie i styl

kierowania trenera, postawy, aspiracje, odczucia, rozwój osobowości zawodnika. „

Motywację moŜna określić jako zespół róŜnych motywów, czyli tych czynników, które

pobudzają nas do działania i je ukierunkowują. Motywacja pobudza nas do określonej

działalności i wpływa na nasze postawy. Motywy działalności są skierowane na zaspokojenie

naszych potrzeb, często róŜnorodnych i nie zawsze w pełni uświadamianych przez człowieka.

Potrzeby mogą być wrodzone lub nabyte, mogą mieć podłoŜe fizjologiczne / potrzeba

jedzenia, picia, tlenu, seksu / lub psychiczne oraz społeczne / potrzeba uznania, panowania,

oddźwięku uczuciowego, przynaleŜności, powodzenia, współzawodnictwa, osiągnięć, etc./.

KaŜdy na ogół rozpoznaje właściwości i kierunki działania człowieka, który jest motywowany

do działania w określonym kierunku i celu, ale właściwości te bywają róŜne u róŜnych osób i

w róŜnych sytuacjach społecznych.

Motywacja jest, więc zbiorem motywów, a motyw moŜna, nieco dokładniej, określić jako

świadome przeŜycie lub podświadomy stan, które w danej sytuacji wywiera wpływ na

zachowanie osobnika i wyznacza jego społeczne zachowanie i sposoby postępowania.

Motywacja moŜe być wewnętrzna, kiedy motywy działania tkwią niejako w nas samych, kiedy

czynimy to, co nam sprawia przyjemność i radość oraz posiada wartość samą w sobie.

Motywacja zewnętrzna występuje wtedy, kiedy działamy celem uzyskania nagrody / w

szerokim tego słowa znaczeniu / z zewnątrz. Często występują oba rodzaje motywacji, na

przykład: motywacja wewnętrzna - uprawiamy sport, bo to nam sprawia przyjemność oraz

zewnętrzna - poprzez sport zyskujemy uznanie, poczucie wartości, nagrody, status społeczny,

pieniądze, etc.

Działalność człowieka, dąŜenie do określonych celów moŜe być wielomotywowa;

określone działanie zaspokaja kilka potrzeb jednostki równocześnie, co zdarza się nader

często. Bywa teŜ i tak, Ŝe ludzie wykonujący tę samą działalność / Np. uprawianie sportu / są

róŜnie motywowani, czyli zaspokajają róŜne potrzeby.

Często zdarza się tak, Ŝe występują sprzeczności pomiędzy poszczególnymi motywami.

Wówczas człowiek przeŜywa rozterkę i stara się wybrać motyw najbardziej mu

odpowiadający, najwaŜniejszy dla niego.

Stan ustroju oraz bodźce z zewnątrz nie przesądzają u człowieka - w odróŜnieniu od innych

przedstawicieli świata zwierzęcego - o jego działaniu. PrzewaŜnie wybór motywu działania,

zachowanie, dąŜenie do określonych celów u człowieka związane jest z czynnościami

wyŜszych ośrodków układu nerwowego i świadomością, przy czym na te wybory wpływ

wywiera cały szereg przeróŜnych czynników, jak Np.: wzory kulturowe, tradycja, nawyki

społeczne, przyzwyczajenia, róŜne sposoby myślenia, system wartości, wpływy otoczenia, etc,

etc. Urzeczywistniając swoje zamiary człowiek moŜe działać na przekór własnym odczuciom,

zmęczeniu, naciskom otoczenia, działaniom innych ludzi, przeszkodom i trudnościom. Tak

dzieje się wtedy, gdy motyw jest bardzo silny.

Wpływ pobudzenia i motywacji na sprawno ść i skuteczno ść działania.

