Logopedia

Prof. dr hab. Iwona Chrzanowska

Specjalizacje zawodowe w obrębie logopedii

•                      Logopedia zajmuje się wszystkimi aspektami mowy

•                      Embriologicznym

•                      Patologicznym

•                      Społecznym

•                      Artystycznym

•                      Stąd mamy wiele specjalizacji zawodowych w obrębie logopedii. Wyróżnia się 4 podstawowe

•                      LOGOPEDIĘ WYCHOWAWCZĄ – zajmującą się profilaktyką zaburzeń mowy i przyszłych trudności szkolnych, poprzez właściwe kształtowanie mowy u dzieci. Miejscem działania logopedy wychowawczego są placówki służby zdrowia: poradnie świadomego macierzyństwa, żłobki, domy małego dziecka; oraz placówki oświatowe – przedszkola

•                      SURDOLOGOPEDIĘ – SURDOLOGIĘ – zajmującą się kształtowaniem mowy niesłyszących, słabo słyszących, głuchoniemych. Miejscem działania surdologopedy są poradnie dla dzieci z uszkodzonym słuchem, pozostające w gestii resortu zdrowia, jak i szkoły, przedszkola dla niesłyszących i/lub słabo słyszących

Specjalizacje zawodowe w obrębie logopedii cd.

•                      LOGOPEDIĘ KOREKCYJNĄ – zajmująca się likwidowaniem zaburzeń mowy, głosu i trudności w pisaniu i czytaniu. Miejscem zatrudnienia dla logopedów korekcyjnych są poradnie foniatryczne, logoterapeutyczne, przedszkola, szkoły, zarówno ogólnodostępne, jak i specjalne

•                      LOGOPEDIĘ ARTYSTYCZNĄ – (nazywaną też kulturą żywego słowa) – zajmuje się ona kultura mowy w recytacji, śpiewie. Miejscem pracy sa teatry, domy kultury. Ostatnio z usług logopedów artystycznych coraz częściej korzystają politycy, dziennikarze (radiowi, telewizyjni)

Zadania logopedii

•                      Kształtowanie mowy

•                      Dbanie o jej prawidłowy i jak najlepszy pod względem fonetycznym, gramatycznym i leksykalnym rozwój

•                      Zapobieganie powstawaniu wad wymowy

•                      Usuwanie wad wymowy już istniejących, minimalizowanie negatywnych skutków, pogłębiania się zaburzenia

•                      Nauczanie mowy w przypadku jej braku lub utraty

•                      Kształtowanie kultury żywego słowa

Podstawowe pojęcia

•                      MOWA – to charakteryzująca człowieka umiejętność budowania (mówienia) i odbioru (rozumienia) tekstu (wypowiedzi) na podstawie języka

•                      SKŁADNIKI MOWY: mówienie, tekst, rozumienie, język

•                      STADIA ROZWOJU MOWY

Prawidłowości w rozwoju mowy

•                      2,5 letnie dziecko wypowiada poprawnie ok. 90% samogłosek

•                      4,5 letnie dziecko wypowiada poprawnie ok. 90% spółgłosek

•                      3 letnie dziecko rozumie i wypowiada od ok. 900 do 1200 słów

•                      4 letnie dziecko rozumie i wypowiada ok. 1500 słów

•                      5-6 letnie dziecko powinno opanować wymowę wszystkich głosek

•                      Liczba dzieci z wadami wymowy w wieku 6 lat jest duża stanowi – ok. 20-30% populacji

•                      Ok. 37% dzieci 5 letnich i 20% 6-7 letnich nie wypowiada najtrudniejszych głosek: sz; cz; ż; dż

Zaburzenia mowy

•                      Zaburzenia mowy mogą dotyczyć każdego z 3 elementów wypowiedzi:

•                      Treści

•                      Formy językowej

•                      Substancji fonicznej

Zaburzenia suprasegmentalne

•                      Obejmują zniesienia lub zniekształcenia określonych cech prozodycznych wypowiedzi (melodii, akcentu, rytmu)

•                      JĄKANIE – niepłynność mówienia, uwarunkowana wieloczynnikowo. Trzy postaci:

•                      JĄKANIE KLONICZNE – częste powtarzanie spółgłosek, sylab, a nawet samogłosek, przeważnie na początku słowa

•                      JĄKANIE TONICZNE – zatrzymanie wypowiedzi po słowie lub w środku słowa. Towarzyszy temu zwykle silne napięcie mięśniowe i emocjonalne

•                      JĄKANIE KLONICZNO-TONICZNE – mieszane

•                      SEPLENIENIE – nieprawidłowa realizacja głosek: sz, cz, ż, dż – wypowiadanych jako: s, z, c, dz

•                      SZEPLENIENIE – nieprawidłowa realizacja głosek:s, c, z, dz, wymawianych jako: sz, cz, ż, dż

•                      RERANIE – nieprawidłowa artykulacja głoski – r – wypowiadanej najczęściej jak – l. Może być jednak również opuszczana lub wymawiana gardłowo. Często wada ta utrzymuje się przez całe życie. Przyczyna rerania najczęściej jest niepełna wydolność ruchowa aparatu artykulacyjnego

Zaburzenia suprasegmentalne cd.

•                      RYNOLALIA – poszum nosowy. Zamknięta jama nosowa - utrudnione jest przejście powietrza, przez jamę nosową; otwarta – nie ma zamknięcia przejścia jama nosowa-jama ustna

•                      BRADYLALIA – zwolnienie tempa mówienia

•                      TACHYLALIA – przyspieszenie tempa mówienia

•                      FONASTENIA – zaburzenie siły głosu

•                      MUTYZM – brak możliwości mówienia, przy nienaruszalności aparatu artykulacyjnego i wcześniejszym wykorzystywaniu mowy dźwiękowej

Zaburzenia segmentalne

•                      Polegają na wadliwej wymowie poszczególnych dźwięków

•                      ZABURZENIA PARADYGMATYCZNE (dotyczą głosek i fonemów):

•                      ELIZJE – opuszczanie głosek

•                      PARALALIE -  zamiana głosek

•                      DEFORMACJE – zniekształcenia głosek

•                      ZABURZENIA SYNTAGMATYCZNE (dotyczą wyrazów):

•                      ODKSZTAŁCENIA ILOŚCIOWE – uszczuplenie lub wzbogacenie struktury wyrazu

•                      ODKSZTAŁCENIA JAKOŚCIOWE – odmienne w stosunku do wzorca wypełnienie miejsc w strukturze wyrazu

•                      ZNIEKSZTAŁCENIA DOTYCZĄCE LINIOWEGO UPORZĄDKOWANIA – METATEZY – przestawki (fonemów, sylab)

•                      ZMIANY KOMBINOWANE

•                      ODKSZTAŁCENIA NIESYSTEMOWE – głównie o charakterze leksykalnym

Przyczyny zaburzeń mowy

•                      Wady uzębienia

•                      Nieprawidłowa budowa żuchwy, brak zwarcia warg

•                      Rozszczepienie podniebienia

•                      Zaburzenia słuchu

•                      Zaburzenia głosu na skutek stanów chorobowych krtani (organiczne), nadużywanie głosu ( funkcjonalne)

•                      Zaburzenia głosu na skutek urazu: psychicznego, emocjonalnego, zaburzeń sfery społecznej

Rehabilitacja logopedyczna - zasady

•                      Każde ćwiczenie powinno być najpierw przykładowo wykonane przez logopedę

•                      Tempo przerabiania materiału musi być dostosowane do możliwości ucznia

•                      Konieczne jest budzenie zainteresowań działaniem

•                      Należy pobudzać do współpracy

•                      Umożliwić dziecku osiągnięcie sukcesu (na początku nie wymagać zbyt wiele)

•                      Zajęcia prowadzone w małych grupach lub indywidualnie

•                      Wprowadzać elementy rytmizacji

•                      Chwalić ucznia, nie zniechęcać go

•                      Konieczna jest współpraca z rodzicami, a nawet ich obecność na zajęciach

•                      Kontynuowanie ćwiczeń mimo postępów ucznia

•                      Często powtarzać przerobiony materiał

•                      Dobrze przeprowadzone ćwiczenia powinny przynosić efekty