Ossowska_Wanda_-_Przeżylam._Lwów_-_Warszawa_1939-1946.pdf

PrzeŜyłam...

swiadeciwa

Wanda Ossowska

Lwów-Warszawa 1939-1946

Opracowanie redakcyjne HANNA STOMPOR Opracowanie graficzne TERESA WlERUSZ

Redaktor techniczny ANNA JAGIEŁŁO

Korekta ELśBIETA BURAKOWSKA, ANNA SlDOREK

Zdjęcie na okładce JACEK MARTUSIEWICZ

Za zgodą PrzełoŜonego

Prowincji Warszawsko-Mazowieckiej

Towarzystwa Jezusowego z dn. 25.11.1989 r.

Ks. Stanisław Opiela SJ (Prowincjał)

I WYDANIE

Oficyna Przeglądu Powszechnego 1990

II WYDANIE

Towarzystwo Opieki nad Majdankiem Oddział Warszawski 1995

KsiąŜka wydana przy pomocy finansowej Ministerstwa Kultury i Sztuki

ISBN 83-86898-00-3

Drukarnia Wydawnictwa WAM, KsięŜa Jezuici, ul. Kopernika 26, 31-501 Kraków

Miarkuj, Panie, wiatr wedle wełny jagnięcia, patrz, Panie, na to, Ŝe słabi jesteśmy, niech

jednak będzie to, czego Ty chcesz.

ks. Bronisław Dembowski, RozwaŜania Swiętomarcińskie

Od Wydawcy

KsiąŜka, którą oddajemy do rąk Czytelników, zyskała juŜ sobie spore grono sympatyków; od

pewnego czasu wspomnienia pani Wandy Ossowskiej krąŜyły bowiem w formie maszynopisu

tak w kraju jak i za granicą. Ich Autorka nie była osobą nieznaną; jej nazwisko pojawiało się

czasem we wspomnieniach Ŝołnierzy Podziemia czasów wojny i okupacji, a takŜe w

szczegółowych opracowaniach dotyczących Armii Krajowej. Szerszemu ogółowi objawiła się

pani Wanda Ossowska jednak dopiero 9 czerwca 1987 r., kiedy to w imieniu środowiska

byłych więźniów Majdanka wręczała kwiaty Janowi Pawłowi II.

Od pierwszego zetknięcia się z pękatą teką maszynopisu mieliśmy świadomość, Ŝe zwierzenia

Autorki powinny moŜliwie szybko dotrzeć do Czytelników jedyną normalną drogą — w

postaci wydania ksiąŜkowego. Zamknęła w nich bowiem Autorka dramatyczny okres swojego

Ŝycia: praca pielęgniarki we Lwowie, wybuch wojny, wkroczenie wojsk radzieckich,

konspiracja, stalinowskie więzienie, następnie okupacyjna Warszawa, znów konspiracja,

hitlerowskie więzienie, dwa lata obozów z wiszącym nad głową wyrokiem śmierci. Koniec

wojny, powrót do kraju, raz jeszcze konspiracja i więzienie — tym trudniejsze psychicznie, Ŝe

to przecieŜ Polacy występowali przeciw Polakom.

We wspomnieniach tych nie jest jednak najwaŜniejsza sama tkanka zdarzeń. To, co

najistotniejsze, kryje się w osobowości Autorki. KaŜda niemal strona tej ksiąŜki poświadcza,

Ŝe oto mamy do czynienia z uczestnikiem i świadkiem historii, ale historii pojmowanej w

kategoriach katolickich: jako nakaz wierności wychowaniu, religii przodków, konkretnej

wizji patriotyzmu.

KsiąŜka ukazuje się w serii „Świadectwa" i jest rzeczywiście świadectwem konsekwentnej

postawy wobec trzech wartości, które są niepodwaŜalne dla Autorki; są nimi: Bóg, naród,

jednostka. Z tej ksiąŜki przebija, mimo wszystko, wiara w człowieka, ale bez lakierowania

natury ludzkiej. Ta proza odznacza się, co warto podkreślić, spokojnym tonem, a takŜe

trzeźwością w ocenie sytuacji, w jakiej znajduje się

bohater i zarazem narrator, odwagą wzięcia odpowiedzialności za swój los, z chwilą gdy

powzięło się pewną decyzję. Jest w tej prozie pochwała aktywności jednostki włączonej w

sprawę, którą ta jednostka uwaŜa za waŜną. A równocześnie jest wiara w Opatrzność. Jest

nawet zdanie się na wyrok Boga, co zresztą w niczym nie ogranicza autonomii człowieka.

Wspomnienia są przepojone katolicyzmem i polskością, ale bez cienia katolickiego

tryumfalizmu i narodowego szowinizmu. Dla Wandy Ossowskiej wróg nie przestaje być

człowiekiem.

A będąc CZŁOWIEKIEM jest przecieŜ DZIECKIEM BOśYM.

W związku z 50 rocznicą powstania Towarzystwa Opieki nad Majdankiem Zarząd Grłówny

postanowił upamiętnić tę waŜną dla nas datę wznowieniem ksiąŜki członka Towarzystwa i

byłej więźniarki obozu koncentracyjnego na Majdanku pani Wandy Ossowskiej pt.

„PrzeŜyłam". Pierwsze wydanie ukazało się w lipcu 1990 r. nakładem Oficyny Przeglądu

Powszechnego.

Uzasadnieniem decyzji był fakt gorącego przyjęcia czytelników tej pozycji i liczne prośby,

zwłaszcza młodzieŜy, uczestników spotkań z Wandą Ossowską i innymi działaczami

Towarzystwa o wznowienie tej dawno wyczerpanej ksiąŜki.

Podzielamy równieŜ ocenę zawartą w przedmowie I wydania, którą za zgodą Oficyny

Wydawniczej przytaczamy.

Pragnę w imieniu Towarzystwa i byłych więźniów Majdanka wyrazić słowa podziękowania

Ministrowi Kultury i Sztuki za okazaną pomoc finansową, a O.O. Jezuitom za okazaną

przychylność i bezpłatne udostępnienie diapozytywów składu ksiąŜki.

Pomoc tych instytucji umoŜliwiła Oddziałowi Warszawskiemu Towarzystwa przekazać

czytelnikom II wydanie.

Czesław Kulesza Prezes Zarządu Głównego

Jak powstała ta ksiąŜka

Wiele upłynęło czasu od napisania Izolatki. Do napisania wspomnień z tego okresu, skłoniła

mnie p. prof. Wanda Moszczeń-ska - więźniarka Pawiaka —¦ twierdząc, Ŝe jestem jedyną

kobietą, która była więziona na Szucha ponad trzy miesiące i uszła z Ŝyciem. — ,Jest twoim

obowiązkiem napisać o tym."

Napisałam. Moja praca zyskała przychylną opinię. To zachęciło mnie do robienia notatek

dotyczących przeŜyć z II wojny światowej. Opisywałam pojedyncze fakty, które w jakiś

sposób wstrząsnęły mną. I tak powstało kilka pojedynczych opowiadań. Ale nie miałam siły i

odwagi, aby wracać do tamtych lat. Pracowałam zawodowo, byłam przemęczona i załamana

psychicznie. Umierali przyjaciele z czasów okupacji, w ciągu czterech lat straciłam troje

rodzeństwa i tylko kolegom i koleŜankom z obozu i konspiracji zawdzięczam, Ŝe zdołałam

przetrwać ten tak trudny okres.

Danusia Brzosko-Mędryk, koleŜanka z Majdanka, znając moje dzieje wojenne i pisząc o nich

w dwóch kolejnych ksiąŜkach, namawiała, abym razem z nią odbywała spotkania z młodzieŜą

i odkrywała jej prawdę, o której nie wie. Ile mnie kosztowały te wystąpienia! Wbrew

pozorom - nieśmiała, peszyłam się, nie umiałam panować nad głosem i wzruszeniem. Danusia

nie ustępowała. Jej zawdzięczam, Ŝe dziś mówię swobodnie.

Zapraszano mnie często do szkół i instytucji. Kiedyś jako słuchacze przyszli przyjaciele z

konspiracji - Stanisław Jankowski ,Agaton" i Kazimierz Leski „Bradl". Po moim wystąpieniu

„Agaton" nie dawał mi spokoju. „Dlaczego nie piszesz? Pisz jak mówisz, nie wiedziałem, Ŝe

potrafisz tak mówić, więc i pisać będziesz umiała."

Te częste rozmowy, nalegania i przekonywania o obowiązku przekazania tej prawdy innym

zmuszały do myślenia na ten temat.

Przeglądałam notatki, a po kolejnej udanej prelekcji, gdy słuchacze pytali, czy napisałam juŜ

wspomnienia - postanowiłam pisać. Zrezygnowałam z pracy zawodowej i nie skrępowana

obowiązkami rygorystycznie wyznaczyłam sobie godziny pracy. „Agaton" nie dawał za

wygraną. KaŜdy telefon zaczynał się: „Piszesz?"; kaŜde spotkanie: „Ile napisałaś?"

Gdy po wielu miesiącach dałam Hani i Stasiowi Jankowskim pierwszą część do przeczytania,

rano przybiegł do mnie. .Jesteśmy wstrząśnięci, czytaliśmy całą noc, przyszedłem, Ŝeby ci

powiedzieć, to musi być napisane, nie zaznasz spokoju, dopóki tej ksiąŜki nie zobaczę w

całości."

Jąka byłam szczęśliwa. Więc jednak moŜna czytać to moje pisanie. Z całym zapałem wiele

godzin spędzałam przy maszynie i tak byłam wprowadzona w tamten okres, w tamto Ŝycie, Ŝe

chwilami nie orientowałam się w chwili obecnej. Pierwszym głosem krytyki była Zosia

Chlewicka. Ganiła i chwaliła, a jej cenne uwagi, serdeczna pomoc były dla mnie bardzo

waŜne.

Pierwsza część - więzienia i praca w ZWZ-AK - była gotowa. Ludzie czytali, wzruszali się,

prosili o dalszy ciąg. Zaczęłam więc pisać o obozach. I znów serdeczność i pomoc przyjaciół,

ich doping do skończenia całego okresu wspomnień sprawiły, Ŝe praca została zakończona.

Objęła całość okupacji i przełom lat 1945-1946.

Trudno wypowiedzieć, jak wielka jest moja wdzięczność za pomoc, jaką okazali mi

przyjaciele i ludzie, zdawało się, zupełnie obcy, znający mnie tylko z głoszonych prelekcji,

którzy z taką serdecznością, z tak wielkim zaangaŜowaniem pomagali mi. Mój całkowity brak

doświadczenia w pisaniu tak duŜej pracy był stale korygowany tak, aby praca uzyskała

właściwą formę. Zdaję sobie sprawę z jej braków i niedociągnięć, ale jednocześnie wiem, Ŝe

nigdy by nie powstała, gdyby nie pomoc i serdeczność ludzi.

W ksiąŜce tej, tak niedoskonałej, przedstawiłam całą siebie, zarówno z ludzkimi słabościami

jak i z wolą walki. Opiekę Pana, Jego obecność czułam stale, a wiara w Miłosierdzie i

całkowite zaufanie Bogu pozwoliły wytrwać i wyjść z tych trudnych doświadczeń z

poczuciem zwycięstwa.

Wanda Ossowska Warszawa, 1987 rok

część i

Lwów - Warszawa 1939-1943

Wojna

Długo czekałam i trudno było mi powziąć decyzję, aby zacząć opisywać wspomnienia cięŜkie

i czasem aŜ przeraŜające. Dzieje pięciu lat, które moŜna uwaŜać zarówno za wyrwane z Ŝycia,

jak i lata wielkich zwycięstw nad sobą, szybkiego, a moŜe nawet nigdy w normalnych

warunkach nieosiągalnego, rozwoju ducha i myśli.

Wrzesień 1939 r., ten miesiąc zmagań i próŜnych wysiłków, jaki był przeraŜający, jaki

okrutny! W pamięci pozostaje jako coś koszmarnego, na wspomnienie czego doznaję niemal

fizycznego bólu.

Rok 1939 do września był dla mnie okresem niesłychanie miłym i pełnym wraŜeń. Praca,

którą kochałam, Ŝycie towarzyskie, kulturalne i luksusowe warunki Ŝycia codziennego dawały

mi pełnię zadowolenia. Byłam ceniona jako pracownik, lubiana jako koleŜanka, byłam

szczęśliwa. Pracowałam w Sanatorium Polskiego Czerwonego KrzyŜa we Lwowie. Przydział

ten otrzymałam po skończeniu szkoły pielęgniarstwa Polskiego Czerwonego KrzyŜa w

Warszawie. Na miejsce pierwszej pracy wybrałam Lwów, bo — choć odległy od domu i

Warszawy — był mi bliski, gdyŜ jedyny mój, młodszy brat był tam w Korpusie Kadetów im.

Marszałka Piłsudskiego.

Pracę rozpoczęłam jako pielęgniarka odcinkowa, szybko jednak awansowałam na salę

operacyjną, gdyŜ moja energia i zainteresowania nie pozwoliły mi pozostać w ciasnych

ramach odcinka oddziału. W niespełna dwa lata byłam juŜ przełoŜoną w sanatorium. Praca z

miłymi, serdecznymi kole-

Ŝankami układała się bardzo dobrze. Na urlop letni wyjechałam ze Lwowa. Byłam w Gdyni i

Warszawie, byłam oczywiście i w domu. W tym ukochanym, jedynym prawdziwym domu,

domu dzieciństwa. Kunice to dom i ziemia, najpiękniejszy zakątek świata, nie dlatego, Ŝeby

nim był naprawdę, ale dla nas był jedyny, najukochańszy. To nasza duma i radość, to nasz

trud i troska. Borykaliśmy się z kłopotami blisko piętnaście lat, to jest od śmierci Ojca, ale

utrzymaliśmy kaŜdym wysiłkiem i kaŜdą ofiarą, Ŝeby był, Ŝeby moŜna tam pojechać choć raz

w roku i spędzić urlop. Chodzić po wielkich pokojach, wśród portretów dziadków i babek,

siedzieć pod przepiękną stuletnią lipą i pić herbatę z samowara. A najwaŜniejsze, Ŝe tam jest

Mamusia, ten dobry duch, pocieszyciel i obrońca. Słaba, schorowana, a tak wielka siłą swego

ducha. Czy była taka druga matka na świecie? - nie wiem, dla nas była jedyną świętością,

największym ukochaniem.

Wesołe, ruchliwe wakacje nie były wolne od trosk i napełniły mnie niepokojem. Polityka

Hidera, odgłosy z dalekich frontów przekonały mnie niezbicie, Ŝe i nam coś grozi. Będzie

wojna! Ale ja się wojny nie bałam. O słodka naiwności! Ja wojny chciałam! Byłam pewna, Ŝe

tylko Polska potrafi oprzeć się Niemcom, tylko my zdołamy zetrzeć ich na miazgę, nikt inny

tylko my postawimy stopę na ich butnych karkach. Ale czym? Jakimi środkami? Wtedy te

pytania nie istniały; siła ducha, zapał, męstwo pokona wszystko. Niestety, nie tak to łatwo

zwycięŜać, jak się wydaje młodym, naiwnym dziewczętom.

Wróciłam do pracy pełna energii i oczekiwania. Wojna! Wojna będzie! Wojna! 27 sierpnia

dostałam kartę mobilizacyjną. Co za radość! Jaki dostanę przydział? Co będzie dalej? Tej

nocy tajną mobilizacją zostali powołani nasi lekarze. Przychodzą w mundurach,

rozpromienieni, aŜ młodsi i tacy jacyś śliczni. śegnają się, weseli, szczęśliwi, Ŝe to oni są ci

pierwsi.

Jestem nadal w sanatorium, czas mi się dłuŜy. Kiedy ja, kiedyŜ nareszcie ja będę powołana?

1 września. Naloty, samoloty niemieckie bez Ŝadnej przeszkody krąŜą nad Lwowem i rzucają

bomby. Zamieszanie, bałagan. Jedni twierdzą, Ŝe to ćwiczenia, drudzy w panicznym strachu

uciekają bez planu i sensu. Wyszkolone przez OPL (obrona przeciwlotnicza) organizujemy

obronę sanatorium. Zabezpieczamy chorych. Jestem pełna wewnętrznej radości, biegam tu i

tam. Wszędzie mnie pełno, a wszyscy z politowaniem patrzą na mnie tak rozpromienioną. Ale

co dalej? Czemu nie dają przydziałów frontowych? Jest nas w sanatorium sześć

dyplomowanych młodych pielęgniarek, wszystkie mają karty mobilizacyjne do róŜnych

jednostek, więc rozjeŜdŜają się ostatnimi pociągami i przygodnymi okazjami. Ich karty

mobilizacyjne ułatwiają im dojazd do miejsc przeznaczenia. Chorych juŜ w sanatorium nie

ma, po ostatnim nalocie wyjechali do domów i rodzin, kaŜdy chce być w gronie najbliŜszych.

Aby przygotować gmach na szpital wojenny, brak rozkazów i najkonieczniejszego sprzętu

szpitalnego. Luksusowe separatki trzeba przemienić w zbiorowe sale szpitalne. Co robić?

Biegnę do Zarządu Głównego Polskiego Czerwonego KrzyŜa. Przedstawiam całą sprawę.

Melduję, Ŝe mam trzyletnią praktykę chirurgiczną, Ŝe się nie boję nic a nic, Ŝe chcę iść na

front. Nie chcą mnie słuchać i stanowczo, a nawet niegrzecznie wypraszają z biura. Idę

zrozpaczona. Ja, która tak chciałam wojny, mając tyle energii, tyle sił, mam siedzieć

bezczynnie i czekać, aŜ ktoś sobie o mnie przypomni. Nie, to przekracza moją wytrzymałość.

PrzecieŜ tam na froncie giną ludzie, trzeba im pomocy, a ja chcę i mogę ją dać. Idę do

Zapasowej Kadry Sanitarnej. Jestem zgnębiona i bliska rozpaczy. W tym stanie załamania

wpadam prawie na pułkownika, który biegnie zaaferowany, coś wykrzykuje czy komuś

wymyśla. Co mu się stało? Nie zdołałam sobie tego uświadomić, gdy tenŜe pan złapał mnie

za ramię.

- A pani tu co? - krzyczy mi nad uchem.

- BoŜe mój, nic, ot tak przyszłam - plączę się przestraszona i nie bardzo wiem, co mówić.

- Pani pielęgniarka - ryczy starszy pan - i to dyplomowana?

- Tak - odpowiadam skromnie, pełna nadziei. Jestem we frenczu pielęgniarskim, więc

nietrudno poznać, kim jestem.

- I co pani tu robi? Ma pani przydział?

Ach, przydział, to jedno słowo elektryzuje mnie i wraca przytomność.

- Nie mam przydziału, nie mam, nie mam.

- No i co?

- Właśnie przyszłam, moŜe coś dostanę, chcę pracować, chcę coś robić.

- Niech pani idzie, prędko, prędko.

W jednej chwili jestem zapisana. Imię, nazwisko, rok urodzenia, numer dyplomu, lata słuŜby.

- Pani moŜe jechać juŜ, w tej chwili? - pada gromkie pytanie.

- Tak jest, panie pułkowniku.

- Ma pani' rzeczy, bieliznę?

- Nie, panie pułkowniku, ale to drobiazg, to niewaŜne. Przyjrzał mi się ze zdumieniem.

- NiewaŜne? No, ja myślę, Ŝe waŜne, ale sytuacja jest taka: weźmie pani taksówkę i na

dworzec, prędko, tam jest pociąg pancerny, brak siostry operacyjnej, tu jest rozkaz wyjazdu i

przydział słuŜbowy. Cześć. Z Bogiem.

Wybiegłam, gdy z drugiego pokoju spokojny głos adiutanta meldował odejście pociągu

pancernego numer... Zrobiło mi się słabo, więc znów nic, co za pech mnie prześladuje, co za

pech. Pułkownik, który przyglądał mi się z uwagą, roześmiał się głośno.

- Czego pani rozpacza? Poszedł jeden, będzie drugi, a moŜe pani przez ten czas te niewaŜne

rzeczy sobie przyniesie.

A więc jest nadzieja, nie wszystko stracone i mnie zrobiło się wesoło.

- Przywiozę rzeczy, ale przydział dostanę, prawda, panie pułkowniku?