„Motywacja jest niesłychanie złoŜonym zjawiskiem”

/ Albert V. Carron /

Według R. N. Singera skuteczność naszego działania zaleŜy od pobudzenia i motywacji

oraz umiejętności. / Singer 1972 , 1975 / Jest to słuszne, chociaŜ stanowi pewne

uproszczenie, na naszą działalność wpływ wywiera równieŜ otoczenie i powstające w nim

sytuacje. Niemniej prawdą jest, Ŝe nawet wysoka motywacja, ale bez umiejętności nie

zapewni wysokich wyników działania i przeciwnie - wysokie umiejętności bez motywacji nie

przynoszą wielkich osiągnięć. Motywacja moŜe prowadzić do podwyŜszenia umiejętności.

Aby zrozumieć dobrze wpływ róŜnych rodzajów, treści, kierunku, siły motywacji trzeba

omówić znaczenie pobudzenia ściśle związanego z motywacją.

Pobudzenie /aktywacja/ moŜna najprościej określić jako natęŜenie czynności układu

nerwowego oraz innych narządów i układów ustroju człowieka. /Ryc.1/ Poziom pobudzenia

moŜe być bardzo niski /w czasie snu/, nieco wyŜszy /po przebudzeniu/, średnio wysoki /w

czasie codziennych, łatwych czynności/, bardzo wysoki /w toku energicznej działalności,

wysiłku, walki/ lub krańcowo wysoki /wielkie emocje, zacięta walka, niebezpieczeństwo/.

Do dobrego samopoczucia i sprawnego, skutecznego działania - w tym myślenia,

postrzegania, skupienia uwagi - potrzebny jest pewien, optymalny poziom pobudzenia, róŜny

dla poszczególnych osób i dla róŜnych rodzajów działalności.

Gra w golfa, bilard, strzelanie rzutu karnego wymaga niskiego poziomu pobudzenia,

walka szermiercza czy gra w koszykówkę wymaga średniego poziomu pobudzenia, a

podnoszenie cięŜarów, przebojowy bieg z piłką są sprawnie wykonywane przy wysokim

pobudzeniu.

Wpływ pobudzenia na sprawność działania jest uderzająco podobny do wpływu

motywacji. Wielu badaczy wręcz utoŜsamia te zjawiska. Nie jest to słuszne, poniewaŜ

motywacja skierowana jest na zaspokojenie jakieś potrzeby, pobudzenie jest natomiast nie

ukierunkowane. Ponadto, nawet przy bardzo wysokiej motywacji /Np. prowadzenie zabiegu

operacyjnego przez chirurga, badania drobnowidem, walka sportowa o medal/ człowiek -

wprawdzie z trudem - ale moŜe nie dopuścić do stanu nadmiernego pobudzenia. Ale faktem

jest, Ŝe oddziaływanie róŜnych poziomów motywacji i pobudzenia na ogół są bardzo zbieŜne i

nader często - takie same.

Wpływ pobudzenia /i motywacji/ na działalność człowieka badali na początku naszego

stulecia R. M. Yerkes i M.D. Dodson formułując dwa prawa /Yerkes, Dodson, 1908/.

Pierwsze prawo Yerkesa-Dodsona głosi, Ŝe wraz ze wzrostem pobudzenia

/motywacji/ wzrasta wyraźnie sprawność i skuteczność działania, ale tylko do pewnego

stopnia - do osiągnięcia poziomu optymalnego. Przy dalszym wzroście pobudzenia

skuteczność i jakość działania obniŜa się, a przy maksymalnym pobudzeniu moŜe dochodzić

prawie do zupełnej niezdolności do sprawnego działania.

Drugie prawo Yerkesa-Dodsona głosi, Ŝe rozwiązywanie zadań łatwych, przy czynnościach

dobrze znanych i opanowanych, wysoką jakość i skuteczność działania osiąga się przy

wysokim poziomie pobudzenia i motywacji, natomiast przy działaniach bardzo trudnych,

złoŜonych, jeszcze dobrze nie opanowanych - potrzebny jest stosunkowo niski poziom

pobudzenia.

Yerkes i Dodson tak to wyrazili: „Łatwo przyswajalne i niewymagające trudnego

róŜnicowania, ani złoŜonych skojarzeń, nawyki ruchowe moŜna opanować łatwo nawet w

warunkach duŜego pobudzenia, podczas gdy trudne zadania moŜna opanować przy niskim

poziomie pobudzenia”. /Yerkes, Dodson, 1908/

Nie tylko badania uczonych, ale doświadczenia i obserwacje dociekliwych trenerów

wykazują, Ŝe wysoki poziom pobudzenia - i nadmierna motywacja - działają ujemnie na

skuteczność działania, kiedy:

Ruchy, nawyki i umiejętności ruchowe są jeszcze słabo opanowane,

Opanowane nawyki czuciowo-ruchowe i umiejętności są trudne, złoŜone i wymagają

szczególnej dokładności wykonania oraz dostrzegania bodźców zewnętrznych,

Ruchy wymagają niezwykle dokładnego dawkowania siły, szybkości i róŜnicowania

rytmu, a takŜe „stałości” ręki /zegarmistrz, chirurg, łucznik, strzelec/.

Zachodzi potrzeba błyskawicznego wyboru działania w szybko zmieniających się i

nieprzewidzianych sytuacjach walki czy gry /odpowiedzi z wyborem, nawyki otwarte w

sportach walki, grach sportowych, etc./

Występuje wysoki poziom motywacji i lęku, obawy przed poraŜka, wysoka stawka

zawodów, walka o medal, duŜa odpowiedzialność za wynik /w tych przypadkach

nadmierne motywowanie, zachęcanie do wysiłku, pobudzenie i tak juz nadmiernie

pobudzonego zawodnika, zasypywanie go kaskadą rad i okrzyków - jest przejawem

wyjątkowej głupoty!/.

Dodatnie oddziaływanie wysokiego poziomu pobudzenia /i motywacji/ występuje wtedy,

gdy:

Potrzebne jest zastosowanie duŜej siły, zwłaszcza siły zrywowej /podnoszenie cięŜarów/.

Nawyki czuciowo-ruchowe i umiejętności techniczno-taktyczne są doskonale opanowane i

„łatwe” dla danego zawodnika,

Potrzebne są przejawy szybkości, zwłaszcza prostych odpowiedzi czuciowo-ruchowych,

Dotyczy sporej liczby typowych nawyków zamkniętych /wewnętrznych/

Z praw Yerkesa-Dodsona, z wyników badań szeregu uczonych, z praktycznych obserwacji

trenerów wynikają następujące wnioski:

NaleŜy dbać o optymalny poziom pobudzenia i motywacji, dostosowany do danej

dziedziny działalności oraz wymiarów osobowości zawodnika,

Nauczanie początkowe, nauczanie trudnych nawyków i umiejętności naleŜy prowadzić w

warunkach łatwych, spokojnych, przy niskim pobudzeniu /nauczanie wówczas trwa

dłuŜej, ale jest bardziej dokładne, stabilne i plastyczne/.

Przy nawykach ruchowych doskonale opanowanych, zwłaszcza dość prostych,

wymagających szybkości i śmiałości działania - naleŜy zapewnić wysoki poziom

pobudzenia i motywacji,

Obowiązkiem trenera, a równieŜ działacza - jest dbanie o optymalny poziom pobudzenia i

motywacji zawodnika.

Wpływ róŜnych poziomów pobudzenia oraz róŜnych czynników motywacji /treść,

kierunek, poziom, motywy wewnętrzne i zewnętrzne, motywacja osiągnięć - patrz poniŜej/

jest wysoce zróŜnicowany i swoisty. Ta swoistość oddziaływania na zawodnika przejawia się

w tym, Ŝe:

KaŜdy zawodnik posiada swój optymalny poziom pobudzenia, przy którym działa

najsprawniej,

Ten optymalny dla danego zawodnika poziom pobudzenia zmienia się w ciągu dnia /jedni

walczą lepiej rano. A inni wieczorem/,

RóŜne sporty wymagają róŜnego poziomu pobudzenia,

Nawet w tej samej dziedzinie sportu jedne działania wymagają raczej niskiego poziomu

pobudzenia /Np. działania obronne/, a inne wysokiego /Np. śmiałe i zaskakujące działania

zaczepne/

Zawodnicy o silnym typie układu nerwowego działają sprawnie przy wysokim poziomie

pobudzenia, zawodnicy o słabym typie układu nerwowego działają sprawnie przy niskim

poziomie pobudzenia, /dlatego między innymi ci „słabsi” często wypadają lepiej w toku

