Simbelmyne 17 Dodatek.pdf

MATERIAŁY DODATKOWE

pae ah odog (# 17)

echuir (przedwiośnie) ‘04

STRONA 2

MATERIAŁY DODATKOWE

Simbelmynë# 17

Parmadili

to nazwa Sekcji Tolkienowskiej Śląskiego Klubu Fantastyki w Katowicach, którą

w latach 80-tych XX wieku założył Andrzej Kowalski (Bilbo Brandybuck)

Simbelmynë

czyli ‘Niezapominka‘ (II 136) to magazyn Sekcji Tolkienowskiej „Parmadili”. Prezentuje

on postać i dzieło J.R.R. Tolkiena oraz dokonania ruchu tolkienowskiego w Polsce

i w „Szerokim Świecie”. Pismo podejmuje problematykę Tolkienowskiej epopei

i propaguje wartości drogie jej autorowi. W zasięgu zainteresowań są jednak również

inni pisarze fantasy, szczególnie z kręgu oksfordzkich Inklingów.

pae ah odog (# 17)

echuir (przedwiośnie) ‘04

Treść

Od redakcji

Piotr „Neratin” Florek – Quid Redigast cum Boromir

Michał Leśniewski – Re Quid Radagast cum Boromir

Piotr „Neratin” Florek – Si hoc legere scis, nimium eruditionis habes

Ilustracje

Artur Rackham – Bogini Freya (z cyklu „Pierścień Nibelunga”)

okładka

OD REDAKCJI

Po raz pierwszy publikujemy w Internecie teksty uzupełniające do drukowanej wersji naszego magazynu.

„Simbelmynë – materiały dodatkowe” zawiera teksty, które postanowiliśmy przedstawić jako tekst dostępny

on-line. Liczymy też na dalszy ciąg dyskusji nad tekstem Quid Redigast Cum Boromir . A wszystkim gościom

Niezapominki i czytelnikom Simbelmynë życzymy interesującej lektury!

z hobbickim pozdrowieniem

Ryszard Derdziński (Frodo Maggot, Galadhorn)

& Tomasz Gubała (Tom Goold)

Simbelmynë# 17

MATERIAŁY DODATKOWE

STRONA 3

Piotr „Neratin” Florek

QUID REDIGAST CUM BOROMIR ?

Jak się okazuje, wiele. Być może.

Jak pewnie wszyscy wiedzą, na samym początku literackiej drogi Tolkiena ( drogi do Śródziemia ) związki

pomiędzy światem przedstawionym jego sztucznej mitologii, a Europą były dosłowne. To czasy 'mitologii dla

Anglii', tworzenia 'zagionionej epiki anglosaskiej' czasów siódmej inwazji. Tolkien dopiero wyrasta

z młodzieńczego nacjonalizmu ( 'Napływ wielosylabicznych barbaryzmów' lat szkolnych), ciągle zazdroszcząc

sąsiadom, z których kulturą historia obeszła się łaskawiej: 'To właśnie dzięki Eriolowi i jego synom Engle (tzn.

Anglowie) posiadają prawdziwą wiedzę o fairies, o których Iras i Wealas (Irlandczycy i Walijczycy) mówią rzeczy

niestworzone' .

By nie truć znowu o 'Księdze Zaginionych Opowieści': to właśnie wtedy zaistniała oś Zachód-Wschód,

stanowiąca jeden z fundamentów konstrukcyjnych tolkienowskich światów przedstawionych. Przyczyna jest

prosta i oczywiste: nowa Anglia ( Englene londe ) leży na zachód od starej Anglii ( Angeln ); podobnie jak Atlantyk

( Gârsecg ) w stosunku do wybrzeży północno-zachodniej Europy. A tam właśnie umiejscawiał Tolkien elficki

Avallon , Tir na Nog , Tol-Eressea .

Wiemy już, co robił Zachód. A Wschód? Był Miejscem Przebudzenia, oczywiście. To właśnie z dalekiego

wschodu Wielkich Krain pochodzą ludzie (i elfowie też).

Wydaje się, że Tolkien wykorzystał tu po prostu idee, najpełniej wyrażone przez Vere Gordon Childe'a

(rówieśnika JRRT, archeologa i filologa) w głośnych dziełach 'Świt cywilizacji europejskiej' (1925) i 'Ariowie.

Indoeuropejskie początki' (1926), ale pojawiające się i wiele lat przed nim (np. u Otto Schradera, autora pracy

'Językoznastwo porównawcze a prahistoria' z 1883): o indoeuropejskich przodkach Europejczyków, którzy mieli

przed przybyciem na Zachód mieszkać na stepach południowiej Rosji - teoria alternatywna wobec szeroko

w owym okresie rozpowszechnionych tez Kossinny, szukającego Urheimat w Skandynawii.

Tak czy inaczej, ta pierwotna anizotropia świata przedstawionego przetrwała, nawet wtedy gdy powiązania

późniejszego Śródziemia i Europy przestały być takie – oczywista. Elfowie zawsze mieli już odpływać

na najdalszy Zachód, a ze Wschodu napływać miały kolejne plemiona ludzkich barbarzyńców...

No właśnie, barbarzyńcy. Początkowo ludzcy bohaterowie opowieści Tolkiena należeli do rzeczywistości

historycznej, nie quasi-mitycznej: byli Saksonami ( Ingwaiwar ), Rzymianami ( Rûmhoth ), Anglosasami ( Luthien ),

z tego czy innego okresu. Zmieniło się to wraz z zarzuceniem formuły 'Księgi Zaginionych Opowieści',

i przeniesieniem akcji mitologii daleko wstecz.

Tolkien zaczął wtedy rozbudowywać historię wczesnych ludzi - było to zresztą niezbędne wraz z coraz większą

rolą, jaką grali w Historii Gnomów ludzcy bohaterowie. 'Qenta Noldorinwa' mówi nam, że 'gdy Słońce po raz

pierwszy wzeszło nad światem, młodsze dzieci ziemi przebudziły się w kraju Eruman na wschodzie wschodu' . To

właśnie w tym tekście po raz pierwszy pojawia się także zróżnicowanie etniczne wczesnych plemion ludzkich:

Tolkien wyróżnia tu plemiona Bëora i Hadora, które w tej właśnie kolejności przybyły do Broseliand , oraz

Plemiona Wschodu, smagłych ludzi z rodu Bóra i Ulfanga. W nieco późniejszych 'Rocznikach Beleriandu' pojawia

się także ród Haleth, rozwinięta zostaje także charakterystyka Smagłych Ludzi - co ważne, tu po raz pierwszy Bór

podniesiony zostaje do rangi wiernego Easterlinga. Pójdźmy dalej: w kolejnych wersjach tych tekstów wreszcie

pojawia się nasz bohater: Boromir, syn Bóra.

Czy Boromir jest 'słowiański'? Cóż, podobieństwo do Władymira ijemu podobnych jest oczywiste,

i niejednokrotnie pojawiały się hipotezy o takiej właśnie inspiracji. Przede wszystkim należy jednak wskazać, iż

jako pierwsze pojawiło się imię Bór - i to od niego utworzono kolejne: Borlas, Boromir, Borthandos , tak jak Ulfand,

Uldor, Ulfast, Ulwar ... A to czyni tę teorię mało prawdopodobną - w końcu Tolkien najpierw musiał wymyślić

przyrostek ('klejnot'), by możliwe się stało dostrzeżenie podobieństwa Boromira do Władymira, co odwraca nam

przyczynę i skutek.

STRONA 4

MATERIAŁY DODATKOWE

Simbelmynë# 17

Paradoksalnie, teza o słowiańskiej inspiracji nie na wiele by nam się przydała - jeden wyjątek nie tworzy reguły.

Mamy jednak od inspiracji coś silniejszego: etymologię imienia Boromir. Zaraz ktoś zaprotestuje, wyciągając

'Władcę Pierścieni', gdzie Tolkien imię to określa jako mieszane, tzn. quenyańsko-sindarińskie. Ale jest ono

przecież znacznie starsze - i to nie tylko w ramach świata przedstawionego (gdzie noszono je na pamiątkę

dziadka Barahira), ale i w naszej rzeczywistości. Sięgnijmy po 'Etymologie'... W opisie rdzenia BOR- wspomina

się noldorińskie imiona nadane 'wiernym ludziom': Bor, Borthandos, Borlas, Boromir . Dodatkowo Tolkien

zaznacza, że 'Boromir jest starym N[oldorińskim] imieniem starożytnego pochodzenia, noszonym także przez

Gnomy' . Cóż, tutaj także Boromir jest elficki - nie nalezy jednak zapominać, że właśnie w tym okresie Tolkien

zaczął eksperymentować z genealogiami rodu Barahira, czyniąc jego przodkiem właśnie Boromira. A także, co

ważniejsze, synowie Bóra są tutaj już na dobre wiernymi, zasłużyli więc na zaszczyt noszenia gnomijskich

imion...

Istnieje jednak nieco wcześniejszy tekst, w którym sprawy imion przedstawione są zupełnie inaczej. Mam tu

na myśli oczywiście 'Lammas'. W części poświęconej ludziom i ich językom czytamy:

'Ale inni Ludzie, jak na to wygląda, pozostali na wschód od Eredlindon, zachowując swoją mowę. I to z tego

właśnie języka, spokrewnionego blisko z taliska, po wielu wiekach zmian pochodzą języki które wciąż są żywe

na Północy ziemi. Jednak smagły lud Bóra i Uldora przeklętego nie należał do tej rasy. Posługiwali się inną

mową, zaginioną bez śladu innego niż imiona tych ludzi.'

Sformułowanie to, wraz ze szczątkową (jak na razie) wiedzą na temat szczegółów konstrukcyjnych języków

taliska, mørk i hvendi , świadczy że związek pomiędzy tymi językami, a językami które stanowiły ich 'inspirację':

gockim, staroangielskim i staroislandzkim (a które dla czytającego/wysłuchującego 'Lammas' Ælfwine były 'wciąż

żywe na Północy' ), Tolkien umieścił i wewnątrz świata przedstawionego: jak widać z powyższego cytatu, związek

ten miał być genetyczny.

Nie był to oczywiście pierwszy i ostatni raz, praktyki takie można dostrzec w kilku miejscach. Tolkien

wprowadził elfickie etymologie dla Atlantydy, Irlandii i Anglii; adûnaickie dla Avallon. W qenya Sahora to

'Południe' (od SAHA , 'gorąco'), zaś nenuvar - 'jezioro porośnięte liliami'. Z 'Opowieści o Ælfwine' wiemy,

że staroangielski tûn (> town, ton ) związany jest z elfickim Túna. Powszechnie znany jest też wywód Q. arda N.

garð < 3AR- > PIE. *ghor-dho- > OE geard , OS gard , OHG gart , ON gardhr ...

Ale tym razem widać świadomy zamysł, który - być może - legł u podstaw szerszego systemu. Systemu,

w ramach którego bórian mógłby być językiem nie tylko neo-prasłowiańskim, ale i umownym przodkiem

prasłowiańskiego - siostrzanym ('inna mowa') względem języków germańskich.

Pojawia się tutaj zaraz zastrzeżenie: założywszy, że to prawda - czego możemy się spodziewać po bórianie ?

Cóż, wbrew często powtarzanym opiniom, znajomość języków słowiańskich nie była mocną stroną Tolkiena.

Nawet gdyby bórian zaistniał w postaci bogatszej niż kilka imion i nazw własnych (a wiele wskazuje na to, iż jest

to szacunek optymistyczny), wątpliwe by jego 'słowiańskość' odpowiadała chociażby w nikłym stopniu 'gockości'

taliska.

Tolkienowi to zresztą nigdy nie przeszkadzało: przyjęta przez niego metoda conlangingu nie wymuszała

drobiazgowego kalkowania struktury rzeczywistego języka. Przypomnijmy sobie chociażby qenya: to o tyle trafny

przykład, że Tolkien także i tutaj nigdy nie nauczył się dobrze języka-inspiracji.

Przejdźmy teraz do Radagasta, przyjaciela ptaszków i innych zwierzaczków. Nie chodzi tutaj o samą postać,

natemat której informacje można znaleźć we'Władcy Pierścieni' i'Niedokończonych Opowieściach'.

Najważniejsze dla mojego wywodu jest to, że imię 'Radagast' jest wzmiankowane jeszcze w 'Hobbicie' z 1937

roku - i pozostaje zagadką, po co Tolkien w ogóle je wprowadzał.

' - Jestem czarodziejem - ciągnął Gandalf. - i słyszałem o tobie, nawet jeśli ty nie słyszałeś o mnie, choć być

może doszły cię słuchy o moim ziomku imieniem Radagast, który mieszka nieopodal południowych krańców

Mrocznej Puszczy?'

Znamy kryjącą się za Tomem Bombadilem holenderską historię; wiemy skąd wzięła się Krowa, co

przeskoczyła Księżyc; potrafimy w końcu rozpoznać aluzje do Silmarillionu, które Tolkien wrzucił do 'Hobbita'.

Ale Radagast? Trudno oprzeć się wrażeniu, że poza tym krótkim epizodem istnieje coś jeszcze. 'Nie przeoczcie

kota powoli wynurzającego się z worka!'

Simbelmynë# 17

MATERIAŁY DODATKOWE

STRONA 5

Kto był u naszych południowych sąsiadów, zna na pewno piwo o podobnej nazwie, mianowicie 'Radegast'.

Pytani zaś w tej kwestii tubylcy na pewno ochoczo poinformują nas, że pochodzi ona od imienia słowiańskiego

bóstwa. Wedle najpopularniejszej wykładni Radagast/Radegast to zniekształcony 'Radogoszcz', czyli 'rady-gość',

'dobrze witany gość' ( gość/gast/guest ). Najbardziej znany jest jego opis pochodzący z kroniki Thietmara

z Merseburga, ca. 1018, dotyczący religii Luciców na Połabiu: 'Jest w kraju Redarów pewien gród o trójkątnym

kształcie i trzy zawierający bramy, zwany Riedegost, który otacza zewsząd wielka puszcza ręką mieszkańców nie

tknięta i czczona' . W grodzie tym miała znajdować się świątynia Swarożyca. Nieco późniejszy jest opis Adama

z Bremy, który co prawda Radogoszcz nazywa Rethre, natomiast samego Swarożyca - Redigastem: 'Templum

ibi magnum costructum est demonibys, quorum princeps est Redigast ... Imię miało być drugim, 'osobistym'

mianem Swarożyca. Dla porządku dodać jeszcze trzeba, że nasz wielki językoznawca i badacz mitologii Słowian,

Aleksander Brückner, podważał ( 'zbyteczny dziwoląg' , 'niesłychany bóg' , 'myłka Adamowa' ) istnienie Radagasta -

według niego przeniesiono tylko nazwę grodu na bóstwo, Swarożyca; inni zaś idąc tym tropem wywodzili samą tę

nazwę z redny gozd , 'podmokły las'.

Sięgając głębiej: Jakub Grimm w 'Deutsche Mitologie' łączy słowiańskiego Radegasta/Radigosta z germańskim

Wotanem/Odynem (OHG Wuotan , OS Wôdan , ON Oðinn - oraz, według 'Złotej Księgi Heorrenda z Hagwudu',

elficki Manweg ), a także Merkurym/Hermesem ( Radihost vnuk Kirtov ), posłańcem bogów - a taką właśnie funkcję

we 'Władcy Pierścieni' spełnia czarodziej. Cóż, złapaliśmy 'ślad słowiański' - przynajmniej na pierwszy rzut oka.

Tak się składa, że drugą możliwą 'inspiracją' dla Radagasta był przywódca Gotów, który poprowadził inwazję Italii

w 405 roku, Radagais czy też Radagaist . O dziwo, jego gocki rodowód także pasuje do układanki, choć w innym

miejscu... O tym jednak niżej.

Tymczasem, szukajmy 'Słowian' dalej. W pierwszych wersjach powieści 'Hobbit' człowiek, do którego wprasza

drużynę krasnoludów czarodziej Gandalf po ucieczce z łap goblinów, nazywa się Medved . 'Medved' to po prostu

медвéдь, miedwied’ (purystów przepraszam za niedoskonałość transkrypcji) - czyli po rosyjsku 'niedźwiedź'. To

słowo występuje zresztą w wielu językach słowiańskich: chorwackim, czeskim, słoweńskim, w ukraińskim jako

wiedmid , nawet w polskim, u Reja, mamy jeszcze 'miedźwiedzia', co miałoby oznaczać, według dwóch różnych

etymologii, 'miód-jedzący' i 'miód-wiedzący' - 'wiedzącego/znającego - w domyśle drogę - do miodu'. To typowy

przykład 'fonoestetyki' w działaniu: Tolkienowi zapewne podobało się i samo brzmienie tego słowa, jak

i znaczenie: 'miedźwiedź' był bardzo podobny takim kenningom jak 'Beowulf' (który, jak wiadomo, oznacza 'wilka

na pszczoły', czyli znów niedźwiedzia).

Choć Christopher Tolkien twierdzi, że 'znaczenie 'Hobbita' dla Śródziemia polega na tym, co spowodował [ - to

znaczy przyczynił się do powstania 'Władcy Pierścieni'], a nie tym czym był' , pewne poszlaki wskazują, iż

utożsamienie ze sobą świata hobbitów i świata Legendarium, Silmarillionu, 'prywatnej mitologii' Tolkiena,

nastąpiło już na etapie 'Hobbita'. Stąd porozrzucane tu i ówdzie aluzje, o których powyżej wspominałem -

pojawiające się nazwy typu Gondolin, odwołania do wojen krasnoludów i orków, a także złych doświadczeń elfów

z krasnoludami, Nekromancer, itd. itp. Można więc rozumieć Radagasta i Medveda jak ślady naprędce skleconej

konstrukcji, dodającej do neo-germańskich 'Przyjaciół Elfów' ich neo-słowiańskich braci.

Podsumowując tę część wywodu: mamy dwa słowiańskie (lub jedno słowiańskie, drugie gockie) imiona, które

pojawiają się nam na wschód od Beleriandu, w Dzikich Krajach - a dokładniej, w okolicy Mrocznej Puszczy.

Spróbujmy więc uściślić rzecz od strony geograficznej. Jeśli chodzi o samą Myrkviðr , Tolkien pożyczył ją sobie

z 'Saga Heiðreks konungs ins vitra', której końcówka jest rozbudowaną 'Hlöðskviða'. Na nieszczęście,

dokładniejsza lokalizacja na podstawie tego tekstu nie jest możliwa (a raczej: możliwych jest wiele wersji

interpretacyjnych) - Mroczna Puszcza jest miejscem, nieopodal którego rozegrała się wielka bitwa między Gotami

a Hunami: 'Hrís þat it mæra, er Myrkvið heita, gröf þá ina helgu, er stendr á Goðþjóðu'.

Każdy znający choć trochę problem obecności Gotów na ziemiach Polskich czy etnogenezy Słowian,

a w szczególności podłoże konfliktu autochtonistów i allochtonistów, powinien w tym momencie wskazać zupełnie

inny tekst: staroangielski 'Widsið', wktórym pojawiają się wydarzenia ibohaterowie sagi oHeiðtreku

(staroangielscy Heaþoric, Sifeca, Hliþe, Incgenþeow, Wyrmhere odpowiadają staroislandzkim Heiðrekr, Sifka,

Hlőðr, Angantýr, Ormarr )- co nie jest takie dziwne, 'Widsið' jest bowiem w sporej części samochwalczą (choć

precyzyjną) wyliczanką słynnych ludów i ich wodzów, do których znajomości przyznaje się autor, tytułowy Widsið

(dosłownie 'daleko-wędrujący', duchowy brat Ælfwine Widlāst ). Nawiasem mówiąc, kilka tych postaci pojawia się

także i w twórczości Tolkiena; a samymi zdarzeniami opisanymi w 'Saga Heiðreks konungs ins vitra' i 'Widsið'

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: