32. GENEZA, CZAS TRWANIA I ZASIĘG KULTURY ROKOKOWEJ. ESTETYKA ROKOKA.
Rokoko – styl w sztuce europejskiej, ok. 1720 – 1780r., uważany często za ostatnią fazę baroku. Główne cechy: związek z kulturą dworską, tendencje sentymentalne, sielankowość, lekkość i wykwintność formy, motywy egzotyczne. Rokoko znalazło najpełniejszy wyraz w architekturze wnętrz, ornamentyce (rocaille), rzemiośle artystycznym (głównie porcelana i meble), malarstwie (sceny “fete galante” i “fete champiere” [?]) i rzeźbie (sznycerstwo dekoracyjne [?]).
Poglądy historyków sztuki na rokoko:
– Spinger (?) - odrębny styl,
– Rosego (?) - rokoko to późny barok,
– Weisbac (?) - “barok francuski”,
– Seldmaryn (?) - zjawisko rokoka to antagonizm dla baroku.
Rokoko burzy uwielbiony przez barok “Olimp antyczny” (ocalała tylko Afrodyta – Wenus)
– miłość, erotyzm, rozwiązłość rokoka,
– sentymentalizm,
– sztuką rokoka jest taniec,
– sentymentalna przyroda,
– prezentacja kobiet: kobieta – bogini, kochanka, jej czarujące ciało, dowcipna.
Malarstwo - J.A. Watteau (fete galantes) - “muzyczność”, “taneczność” malarstwa.
Z sentymentalizmu rokoka rodzi się romantyzm – emanuje i odciska piętno na całej kulturze europejskiej.
Trochę historii – zmierzch “Króla – Słońce”. Największy błąd w rządach Ludwika XIV (1643 – 1713):
– Fronda – rebelia antykrólewska zorganizowana przez arystokrację i bogate mieszczaństwo;
– rządy osobiste “Króla – Słońce”;
– Wersal – nowa siedziba władców Francji, określany jako “złota klatka dla arystokracji” - intrygi dworskie zastąpiły wcześniejsze spiski przeciw królowi;
– “merkantylizm” - polityka gospodarcza polegająca na uzyskaniu dodatniego bilansu w handlu zagranicznym; we Francji XVII wieku prowadził ją skutecznie minister finansów Ludwika XIV Jan Baptysta Colbert;
– mocarstwowa polityka zagraniczna (zwycięstwo w wojnie 30-letniej, wojny o sukcesję, czyli następstwo tronu, hiszpańską 1703-1713r.);
– radykalna rozprawa króla z problemem hugenotów (wygnanie z kraju – odwołanie edyktu nantejskiego) w 1685 ponad 0.5 mln. hugenotów opuszcza Francję i uchodzi do Anglii oraz Holandii.
Przemysł w obliczu katastrofy
– Ludwikowi brakuje pieniędzy i sprzętu wojskowego;
– wojna z Hiszpanią;
– powstanie kamizardów (wewnątrz kraju) przeciw rządom króla;
– ostatecznie Francja przestaje być hegemonem Europy;
– rosną w siłę Anglia, Austria i potęga cara Piotra I.
Ludwik XIV zapatrzony w antyk, w klasycyzm barokowy, w antykizowanie (świadome naśladowanie sztuki antycznej, w szerszym znaczeniu – stylizacja przez nadawanie dziełu sztuki cech charakterystycznych dla oryginalnych zabytków sztuki odległych epok). Ludwik XIV był uosobieniem kultury klasycznej starożytności – ład, umiar, porządek, Mecenas kultury – obalony – nowa sytuacja ideowa, nowa kultura.
Spór w akademii o kulturę. Na czele którego staje arcybiskup Ferselon (?) Francois (pisarz, pedagog, kaznodzieja, zwolennik kwietyzmu), Członek Akademii Francuskiej – przedstawia ideał oświeconego władcy w Historya Telemaka. Cytat: “kultura starożytnyh Greków jest na innym poziomie”. Utwór napisany przeciw królowi Ludwikowi XIV i pojmowanej przez niego kultury.
Kwietyzm – kierunek w katolicyzmie XVIIw. (odrzucony przez Kościół), uznający za podstawę życia religijnego bierną kontemplację, rodzaj mistycyzmu, potocznie bierny, beznamiętny stosunek do spraw świata; bierne zdawanie się na bieg wypadków, brak aktywności.
Dyskusje malarzy, rzeźbiarzy, którzy byli dotąd ostoją klasycyzmu. Młoda generacja malarzy - “rubensistów” - występują przeciw akademizmowi. Ten protest wyrażał się w późniejszej sztuce Antoine'a Watteau. Zabawy w Wersalu stały się już nudne.
Przełom obyczajowy – feministyczny charakter kultury rokoka. Bunt związany z pragnieniami kobiet, “symboliczna wyspa miłości Cytra”. Malarstwo Jean Antoine Watteau – Odjazd na Cytrę – 1717r.
Rokoko kończy się wraz z Wielką Rewolucją – 1789r.
Francja w przededniu Rewolucji:
Społeczeństwo stanowe:
– duchowieństwo – znaczne przywileje wyższego kleru,
– szlachta – zwolniona z podatków,
– burżuazja, mieszczaństwo, chłopi – duże podatki, żadnych wpływów politycznych (eee?)
Ludwik XVI (1789r.) - zwołanie Stanów Generalnych. Zdobycie Bastylii przez lud Paryża. Uwięzienie Ludwika XVI w 1792r., a jego ścięcie w rok później.
Rokoko to antagonistyczna postawa wobec rządów Ludwika XIV i kulturze zastanej. Bunt przeciw aurze baroku, wersalskiej obyczajowości na dworze. Kobiety, żywot pasterski, ekscentryczna miłość, erotyzm, symboliczna wyspa, finezja w kulturze.
Powstają w XVII wieku salony literackie – buduary dla kobiet zajmujących się literaturą, sztuką, grą na instrumentach (klawesyn). Kobiety tworzą własny “raj na Ziemi” - kobieta cyniczna, łamie przykazania (zwłaszcza 8 i 9). W tych “rajach” tworzy niejaką sztukę konwersacji, zabawy, zagadki, rozmowy.
Reforma instytucji małżeństwa i życia seksualnego. Nowy obraz życia erotycznego - “kobieta jak mężczyzna może mieć pozamałżeńskie życie erotyczne”. Rozwiązłość obyczajowa ludzi rokoka - “nieład płciowy”. Miłość kobieca – kapryśna i chłodna. Kobieta rokokowa rezygnuje z wielkiej miłości.
Rokoko degeneruje wielkie bóstwa starożytne (wymazanie ich ze sztuki). Afrodyta przekształca się w wiarołomną miłość – pozostają bóstwa “miłosne” Afrodyta i Amor (eee?).
Rokoko to taniec, “sztuka kochania”, “zabawa w miłość”. Przekształca maczugę Herkulesa w łuk Amora.
Duch erotyzmu to klimat rokoka. Buduar – rokokowy salon kobiet w Paryżu:
– kameralny (monumentalizm salonów barokowych); malowane sufity o tematyce miłosnej, pasterskiej, sztukateria – ornamenty kwiatowe; kominek; na jednej ze ścian znajdowało się lustro; “miniatury portretowe” - znikają ciężkie obrazy olejne,
– meble buduaru: klawesyn (instrument), serwantka – oszklona szafka na drobizagi. Asymetria i delikatne barwy. Szafki i komódki – inkrustacja (zdobienie kością słoniową lub masą perłową), porcelana z Chin,
– inspiracje malarskie w buduarach (malarstwo miłosne, pasterskie, rodzajowe), miniatury pastelowe i olejne,
– kobieta siadała w fotelu i czytała książki (miłosne, przygodowe, awanturnicze) lub pisze listy do swoich adoratorów,
– koncerty na klawesynach. muzyka taneczna – tańczono wszędzie (ogród, salon); od “menueta” do “młynka” - ewolucja taneczna,
– teatr z elementami tanecznymi; muzyka, poezja, literatura; ogólna feminizacja życia artystycznego.
Posągi rokoka są pełne gustu i afektu. Malarstwo rokoka – sztuka antyklasyczna – pożegnała “Zeusa” i “Atenę”, a przywołano “Erosa” i skrzydlatego “Amora” (Kupidyn – złośliwy, bawi się swą bronią). Ważny staje się rysunek, u Rubensa kolor. Delikatne, pastelowe kolory.
Tematy:
– przedstawienia tańca na łonie przyrody,
– łono przyrody – pory wiosna i lata,
– flirty,
– akty kobiece,
– tańce pasterskie – damy przebrane za pastereczki,
– kobiece portrety – suknie balowe, biżuteria, z małą małpką lub neapolitańskim pieskiem.
Malarstwo Antoine'a Watteau (1684 – 1721r.). Odtwórca: nastrój muzyczny obrazu, poezja, nastrój miłosny, zmysłowy, erotyzm, wszystko tu jest nierzeczywiste, bajkowe, jakby kukiełkowe – marionetki. Tanie miłości w jego obrazach, drzewa “grają”; nowa linia malarska; sceny parkowe, pasterskie: Towarzystwo w parku; Odjazd na Cytrę (cudowna wyspa miłości), obyczajowość. Akt kobiecy Toaleta – mały erotyzm i czerwona kotara rzuca refleks na nagie ciało kobiece. Sąd Parysa i Naga Wenus.
Nicolas Lanret: Zabawa taneczna w parku zamkowym, sceny miłego spędzania czasu, motywy śniadania – Śniadanie z szynką – stół na tle krajobrazu (park) , rysuje tańczące baletnice.
Francois Boucher (malarz markizy Pompadour – malarz królewski). Odpoczynek Diany – motyw ówczesnej damy, Śpiąca Wenus – delikatnie ułożona w pościeli, klimat frywolności rokokowej – obrazy te to akty kobiece.
Styl rokoka – ucieczka do natury; maluje się śniadania na leśnej polance, tańce na polanie. Śniadania (Luwr), Madam Pompadour – portret.
Kobieta to dar Bogów – przedstawiony na obrazach, płótnach rokoka.
Boucher – teatralna sceneria obrazów, piękne damy to boginie i nimfy, pasterki - “rodzajowy” styl.
Fragonard – Szczęśliwi kochankowie – półnadzy na pościeli; Dziewczyna igrająca z pieskiem – malarstwo rodzajowe. Malarstwo Fragonarda nie uchodziłoby za rokokowe, gdyby nie tematyka erotyczna, miłosna (intymne portrety kobiet), “nastrojowość” epoki, “źródło” miłości. Twórczość Fragonarda zamyka styl malarski francuskiego rokoka.
Malarstwo angielskie – XVIII w. - sztuka portretowa – kobiet i dzieci.
William Hogarth – Kariera kurtyzany, Modne małżeństwo (miedzioryty), tematyka: styl życia rokokowego, jego amoralności.
Guardi Francesco (malarz włoski, przedstawiciel szkoły weneckiej) – kompozycje rokokowe mające coś z sentymentalizmu – widoki Wenecji, ubogie podwórka.
Rici – Krajobraz z drogą . Jan Piotr de la Gourdaine – Koncert w parku, Kąpiel w Parku, Śniadanie.
Kazimierz Wojniakowski – Zebranie towarzyskie w parku, Portret Kazimiery Wylizyny.
Rzeźba:
Edme Buchardon – Amor wycinający łuk z maczugi Herkulesa.
Jean Baptiste Pigalle – Wenus; Merkury – artysta rokoka nie sięgający do baroku.
Falconet – jego nimfy, kąpiące się kobiety – lekkość rzeźby wyrafinowanie. Twórczość jakby z nawrotem do manieryzmu. Rokoko czerpie z tej tradycji. Pomnik Piotra I – klasycyzm, barokowa dynamika – rokokowość pomnika to lekkość i elegancja. Zamiast bóstw olimpijskich rokoko wprowadza nimfy. Rzeźba rokokowa lubi “rzeźby parkowe” - niewielkie formy. Np. wersalska fontanna Neptuna. We Francji rokokowa rzeźba zdobi wnętrza pałacowe i ogrody. Niemcy – porcelana wypiera brąz i marmur (jeśli chodzi o rzeźbę), ale tylko rzeźby kameralne w salonach.
Georg Donner – prekursor rokoka – posąg Nimfa odpoczywająca z pieskiem, Putto (???) z rybą.
Rzeźby świeckie w rokoko: kamienne, z metalu – tematyka ontologiczna (?) - do salonów i buduarów. Rzeźby parkowo-pałacowe – przy tarasach i fontannach.
Malarz Francois Boucher – Wenus pocieszająca Amora.
Dietz Adam – Merkury
Egeil – Anioł – rzeźba rokokowa. Baltazar – fontanna: autor aniołów w Krakowie – kościół św. Anny.
Mistrz postaci anielskich Fraczkiewicz – dzieło św. Augustyn, św. Paweł
...
Alexa_89