ćwiczeń, „silniejsi” podczas zawodów/

W. A. Wjatkin /1978/ wyraził pogląd, Ŝe siła układu nerwowego oddziaływuje na

poziom wykonania czynności ruchowych i innych w działalności sportowej pośrednio

poprzez motywację. ZaleŜnie od siły układu nerwowego /wydolność komórek nerwowych/

natęŜenie /poziom/ motywacji działa inaczej na zawodników o silnym typie układu

nerwowego i inaczej na typy słabe. I tak w trakcie ćwiczeń /motywacja słabsza / osobnicy o

słabym typie układu nerwowego wykazują duŜą sprawność działania, natomiast w toku

zawodów /motywacja wysoka, duŜa odpowiedzialność, sytuacje trudne/ osiągają wyniki

znacznie gorsze, a jakość i sprawność ich działania jest wyraźnie niŜsza. Typy silne działają

sprawnie w zawodach i osiągają często wyniki wyŜsze niŜ w trakcie ćwiczeń. Do typów

słabych znamienne jest nie tylko osiąganie słabszych wyników w zawodach, ale równieŜ to,

Ŝe nadmierna motywacja i wysoki poziom pobudzenia powodują zmienność i niestałość

wyników. Z wywiadów i obserwacji wynika, Ŝe sytuacja zawodów wywołuje u nich napięcie

nerwowe, wysokie pobudzenie, poczucie lęku, brak wiary we własne siły i moŜliwości. Dla

osobników o silnym typie układu nerwowego podwyŜszone poczucie odpowiedzialności,

emocje zawodów, współzawodnictwo, wysoki poziom motywacji i pobudzenia w walce

sportowej stanowią czynnik pobudzający do energicznego i sprawnego działania.

Zawodnicy typu „wojownik” działają najsprawniej i skutecznie przy bardzo wysokim

poziomie pobudzenia i motywacji, zaś zawodnicy typu „technik” działają skutecznie przy

stosunkowo niskim poziomie pobudzenia / Z. Czajkowski 1984 /,

Bywają zawodnicy wybitni, którzy działają najsprawniej przy bardzo wysokim poziomie

pobudzenia, w sytuacjach trudnych i krańcowych /Np. R. Pakulski /.

Na ogół jednak zbyt wysoki poziom pobudzenia /zwłaszcza połączony z motywem obawy

przed poraŜką / działa ujemnie na sprawność działania powodując obniŜenie trafności i

szybkości postrzegania, opóźnianie decyzji, obniŜenie właściwości uwagi, złe, niedokładne

lub wręcz chaotyczne wykonywanie ruchów / Z. Czajkowski, 1995 /

Zbyt niski poziom pobudzenia powoduje to, Ŝe zawodnik postrzega wszystkie bodźce -

zarówno istotne, jak i nieistotne - co powoduje opóźnienie działania, poniewaŜ nadmiar

bodźców przedłuŜa czas przetwarzania informacji i wyboru działania.

Zawodnik optymalnie pobudzony postrzega tylko bodźce istotne /lot piłki, ruch broni

przeciwnika, zmiana sytuacji na boisku /, szybko przetwarza informację i ma czas na wybór i

zastosowanie odpowiedniego działania.

Zawodnik nadmiernie pobudzony /pobudzany jeszcze dodatkowo przez trenera i

kolegów/. Nie dostrzega istotnych bodźców i reaguje zbyt późno / lub w ogóle nie reaguje /

na ruchy przeciwnika.

Zbyt wysoki poziom pobudzenia i motywacji ma szczególnie ujemny wpływ na

działalność poznawczo-ruchową dzieci. Jest to niezmiernie waŜne stwierdzenie, poniewaŜ w

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: