PROCES NAUCZANIA – UCZENIA MOTORYCZNEGO NIEPEŁNOSPRAWNYCH. METODY KSZTAŁCENIA SPRAWNOŚCI FIZYCZNEJ W SZKOLENIU OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
Wykonywanie różnych czynności związanych z pracą, aktywnym wypoczynkiem, a przede wszystkim wykorzystaniem nabytych (lub nabywanych) umiejętności ruchowych niezbędnych w codziennym życiu jest efektem motoryki człowieka.
Sprawność fizyczna - to szeroko rozumiana sprawność organizmu uwarunkowana poprzez odpowiedni poziom strukturalny i funkcjonalny naszego ciała. Na sprawność fizyczną ma wpływ stan niemal wszystkich układów naszego organizmu.
Komponenty sprawności motorycznej:
- strukturalne - parametry somatyczne związane ze sprawnością morfologiczną i szkieletowo-mięśniową,
- energetyczne - parametry związane z e sprawnością krążeniowo-oddechową i metaboliczną (zaliczamy do nich parametry tlenowe, beztlenowe i mieszane).
Sprawność motoryczna - określa możliwości ruchowe, możliwości uczenia się nowych aktów ruchowych oraz zdolność łączenia różnego typu ruchów. Na ogólny poziom sprawności fiz. mają wpływ (w większym lub mniejszym stopniu) predyspozycje motoryczne, tzw. komponenty.
- koordynacyjne - zespół parametrów wpływających na możliwości łączenia oraz wykonywania różnego typu ruchu. Zaliczamy do nich: koordynację wzrokowo – ruchową, orientację przestrzenną, równowagę,
- psychiczne - zespół parametrów określających predyspozycje natury psychicznej jak temperament, siłę woli, motywację, itd.
Pojecie uczenia się motorycznego.
Uczenie się jest rozważane w trzech aspektach:
- poznawczym,
- afektywnym,
- psychomotorycznym.
Schmidt zdefiniował uczenie się motoryczne jako pewne wewnętrzne procesy, wynikające z ćwiczenia lub nabytego doświadczenia, które prowadzą do względnie stałych zmian w zdolnościach służących rozwojowi umiejętności ruchowych.
Etapy uczenia się motorycznego:
- etap poznawczy - uczący się musi zrozumieć istotę i cele czynności, której się ma nauczyć. Analizuje przekazane informacje i podejmuje plan działania. Pierwszym próbom wykonania danej czynności towarzyszy zawsze wiele błędów i zmienność w wykonaniu. (często uczący się widzi błędy, ale nie potrafi ich wyeliminować),
- etap kojarzeń - charakteryzuje się dążeniem do łączenia danej czynności w płynną całość oraz stałymi zabiegami o osiągnięcie danego ruchu. Ilość błędów znacznie się zmniejsza w porównaniu z pierwszym etapem,
- etap samodzielności - jest osiągany po pewnym okresie praktyki. Uczący się wykonuje daną czynność ruchową z coraz mniejszą ilością błędów, dobrą koordynacją oraz bez większych trudności. Wykonywanie czynności automatyzuje się.
Zautomatyzowany przebieg danej czynności jest procesem, który przebiega indywidualnie u każdego człowieka i określany jest nawykiem, a dokładniej jest to nawyk czuciowo ruchowy.
Nawyk czuciowo-ruchowy – jest automatycznym aktem ruchowym kształtowanym poprzez powtarzanie i opartym o mechanizmy neurofizjologiczne, w tym torowania i kształtowania się łuku odruchowego.
Nawyk czuciowo-ruchowy pozwala na uzyskiwanie z góry przewidzianych działań i ich wyników z dużą precyzją, pewnością oraz minimalna stratą czasu i energii.
Nawyk czuciowo-ruchowy ma podłoże odruchowo - warunkowe i kształtuje się zgodnie z prawami rządzącymi utrwalaniem związków czasowych między ośrodkami czuciowymi i ruchowymi, gdzie jedyną drogą powstawania, rozwijania i późniejszej automatyzacji danego ruchu jest proces systematycznego ćwiczenia ruchowego.
W związku z umiejscowieniem nawyku czuciowo-ruchowego w CUN obserwuje się silny wpływ na jego tworzenie (oprócz systematycznych ćwiczeń) takich czynników jak jasność obrazu (wyobrażenie ruchu będącego), koncentracji uwagi na danym zadaniu ruchowym, a także posiadanym zasobie nabytych nawyków ruchowych. Dodatkowo proces uczenia kolejnego aktu ruchowego (nowego nawyku) jest powiązany ze stanem podniet zewnętrznych towarzyszących uczeniu się, im większe jest oddziaływanie zewnętrznych bodźców zakłócających, tym proces uczenia jest dłuższy i mniej trafny.
Nawyk czuciowo-ruchowy w zależności na interakcję ze środowiskiem zewnętrznym dzieli się na:
- zamknięty – w którym wykonywane zadanie ruchowe polega na wykonaniu jak najbardziej zbliżonym do wzorca technicznego. Proces kształtowania oparty jest głównie na wyuczeniu określonego wzorca ruchowego, na który czynniki zewnętrzne mają ograniczony wpływ,
- otwarty – w którym określone zadanie ruchowe stanowiące wzorzec ulegają ciągłym modyfikacjom uzależnionym od warunków otoczenia. Proces kształtowania oparty jest głównie na wyuczeniu określonego wzorca ruchowego oraz umiejętności dokonywania modyfikacji tego wzorca w uzależnionych od warunków zewnętrznych.
Nawyki zamknięte
Są to nawyki oparte głównie na bodźcach pochodzących ze środowiska wew., ruchy niemal niezmienne wykonywane według z góry założonego programu.
Dziedziny sportu: gimnastyka, jazda figurowa, skoki do wody (dbałość o wierne precyzyjne odtworzenie określonej formy ruchów), rzuty, skoki, biegi, podnoszenie ciężarów,
wioślarstwo (ruch jest podporządkowany przejawom siły, szybkości, wytrzymałości w celu uzyskania jak najlepszego wyniku).
Nawyki otwarte
Są to nawyki oparte głównie na bodźcach ze środowiska zew. ruchy bardzo zmienne i różnorodne, zależne od ciągłych zmian w sytuacji taktycznej. Często stanowią przejawy reakcji na działanie przeciwnika, mogą być stosowane odruchowo (umiejętności taktyczno - techniczne) lub w sposób przewidziany i przemyślany (umiejętności taktyczne).
Dziedziny sportu: szermierka, boks, zapasy, judo, tenis, piłka nożna, siatkówka, koszykówka.
Umiejętności taktyczno – techniczne: sprawne, celowe, odruchowe zastosowanie poszczególnych nawyków ruchowych w czasie walki, przy czym wybór działania i sposób jego wykonania dostosowane są do sytuacji taktycznej.
Umiejętności techniczne: odnoszą się do dokładności ruchu, umiejętności rozluźniania i napinania mięśni, zmienności wykonywania danego działania.
Umiejętności taktyczne: zaplanowane, wyuczone działanie w danej sytuacji.
Nauczanie techniki ruchu
1 - faza uczenia się: celem jest przyswojenie podstaw techniki, prawidłowej struktury ruchów i wykonanie danych elementów bez dodatkowych ruchów i zbędnego wysiłku. trwanie tej fazy- ok.2lata zależy od umiejętności i zdolności nauczania uczącego oraz trudności technicznej.
2 - faza doskonalenia: celem jest kształtowanie i osiągnięcie techniki mistrzowskiej na jak najwyższym poziomie. Brak ram czasowych- tak długo gdy zawodnik doskonali się w procesie treningu.
Zostać mistrzem – czyli etapy nauczania techniki
1 - pokaz i objaśnienie,
2 - nauczanie i doskonalenie w warunkach, najprostszych i najprzystępniejszych dla ćwiczącego,
3 - nauczanie i kształcenie w warunkach zbliżonych do zawodów (sparingi),
4 - doskonalenie w czasie zawodów.
Metody nauczania umiejętności (czynności ruchowych):
1. Metoda całości – syntetyczna:
- zawodnikowi zostaje pokazana cała umiejętność, którą następnie próbuje w całości wykonać,
- stosujemy ją w przypadku prostych, zamkniętych umiejętności, w stałym przewidywalnym otoczeniu,
- jej zaletą jest szybkie nauczenie, gdy zawodnik jest w stanie jednorazowo się jej nauczyć,
- skuteczność tej metody maleje, gdy umiejętność jest złożona (skomplikowana).
2. Metoda analizy zadań – analityczna:
- umiejętność (czynność ruchowa) zostaje rozłożona na części. Uczy się i ćwiczy każdą z nich oddzielnie. Np. analiza zadań przy rzuci piłki do kosza jednorącz,
- po nauczeniu poszczególnych elementów, następuje ich łączenie, tak, aby wykonać całe zadanie;
· łączenie do przodu - uczymy kolejno wszystkich następujących po sobie części składowych, począwszy od pierwszej do ostatniej. Łączenie do tyłu- rozpoczyna się od ostatniej czynności składowej i postępuje w kierunku odwrotnym, aż do części pierwszej. Skuteczne gdy efekt końcowy całego zadania jest najważniejszy (np. trafienie piłką do kosza),
· kształtowanie - polega na uproszczeniu umiejętności i początkowym nauczaniu tylko jednej uproszczonej wersji. Brakujące (trudniejsze elementy dodaje się później). Metoda ta pozwala sportowcowi uczestniczyć w grze, nawet jeśli jego umiejętności wymagają jeszcze doskonalenia. Później doskonali się pozostałe czynności.
3. Metoda mieszana – analityczno-syntetyczna:
- prezentacja umiejętności jako całość oraz umożliwienie jej wykonania,
- analiza ewentualnych problemów oraz korygowanie pojedynczych komponentów,
- stopniowe przekształcanie umiejętności, aż sportowiec jest w stanie wykonać ją jako całość,
- zaletą jest zaoszczędzenie czasu gdy sportowiec jest w stanie wykonać od razu całą umiejętność; gdy są jakieś problemy, można określić z jaką częścią i skorygować błędy,
- zdobywanie, doskonalenie oraz utrwalanie nowych czynności ruchowych jest procesem ciągłym, w którym można zauważyć pewną prawidłowość w pojawianiu się zmian będących wynikiem opanowywania czynności ruchowych na ich podstawie stworzony został wg. K Meinel kolejny podział na fazy przebiegu nauczania ruchu.
Fazy nauczania motorycznego:
- koordynacji ogólnej - rozpoczynająca się od wyobrażenia ruchu do jego wstępnego opanowania w tzw. "zarysie", czyli opanowywany ruch charakteryzuje się brakiem płynności, harmonii oraz "kanciastym przebiegiem". W trakcie tego etapu zasadniczą metodą nauczania jest metoda syntetyczna umożliwiająca wyrobienie zmysłu kinestetycznego, a dzięki niemu szybsze opanowanie nauczanego ruchu,
- koordynacji precyzyjnej - polegającej na poprawieniu, doskonaleniu uczonego ruchu - aż do pełnego jego opanowania. Uczony ruch staje się płynny, skoordynowany - niewymagający dużych nakładów sił jak i obciążenia układu nerwowego w jego synchronizacji. Główną metodą używaną podczas uczenia ruchu w tej fazie to metoda mieszana (syntetyczno analityczna), gdzie część analityczna przewidziana jest głównie do poprawy błędów powstałych w fazie pierwszej,
- adaptacji i stabilizacji - podczas której nauczana czynność staje się nawykiem mogącym w precyzyjny sposób łączyć się z różnego typu przejawami zachowania motorycznego. Po osiągnięciu tej fazy ruch staje się ergonomiczny, płynny oraz posiada dużą odporność na zakłócenia zewnętrzne. Trenujący posiada pełną możliwość jego dostosowania do warunków zewnętrznych przy zachowaniu pełnej płynności.
Osiągnięcie fazy stabilizacji i adaptacji w nauczanych ruchach jest celem każdego treningu technicznego, ponieważ osiągając poziom nawyku stają się ruchami wywołującymi najmniejsze obciążenie układu nerwowego koordynującego poszczególne mięśnie oraz wymagają najmniejszego nakładu energii, dzięki czemu możliwe jest ich wielokrotne powtarzanie bez zmniejszenia ich precyzji.
dziubusek30