Powrót.pdf

Wspomnienia Zygmunta Ś piewaka

IV. Powrót

Począwszy od zakończenia wojny w maju 1945 roku wielokrotnie docierały do nas

radosne informacje, Ŝe niedługo będziemy ewakuowani do Polski. Za kaŜdym razem

podawany w przybliŜeniu termin nie sprawdzał się. Wreszcie na początku lutego

1946 roku przyszła kolejna radosna wiadomość. NaleŜy natychmiast przygotować się

do podróŜy. Będziemy ewakuowani do Polski. Ta wiadomość była raczej pewna, bo

juŜ nie kazali chodzić do pracy w “sowchozie”. Po paru dniach wszystkich

deportowanych Polaków znajdujących się w “sowchozie” Trepowka dowieziono na

stację kolejową i załadowano do wagonów towarowych, przydzielono nam rosyjską

obstawę wojskową i powieziono przez Kirowograd na stację zbiorczą całego

transportu w Połtawie. Tam lokalni złodziejaszki jak zwykle postanowili nas

obrabować. Te wagony, w których znajdowali się konwojenci wojskowi zostały

niespodziewanie przez opryszków zamknięte i zaryglowane z zewnątrz, w tym nasz

wagon, a w pozostałych wagonach, gdzie nie było obstawy próbowali rabunku. Na

okrzyki naszego konwojenta “odkrywaj bo budu strelać” (otwieraj, bo będę strzelał) i

strzały z naszego wagonu przyszła odsiecz wojskowa z komisariatu wojskowego na

stacji w Połtawie. Opryszki musieli ratować się ucieczką. Po sformowaniu

natychmiast pociąg ruszył w kierunku zachodnim. Przed ruszeniem pociągu

zostaliśmy poinformowani, Ŝe będziemy przejeŜdŜać przez “byłe” wschodnie tereny

Polski , gdzie panuje nadal wielki bandytyzm w stosunku do ludności pochodzenia

polskiego ze strony resztek rozgromionych przez Armię Czerwoną band UPA. Po

prostu Ukraińcy bez wyjątku mordują wszystkich bezbronnych Polaków. Szczególnie

chęć dokonania masowego mordu przez Ukraińców na Polakach moŜe mieć miejsce

w odniesieniu do Polaków powracających ze Sybiru, poniewaŜ Armia Polska

powstała w Związku Radzieckim na tych terenach podczas działań wojennych brała

równieŜ udział w rozgromieniu band UPA. NiezaleŜnie od tego resztki rozbitych band

UPA przed wojskami sowieckimi i przed NKWD usiłują uciekać w kierunku

zachodnim w tym do południowo-wschodnich terenów Polski, w którym to kierunku

będzie jechał nasz transport. Dlatego niedobitki band UPA do tych ucieczek mogą

próbować równieŜ wykorzystać nasz pociąg. Właśnie z tych powodów musimy

zachować duŜą ostroŜność i zadbać o własne bezpieczeństwo. Dla zabezpieczenia

się przed niekontrolowanym wejściem do transportu osób postronnych, w kaŜdym

wagonie zostały wprowadzone obowiązkowe dwuosobowe całodobowe dyŜury przy

drzwiach wejściowych. Panował całkowity zakaz wpuszczania do wagonów

kogokolwiek z obcych, nawet gdyby to była osoba znajoma z innego wagonu. Nawet

nie wolno było równieŜ wychodzić z wagonów podczas postoju pociągu. W nocy

kaŜdy wagon musiał być oświetlony przy pomocy specjalnie do tego celu wydanej

latarni naftowej. Jednak nie wszyscy stosowali się do tego nakazu. Podobno ten

nakaz nie był stosowany i w naszym wagonie. Nasz transport jechał prawie bez

przerwy. Praktycznie zatrzymywał się jedynie tylko do zamiany parowozów. W nocy

nasz pociąg zatrzymał się na chwilę w Tarnopolu. Gdy pociąg ruszał, nagle drzwi do

naszego wagonu zostały otwarte i do środka ciemnego wagonu myśląc, Ŝe wszyscy

w nim śpią, usiłował dostać się jakiś męŜczyzna. Najpierw wstawił do środka wagonu

palącą się sygnalizacyjną latarnię kolejową, symulując tym, Ŝe jest pracownikiem

kolei, a za nim z dala biegiem zaczęli zbliŜali się inni osobnicy prawdopodobnie z

bronią. Na pytanie dyŜurnych po co. Padła odpowiedź: “zagreć sja” (zagrzać się).

Widząc co się szykuje natychmiast drzwi wagonu zostały zamknięte przez

dyŜurnych. Ręka i latarnia napastnika była w środku wagonu, a reszta jego ciała była

na zewnątrz. Napastnik głośno krzyczał “puskaj” (puszczaj). Krzyk napastnika obudził

prawie wszystkich śpiących w wagonie. Niektórzy z nich zrazu ruszyli na pomoc

dyŜurnym przy drzwiach. Dopiero gdy pociąg nabrał dostatecznej prędkości drzwi

zostały uchylone i napastnik znalazł się w rowie, a nam w wagonie pozostało

oświetleniowe trofeum w postaci latarni kolejowej. Prawdopodobnie byli to uciekający

przed wojskami sowieckimi bandyci UPA i gdyby zdołali wedrzeć do naszego

wagonu, to nie mieliśmy wielkiej szansy przeŜycia. W najlepszym wypadku

moglibyśmy zostać zakładnikami. Zresztą jak się później dowiedzieliśmy podobne

próby wdarcia się nieznanych osób do naszego transportu jak to miało miejsce w

naszym przypadku były kilka razy podejmowane w stosunku i do innych wagonów.

Jednak zawsze zwycięŜała czujność dyŜurnych. W czasie tej powrotnej jazdy do

Polski byliśmy nadal przekonani, Ŝe powrócimy do rodzinnego domu w Zapolu.

Mieliśmy nadzieję, Ŝe tam moŜe oczekuje na nas Ojciec, od którego juŜ od dłuŜszego

czasu nie było Ŝadnej wiadomości. Tylko mieliśmy taką nadzieję, bo kierunek

poruszania się pociągu nie wskazywał na to, Ŝe tam jedziemy. Przekroczenie

powojennej polskiej granicy nastąpiło w Przemyślu i zetknięcie się z upragnioną

Polską było niesamowitym przeŜyciem. Szczególnie utkwił mi w pamięci moment

powitalnego bicia dzwonów w kościołach Przemyśla. Prawie wszyscy z całego

transportu rozeszli się po przemyskich kościołach, aby dziękować Bogu za

szczęśliwy powrót do Polski i prosić o szczęśliwy byt na przyszłość. Po

przekroczeniu polskiej granicy znów jechaliśmy dalej na zachód w nieznane. Na

poszczególnych stacjach postojowych wiele rodzin na własne Ŝyczenie opuszczało

transport. W Przeworsku Mama miała duŜe trudności z podjęciem decyzji, czy

opuścić transport i na własną rękę pojechać do Jej rodziny w Harcie. Od przygodnie

napotkanych ludzi na stacji starała się dowiedzieć jak tam teraz jest. Nie wiele się

dowiedziała. Niektórzy mówili, Ŝe tam na Polaków napadają ukraińskie bandy.

Jedynie czego dowiedziała się na pewno, Ŝe kolej wąskotorowa tak zwana “dynówka”

z Przeworska do Dynowa jest czynna. W transporcie odradzano Jej, aby tego nie

czyniła. Mówiono, Ŝe moŜe nie znaleźć tam Ŝadnego dachu nad głową i warunków do

Ŝycia z tak liczną rodziną, przecieŜ tam teŜ była wojna i wszystko moŜe być jeszcze

zniszczone. Najlepiej kobieto zrobisz jak pojedziesz tam, gdzie cię wiozą. Tam

przynajmniej będziesz na swoim, będziesz miała zagwarantowany dach nad głową i

moŜe dostaniesz jakąś pomoc od rządu, a tu nic nie wiesz o tym, co cię moŜe tam

spotkać. Gdy jednak Mama zdecydowała się na to, Ŝe na własne Ŝyczenie opuści

transport i pojedzie z nami do Harty, pociąg nagle ruszył i pojechaliśmy dalej. W

Rzeszowie przejął nas Polski Urząd Repatriacyjny (PUR) i tu po raz pierwszy od

początku podróŜy dostaliśmy ciepły posiłek. Dopiero tam dowiedzieliśmy się, Ŝe

wiozą nas na Ziemie Odzyskane po wojnie od Niemców, w zamian za tereny, na

których poprzednio mieszkaliśmy przed wojną. Natomiast nasze przedwojenne

wschodnie tereny po wojnie zostały włączone do Związku Radzieckiego.

Przedstawiciele PUR-u nie mogli się nadziwić jak w tak strasznych warunkach moŜna

było wysłać ludzi zimą w podróŜ. Byli przekonani, Ŝe zgodnie z obietnicą władz

sowieckich zostaliśmy dobrze zaopatrzeni na podróŜ. W Katowicach przeładowano

nas z wagonów towarowych szerokotorowych do wagonów towarowych

normalnotorowych i powieziono cały transport do Poznania. W Poznaniu cały

transport został rozczłonkowany na mniejsze odcinki, które przewieziono do róŜnych

miejscowości połoŜonych na Ziemiach Odzyskanych. Nasz odcinek transportu został

dowieziony do stacji kolejowej Wąsosz, skąd furmankami zostaliśmy rozwiezieni po

okolicznych wsiach. Nas skierowano do wioski Drozdowice Wielkie (dawniej

Szczodra Wielka), gmina Wąsosz, powiat Góra Śląska, województwo Wrocław.

Przybyliśmy tam 14 lutego 1946 roku, kończąc w ten sposób sześcioletni tułaczy los

Sybiraka.

Kończąc te “wspomnienia” muszę udzielić odpowiedzi na postawione mi kiedyś

trudne pytanie: Dlaczego udało się nam przeŜyć II wojnę światową i szczęśliwie

powrócić do Polski z Sybiru, chociaŜ w zaistniałych okolicznościach byliśmy

nieodwołalnie skazani na zagładę głównie na tej nieludzkiej ziemi. Najprościej byłoby

odpowiedzieć, Ŝe los tak chciał, chociaŜ taka odpowiedź niczego nie wyjaśnia. 1.

Prawdopodobnie dlatego przeŜyliśmy wojnę, poniewaŜ zostaliśmy deportowani na

Sybir, który to Sybir szczęśliwym zbiegiem losu udało nam się przeŜyć. Przed

deportacją na Sybir mieszkaliśmy na Wołyniu. W czasie wojny niemiecko-radzieckiej

na Wołyniu powstały silne oddziały Armii Krajowej, które głównie zajmowały się

wysadzaniem niemieckich transportów wojskowych udających się na front wschodni i

obroną pozostałej tam jeszcze ludności polskiej przed masowym mordem ze strony

band UPA. Wojska niemieckie podczas wojny ze Związkiem Radzieckim nie mogąc

poradzić sobie z ponoszonymi duŜymi stratami w walce z AK, postanowili do jej

zniszczenia wykorzystać Ukraińców, obiecując im powstanie po wojnie niepodległej

Rusi Zakarpackiej, w skład której miał równieŜ wejść Wołyń. Dali im dodatkową broń i

dali wolną rękę w eksterminacji Polaków. Korzystając z okazji bandy UPA i własowcy

w ramach czystki etnicznej postanowili do końca wymordować wszystkich

zamieszkujących na tych terenach Polaków. Po prostu wycinano w pień wszystkich

Polaków, gdzie to tylko mogli zrobić. Mordowano całe wioski zamieszkałe przez

Polaków. W tej sytuacji Armia Krajowa na Wołyniu zamiast walczyć z wojskami

niemieckimi musiała walczyć z bandami UPA i z własowcami. Nie dawała sobie rady,

poniewaŜ przewaga była po stronie UPA. Armii Krajowej udało się ocalić tylko część

zamieszkałych tam Polaków i to głównie w większych i mniejszych miastach i w

specjalnie organizowanych skupiskach ludności polskiej w większych

miejscowościach wiejskich. Natomiast pozostali tam Polacy w mniejszych skupiskach

i będący w rozproszeniu zostali doszczętnie wymordowani. Nie mam najmniejszej

wątpliwości, Ŝe ten okrutny śmiertelny los mieszkających tam Polaków z duŜym

prawdopodobieństwem mogłaby podzielić równieŜ cała nasza rodzina. Pozostając w

miejscu urodzenia nikt z naszej rodziny praktycznie nie miałby Ŝadnych tam szans na

przeŜycie. Zarówno Ojciec jak i Matka byli Polakami i w dodatku byli osadnikami

wojskowymi. Takie rodziny w przeprowadzanej czystce etnicznej UPA mordowała w

pierwszej kolejności. Mogła nas jedynie uratować ucieczka do jakiegoś większego

miasta, lub do centralnej Polski. DuŜa liczebność rodziny i istniejące realia wojenne

praktycznie nie dawały takiej moŜliwości. Często wyroki śmierci na Polakach UPA

wykonywała w wyjątkowo bestialski sposób poprzez obcinanie głów, ćwiartowanie

lub poprzez wrzucanie do góry nogami Ŝywcem do studni. Napełnioną studnię

Ŝywymi Polakami zasypywano wapnem, bo tego od UPA ze względów sanitarnych

wymagali Niemcy. PrzewaŜnie do tego celu wykorzystywano studnie osadników

wojskowych. Po dokonanej egzekucji doszczętnie palili i niszczyli wszystkie ich domy

i zabudowania gospodarcze. Po prostu zacierali wszelkie po nich ślady. Natomiast,

gdy było małŜeństwo mieszane polsko-ukraińskie, wówczas mordowano tylko Ŝeńską

część rodziny, jeŜeli matką była Polka i na odwrót mordowano część męską rodziny,

jeŜeli ojcem był Polak. Szczególnie zwyrodniałym bestialstwem było to, Ŝe ojciec

Ukrainiec był zmuszany do osobistego wymordowania swojej polskiej Ŝeńskiej części

rodziny i takie postępowanie było powszechnie rozgrzeszane przez ukraiński kler

prawosławny. Nielicznych popów, którzy usiłowali się temu przeciwstawić, UPA

natychmiast mordowała. Po wkroczeniu armii sowieckiej na wschodnie tereny Polski

w 1944 roku NKWD w pierwszej kolejności aresztowało Ŝołnierzy AK i zsyłało ich na

Sybir do łagrów, a dopiero w drugiej kolejności aresztowało równieŜ bandytów z UPA

i zsyłali ich równieŜ na Sybir do łagrów. Postępowanie takie miało jedyny cel

zlikwidowania zbrojnej opozycji wobec ZSRR na terenach, które po wojnie w myśl

porozumień jałtańskich miały “powrócić” do Związku Radzieckiego. Chodziło im tylko

o ugruntowanie władzy sowieckiej, a nie o zlikwidowanie mordu Polaków przez UPA.

Dlatego obecność sowietów na tych terenach nie spowodowała zmniejszenia

natęŜenia mordowania Polaków przez UPA, a na odwrót na przełomie roku 1944/45

mordowanie Polaków przez UPA nawet jeszcze wzrosło. UPA nadal mordowała

Polaków nawet w okresie późniejszym, gdy dobrze juŜ wiedziała o tym, Ŝe Polacy z

tych terenów będą przesiedleni na Ziemie Odzyskane. Nawet mordowano tych

Polaków, którzy udawali się do przesiedleńczych transportów kolejowych, lub gdy juŜ

byli w przesiedleńczych transportach kolejowych. Było na to ciche przyzwolenie

sowietów, bowiem zaleŜało im na tym, aby pod wpływem śmiertelnego zagroŜenia

spowodować, by wszyscy bez wyjątku Polacy opuścili wschodnie tereny Polski zajęte

przez ZSRR po wojnie i przenieśli się do Polski, głównie na Ziemie Odzyskane. Po

prostu Związek Radziecki nie chciał mieć Ŝadnych Polaków na tych terenach.

2. Deportowanych Polaków z lat 1940/41 do ZSRR, którzy zdołali przeŜyć na Sybirze

do 1946 roku głównie uratował wybuch wojny niemiecko-radzieckiej z 1941 roku.

Gdyby nie ta wojna to wszyscy bez wyjątku prawdziwi Polacy, nie zaleŜnie od

pochodzenia z terenów wschodnich zajętych w 1939 roku przez Związek Radziecki

podzieliliby los zesłańców lub łagrowników Sybiru, którym do końca Ŝycia nie wolno

byłoby powrócić do miejsc swojego poprzedniego zamieszkania. Po prostu byli

deportowani na całe Ŝycie.

3. Wojna niemiecko-radziecka spowodowała porozumienie Sikorski-Stalin w lipcu

1941 roku co do dalszego losu deportowanych na Sybir Polaków z lat 1940/41.

Porozumienie to zostało zerwane przez władze sowieckie po ucieczce części

Polaków z Armią Polską Andersa z Kazachstanu do Iranu w listopadzie 1942 roku.

4. My, to znaczy ci, którzy pozostali na Sybirze po ucieczce części Polaków z armią

Andersa do Iranu powróciliśmy do Polski juŜ w 1946 roku tylko dzięki Związkowi

Patriotów Polskich (ZPP) zorganizowanemu przez Wandę Wasilewską, a zwłaszcza

dzięki nowej Armii Polskiej zorganizowanej przez ten Związek na terytorium ZSRR.

Właśnie to Wojsko Polskie dowodzone przez generała Berlinga wraz z armią

czerwoną wyzwalało Polskę z pod okupacji niemieckiej, a nie armia Andersa. Dla nas

wówczas najwaŜniejsze było to, Ŝeby jak najszybciej wydostać się z tej nieludzkiej

ziemi i powrócić do Polski bez względu na zabarwienie polityczne sprawowanej w

niej władzy. Gdyby nie wydarzenia związane z powstaniem w ZSRR ZPP i I Dywizji

im T. Kościuszki wojska polskiego, to powrót reszty Polaków z Sybiru deportowanych

tam w latach 1949/41 do Polski byłby praktycznie niemoŜliwy. W najlepszym

przypadku prawdopodobnie do naszego powrotu mogłoby dojść dopiero po

wydarzeniach październikowych w Polsce w 1956 roku, czyli ponad 10 lat później.

Jest wątpliwe, czy ktoś z nas by tego doczekał. Są to jednak wyłącznie domysły.

(Przeczytaj równieŜ przypis do tego rozdziału ).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: