vad_historia.pdf

HISTORIA

SPIS TREścI

starożytny Egipt

Ludwik Węgierski

starożytna Mezopotamia

Unia w Krewie

Indie

Jagiellonowie

starożytne Chiny

Władysław Jagiełło

starożytny Izrael

Władysław III Warneńczyk

starożytna Persja

Kazimierz Jagiellończyk

starożytna Grecja

Jan Olbracht

Rzym

Aleksander Jagiellończyk

Arabia

Zygmunt Stary

Bizancjum

Zygmunt II August

Początki średniowiecza

pierwsze bezkrólewie

Wikingowie

pierwsi władcy elekcyjni

Słowianie

odkrycia geograiczne

Pierwsi Piastowie

reformacja

rozbicie dzielnicowe

kontrreformacja

powstanie państwa zakonnego w Prusach

reformacja w Polsce

koniec rozbicia dzielnicowego

kontrreformacja w Polsce

Kazimierz Wielki

STAROŻYTNY EGIPT

Starożytny Egipt (nazywany „darem Nilu”) – powstał ok. 3000 r. p.n.e. w wyniku podboju Egiptu Dolnego przez

Górny przez Menesa, który przyjął tytuł króla Dolnego i Górnego Egiptu.

Położony w północnej Afryce w dorzeczu Nilu. Dwie stolice: Memphis (na płn.) oraz Thebae (na płd.). Klimat suchy,

gorący, uzależniony od wylewu Nilu, który pozostawiał żyzne torfowisko, na którym uprawiano zboże itp.

Głównym szlakiem komunikacyjnym był Nil i jego większe kanały.

Bogactwa naturalne to przede wszystkim kamień, który był podstawowym budulcem świątyń, grobowców, pała-

ców i budynków publicznych oraz surowcem dla rzemieślników. W górach Pustyni Arabskiej występowały złoża złota

i miedzi. Inne surowce trzeba było sprowadzać.

Osiągnięcia cywilizacyjne

• kalendarz rolniczy

• system mumiikacji zwłok

• struktura społeczna

VADEMECUM GIMNAZJALISTY | HISTORIA

strona z 26

• system irygacyjny

• znajomość pisma (hieroglify, papirus)

Hierarchia społeczna

Faraon – władca despotyczny, uznawany za syna boga Re. Skupiał całą władzę świecką i duchowną – władza teo-

kratyczna.

Kapłani – jedyni pośrednicy pomiędzy bogami a ludźmi. Związani z określonym bóstwem oraz świątynią. Posiadali

ogromną wiedzę. Przestrzegali następujących zasad: obrzezanie (przejęte przez Żydów), golenie brody i brwi, no-

szenie lnianych szat, powstrzymywanie się od określonych potraw.

Urzędnicy – wykonawcy woli faraona. Sprawowali władzę nad okręgami kraju np. przy wyprawach handlowych, eks-

pedycjach po surowce, określaniu rodzaju i wielkości upraw, nawadnianiu i budowaniu.

Kupcy i rzemieślnicy – zajmowali się handlem oraz wykonywaniem określonych prac rzemieślniczych.

chłopi – formalnie byli wolni, jednak nie posiadali żadnych praw. Pracowali na polach uprawnych, stanowili siłę robo-

czą przy wznoszeniu wielkich budowli. Oddawali część upraw właścicielowi gruntu.

Niewolnicy – pochodzili głównie z Azji lub wnętrza Afryki. Służyli w zamożnych domach.

Religia egipska

Politeizm – wielobóstwo.

Najważniejsi bogowie:

RE – bóg tarczy słonecznej, największy bóg egipski.

OZYRYS – władca świata zmarłych oraz bóstwo płodnej natury.

HORUS – opiekun władzy faraońskiej.

PTAH – patron miasta Memphis.

AMON – patron miasta Thebae.

AMON-RE – połączenie Amona i Re, główne bóstwo państwowe.

NUT – bogini niebios.

ANUBIS – bóg zmarłych, prowadził dusze na sąd.

IZYDA – władczyni nieba i ziemi, wzorowa matka.

SET – bóg burzy, pustyni, pan obcych ziem.

SACHMET – bogini wojny, chorób.

CHONSU

– bóg Księżyca.

SZU

– bóg powietrza.

TEFNUT

– bóg wilgoci.

GEBU

– bóg ziemi.

TOLO

– opiekun pisarzy.

STAROŻYTNA MEZOPOTAMIA

Powstała ok. 4 tys. lat temu. Położona była między Tygrysem a Eufratem. W skład Mezopotamii wchodziły: Sumer,

Akad, Babilonia, Asyria, Mittani i chalde a.

Od Sumerów inne ludy przejęły umiejętności rzemieślnicze, technikę i wierzenia duchowe.

Do rozwoju handlu w Mezopotamii przyczynił się brak drewna oraz bogactw mineralnych. Kupcy wywozili płody

rolne: pszenicę, jęczmień, daktyle oraz wyroby rzemieślników: wełniane tkaniny, ozdoby i broń. W zamian przywozili

surowce (kamienie, drewno, miedź, złoto). Prowadzona na szeroką skalę wymiana handlowa wymusiła ustalenie jed-

nolitych miar, wag, długości i powierzchni.

Osiągnięcia

• system miar i wag np. jednostka miary „łokieć”, wagi „talent” (ponad 30 kg), „mina”, „szekla”

• system dziesiętny i sześćdziesiętny (tuzin, kopa)

• pismo klinowe

• zegar słoneczny

VADEMECUM GIMNAZJALISTY | HISTORIA

strona 2 z 26

• rozwój algebry (równania kwadratowe, pierwiastki), astronomia, astrologia

• koło

Hammurabi (1792-1750) – władca Babilonu, miasta w centralnej Mezopotamii w XVIII w. p.n.e. Wprowadził „Kodeks

Hammurabiego”.

Religia

Wierzenia miały charakter astrologiczny, utożsamiano bogów z ciałami niebieskimi, np.

ANU – bóg nieba.

SZAMARZ – bóg słońca.

SIN

– bóg Księżyca.

ISZTAR

– bogini planety Wenus.

Pojawia się mit o potopie.

INDIE

Powstały około 3 tys. lat temu. Położone w dolinie Indusu i Gangesu. Pierwotna ludność to plemiona Drawida, które

zostały w drugim tysiącleciu p.n.e. podbite przez Ariów. Zajmowali się uprawami, hodowlą, rzemiosłem oraz handlem.

Posiadali pisma zwane sanskrytem.

Społeczeństwo dzieliło się na warny i kasty.

Najważniejsze warny:

• bramini (kapłani)

• kszatriowie (wojownicy)

• wojsjowie (wolni chłopi, rzemieślnicy, kupcy)

• siudrowie (ludność podbita)

Kasty to mniejsze i liczniejsze ugrupowania od warn. Ludzie nienależący do żadnej kasty czy warny to pariasi, tzw.

niedotykalni. Byli nimi np. rzeźnicy, grabarze (zawody przynoszące ujmę) lub ludzie wyrzuceni poza nawias społe-

czeństwa. Kasty były dziedziczne.

Religie

• politeizm i monoteizm (wielu bogów od jednego stwórcy)

• braminizm (największa religia indyjska, wiara w reinkarnację i wędrówkę dusz)

• buddyzm (od proroka Buddy – 560 r. p.n.e.) cel to osiągnięcie nirwany, czyli najwyższego stopnia uduchowienia.

Aby go osiągnąć, wskazana była medytacja, post, wyzbycie się pokus cielesnych.

• braminizm + buddyzm = hinduizm (także obecna religia w Indiach)

STAROŻYTNE cHINY

Położone w dolinie rzek Huang-Ho i Jangcy. Początki cywilizacji sięgają XVII w. p.n.e. Pierwszą dynastią panującą była

Szang, przebudowa państwa nastąpiła za dynastii Cin (stąd nazwa Chiny). Początkowo król był utożsamiany z synem

boga nieba. Pierwotny ustrój to monarchia. W 221 w. p.n.e. stają się cesarstwem.

Osiągnięcia cywilizacyjne

• jedwab

• papier

• pismo obrazkowe (piktograiczne)

• druk (wynalazca Pi-Szeng)

• porcelana

• proch strzelniczy

• uzyskiwanie wysokich temperatur (ponad 1300oC)

• sejsmograf

• amalgamat

Mur chiński – rozpoczęto budowę w 220 r. p.n.e., a zakończono w XVI w.

VADEMECUM GIMNAZJALISTY | HISTORIA

strona z 26

Hierarchia społeczeństwa:

• właściciele ziemscy

• uczeni, niższa szlachta (Szy)

• wolni chłopi (Nung)

• rzemieślnicy (Kung)

• kupcy (Szang)

Systemy ilozoiczno-religijne

Taoizm – twórca (na przełomie VII-VI w. p.n.e.): Lao-Cy. Zaprzeczenie istnienia istot nadprzyrodzonych, życie zgodne

z prawami natury oraz medytacja. Nie ma siły sprawczej, a świat jest nieskończony.

Konfucjanizm – twórca (na przełomie VI-V w. p.n.e.): Konfucjusz. Doskonalenie osobowości. Dostęp do urzędów przez

nabytą wiedzę (egzaminy). Późniejsi urzędnicy zwani byli mandarynami.

STAROŻYTNY IZRAEL

Ludność Izraela to Żydzi. Informacje historyczne czerpiemy ze Starego Testamentu. Stolicą Izraela była Jerozolima.

Jest to naród bez państwa, występuje organizacja patriarchalna – wielkie rody.

Dzieje Izraela

• 2 tys. p.n.e. – epoka patriarchów, początki ludu żydowskiego

• niewola egipska

• wyprowadzenie ludu Izraela z Egiptu w XIII w. p.n.e.

• wkroczenie na ziemie Palestyny i walka z plemionami semickimi i Filistynami

• założenie królestwa za panowania trzech władców – Saula, Dawida i Salomona (970-920 r. p.n.e.)

• niewola babilońska 587 r. p.n.e.

Religia

• monoteizm

• 10 przykazań (dekalog schowany w Arce Przymierza, Dawid przeniósł ją do Jerozolimy, a następnie Salomon wybu-

dował świątynię – synagogę )

• religia ortodoksyjna

STAROŻYTNA PERSJA

Powstała na półwyspie irańskim. Tworzyły ją dwa ludy: Medowie – na północy (brzeg morza kaspijskiego), Persowie

– na południu. Specyiczny ustrój: „król królów”.

W VI w. p.n.e. cyrus z dynastii Achemenidów podbił Medów i inne ludy, tworząc królestwo. Zachował autonomię

podbitych ludów (państw) – jednostki terytorialne, tzw. satrapie, które pokrywały się z obszarami podbitych ludów.

Na czele takiej jednostki stał satrapa – urzędnik pod kontrolą urzędnika perskiego.

Potęga państwa przypada za panowania Dariusza I Wielkiego (522-486 r. p.n.e.). Jego następcą był Kserkses (485-465

r. p.n.e.). Stolicą Persji było Persepolis.

Religia

Dualizm – stworzony przez Zaratustrę. Nieustanna walka dwóch żywiołów: dobra i zła, które się równoważą. Akura-

mazda – dobry bóg. Akurara – zły bóg.

STAROŻYTNA GREcJA

Grecy nazywali się Hellenami, a swoje państwo Helladą. Podzielona była na polis (państwa-miasta), np. Ateny

(największe) na Attyce, Sparta na Peloponezie.

VADEMECUM GIMNAZJALISTY | HISTORIA

strona z 26

Leżała w klimacie śródziemnomorskim. Nie sprzyjał on rozwojowi rolnictwa – brak surowców, mało ziemi pod uprawę.

Najwięcej glinki ceramicznej. Rozwój żeglarstwa i rybołówstwa, hodowla winnej latorośli, oliwek oraz sadownictwo.

Najstarsza cywilizacja na Krecie: IV-III w. p.n.e., tzw. kultura minojska (kreteńska), następnie kultura mykeńska.

Ustroje polityczne

• monarchia

• oligarchia (rządy arystokracji)

• tyrania (rządy jednostki)

• demokracja (władza ludu)

Kolonizacja (w VIII w. p.n.e.): Bizancjum, Syrakuzy, Korsyka, płn. Afryka, wybrzeże morza czarnego, półwysep apeniń-

ski, półwysep pirenejski.

Metropolia – stolica polis, miasto macierzyste.

Religia

Politeizm. Bogów przedstawiono jako nieśmiertelnych ludzi, ze związku pomiędzy bogiem a człowiekiem rodzili się

herosi (półbogowie). Mieszkali na Olimpie. System wierzeń pośmiertnych: Hades – świat zmarłych odgrodzony rze-

ką Styks od świata żywych, przez którą ciało zmarłego przewoził Charon za drobną opłatą. Wyjścia z Hadesu bronił

Cerber (trójgłowy pies).

Imię bóstwa

Pokrewieństwo

Zakres władzy i działań, opieka

Zeus *

s. Kronosa i Rei, mąż Hery

władza, porządek prawny, zjawiska meteorologiczne

Hera *

c. Kronosa i Rei, żona Zeusa

małżeństwo, położnice, niemowlęta

Posejdon *

s. Kronosa i Rei, mąż Amitryty

wody, żegluga, trzęsienia ziemi, konie

Demeter *

c. Kronosa i Rei, matka Persefony

zasiewy, zboże, rodzina, płodność, ład

Hades

s. Kronosa i Rei, mąż Persefony

świat zmarłych, bogactwo

Apollo *

s. Zeusa i Latony

Słońce, medycyna, sztuka (przewodnik 9 muz), nauka, gwałtowna śmierć

Artemida *

c. Zeusa i Latony

myślistwo, dzikie zwierzęta, blask księżyca, młodzież

Atena *

c. Zeusa (urodzona z jego głowy)

mądrość, wojna w słusznej sprawie, rękodzieło (m.in. garncarstwo)

Hefajstos *

s. Zeusa i Hery, mąż Afrodyty

ogień, kowalstwo i inne rzemiosła

Afrodyta *

c. Zeusa i Dione (urodzona z

morskiej fali), żona Hefajstosa

miłość, płodność, piękno

Hermes *

s. Zeusa i Mai

droga, podróżnicy, kupcy, posłańcy, wynalazcy, złodzieje

Ares *

s. Zeusa i Hery

wojna krwawa i okrutna

Dionizos *

s. Zeusa i Semele

wino, teatr

* bogowie mieszkający na Olimpie

Wojny persko-greckie

Persowie, narzucając zwierzchnictwo w jednym z polis w Azji Mniejszej, wprowadzając podatki i tyranię, wywołali

bunty wśród ludności. Tłumiono je siłą. Zrozumieli, że chcąc spokojnie panować, muszą pokonać całą Grecję i zasiedlić

wyspy wroga.

Bitwy:

490 r. p.n.e. – atak Dariusza I Wielkiego na Attykę. Bitwa pod Maratonem: Grekami dowodził Miltiades (użycie falangi)

– odniósł zwycięstwo. Przebiegnięcie wojownika z Maratonu do Aten (42km) i zawiadomienie Greków o wygranej.

480 r. p.n.e. – atak Persów (Kserksesa) od północy. Bitwa pod Termopilami; Grekami dowodził Leonidas. Wygrana

Persów i spalenie Aten.

480 r. p.n.e. – pokonanie Persów na morzu pod Salaminą przez lotę ateńską.

479 r. p.n.e. – pokonanie Persów pod Platejami oraz założenie związku morskiego dla obrony całej Hellady.

448 r. p.n.e. – pokój Kaliasza oraz hegemonia Aten.

VADEMECUM GIMNAZJALISTY | HISTORIA

strona z 26

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: