PEDAGOGIKA PRACY to dyscyplina pedagogiczna, która zajmuje się wychowaniem przez pracę tj. system działań wychowawczych opartych na filozofii pracy i uznających decydujące znaczenie pracy dla rozwoju społecznego, jego kultury i gospodarczej organizacji i funkcjonowania oraz osobotwórczych wartości pracy w rozwoju jednostki.

Pedagogika pracy wyodrębniła się w 1972 r. podczas pierwszego posiedzenia Rady Naukowej nowopowstałego Instytutu Kształcenia Zawodowego. Dyrektorem został T. Nowacki i jego uważa się za twórcę pedagogiki pracy.

Definicje pedagogiki pracy:

* „subdyscyplina pedagogiczna, której przedmiotem badań są pedagogiczne aspekty relacji: człowiek – wychowanie – praca”

* „subdyscyplina pedagogiczna, której przedmiotem zainteresowań i badań naukowych są problemy wychowania przez pracę, kształcenia ogólnotechnicznego, poradnictwa i doradztwa zawodowego, edukacji prozawodowej, zawodowej i ustawicznej dorosłych oraz problemy edukacyjne zakładu pracy”.

Dwie podstawowe przyczyny powstania pedagogiki pracy jako samodzielnej subdyscypliny:

*Potrzeby praktyki – po II wojnie światowej w Polsce masowo rozwinęło się szkolnictwo. Tą rzeczywistość edukacyjną trzeba było odpowiednio przygotować merytorycznie.

*Znaczne rozdrobnienie i rozproszenie problemów, którymi miała zająć się pedagogika pracy.

ZAJMUJE SIĘ wychow. Przez pracę, kształceniem technologicznym, orientacja i poradnictw. Zawod., kształceniem i wychow. Zawodow. Pracownikow, problem. Oświatowymi i wychowawcz. Zakł. Pracy.

RODOWÓD PEDAGOGIKI PRACY

Wojciech Jastrzębski 1857 stworzył i ogłosił światu definicję ergonomii – nauki o pracy, przystosowaniu człowieka do pracy, o tworzeniu dobrze zorganizowanego stanowiska pracy. Tadeusz Nowacki w Polsce w 1972r. Rada Naukowa Instytutu Kształcenia Zawodowego ogłosiła światu istnienie nowej dyscypliny naukowej – pedagogiki pracy, twórcą był właśnie T. Nowacki. Współtwórcy: Wiatrowski, Kaczor, Sosnowski, Szajek, Kotlewski, Korabiowska, Rachalska. Naukowcy ci orzekli nast.

Działy w pedagogice pracy:

*orientacja i poradnictwo zawodowe,

*rzeczywista i społeczna praca człowieka,

*ped. pracy musi zajmować się zatrudnieniem pracy, bezrobociem

*organizacja kształcenia ustawicznego,

*podmiotowe traktowanie pracownika.

Tomasz Morus mówił o twórczej idei pracy, opisując w „Utopii” Zycie na wyspie, gdzie panuje szczęście sformułował postulat, aby cala młodzież obojga płci pracowała na roli, a później wybierała inne zawody.

Komeński w swoim systemie dydaktycznym i wychowawczym kładł duży nacisk na przysposobienie dziecka do pracy ręcznej i zaznajomienie z gospodarstwem domowym. Z dużym szacunkiem darzył pracę, w tym także prace fizyczną. Uważał, że przez pracę prowadzi najbardziej skuteczna droga do aktywizowania dziecka w różnorodności prac zawodowych, m.in. po to, aby łatwiej ujawniały się zamiłowania i skłonności.

Modrzewski uważał, ze do pracy należy przyzwyczajać dzieci od najwcześniejszych lat i systematycznie kontrolować jej wyniki. Wyniósł takie stwierdzenie  „kto nie chce pracować, niech nie je”. Rodzice powinni troszczyć się o to, żeby chłopcy jak i dziewczęta od najmłodszych lat mieli jakąś pracę, żeby nie spędzali całego dzieciństwa na próżniactwie i aby zdawali relacje z tego co zostało zrobione.  Modrzewski był gorącym zwolennikiem wszczepiania dzieciom zamiłowania i szacunku do pracy. Jest autorem uczenia wszystkich dzieci, bez wzgl. Na pochodzenie i majątek, jakiegoś rzemiosła. Postulował, aby chłopcy zaczynali kształcenie przysposabiające do pracy gdy budzą się w nich jakieś zainteresowania i aby wybierali odpowiedni kierunek kształcenia zgodnie ze swymi uzdolnieniami, tak aby później mogli wykonywać swoja prace z zamiłowaniem.

Myśliciele i działacze kręgu Komisji Edukacji narodowej – Grzegorz Piramowicz, Antoni Popławski, Adolf Komeński, Hugo Kołłątaj mogą być nazwani prekursorami pedagogiki pracy. Wprowadzili elementy kształcenia zawodowego do szkół dla chłopców, głównie synów mieszczan, postulowali to, co dziś nazwalibyśmy kształceniem politechnicznym.

PRZEDMIOTEM PED. PRACY są pedagogiczne aspekty relacji: człowiek – wychowanie – praca. Pedagogika pracy obejmuje zagadnienia, które stanowią przedmiot zainteresowań pedagogiki ogólnej i innych dyscyplin pedagogicznych, ale ma także pokaźny zestaw problemów skupionych wokół:

@)Sylwetki człowieka jakiego chcemy wychowywać

@)Zadań zawodowych, jakie będzie wykonywać absolwent określ. Szkoły zawodowej

@)Treści, metod i środków kształcenia, dokształcania oraz doskonalenia zawodowego

@)Warunków osobowych i materialnych przygotowania człowieka do pracy

@)Skuteczności kształcenia, dokształcania i doskonalenia zawodowego

@)Skuteczności działań wychowawczych w zakładzie pracy

Działy pedagogiki pracy:

1)Kształcenie przedzawodowe – utożsamiane jest niekiedy z pedagogiką przedzawodową, obejmuje wszystko to, co decyduje o rozwoju jednostki w okresie poprzedzającym systematyczne kształcenie zawodowe i co pomaga jej w dokonywaniu wyboru zawodu zgodnie z warunkami osobistymi i potrzebami społecznymi. W sferze tej mieści się kształcenie ogólne widziane jako podstawa kształcenia zawodowego, wychowanie przez pracę realizowane w domu rodzinnym, w przedszkolu i w szkole ogólnokształcącej (podstawowej i średniej + teraz gimnazjum), kształcenie politechniczne.

2)Kształcenie zawodowe – jako obszar problemowy utożsamiany niekiedy z pedagogiką zawodową, obejmuje kształcenie ogólnozawodowe i specjalistyczne, realizowane w różnych instytucjach kształcenia zawodowego (głównie w szkole zawodowej i w zakładzie pracy), prowadzące do uzyskania kwalifikacji zawodowych i warunkujące dobrą przydatność zawodową, wysoka wydajność pracy i zadowolenie z jej wykonywania. W sferze tej mieści się cala struktura treści dydaktycznych: cele, treści i programy kształcenia i wychowania zawodowego, warunki skuteczności i wyniki kształcenia, w tym zagadnienia powodzeń i niepowodzeń szkolnych uczniów szkol zawodowych oraz losów przydatności zawodowej absolwentów, wreszcie poradnictwo zawodowe oraz struktura i organizacja kształcenia zawodowego w Polsce i w świecie, jak również szeroko rozumiana problematyka wychowawcza szkoły zawodowej

3)Pedagogika zakładu pracy – obejmuje ona problemy oświatowe i wychowawcze współczesnego zakładu pracy, w tym kształcenie ustawiczne, a szczególnie doskonalenie zawodowe pracowników w całym okresie ich aktywności zawodowej, prowadzące do nieustannego wzbogacania osobowości, identyfikacji z zawodem i z zakładem pracy, stabilizacji zawodowej, jak również problemy stosunków międzyludzkich w zakładzie pracy. Miejsce pracy staje się znaczącym ośrodkiem kształcenia ustawicznego i środowiskiem wychowawczym.

Miejsce pedagogiki pracy wśród nauk pedagogicznych

NAUKI PEDAGOGICZNE

Dyscypliny specjalistyczne wyznaczone linią rozwoju człowieka

* Teoria wychowania rodzinnego

* Teoria wychowania przedszkolnego i wczesnoszkolnego (w tym teoria nauczania początkowego)

* Pedagogika szkolna (z wzgl.. szkoły ogólnokształcącej)

* Pedagogika zawodowa

* Pedagogika szkoły wyższej (dydaktyka szkoły wyższej)

* Pedagogika pracy (przedzawodowa, zawodowa i zakładu pracy)

* Pedagogika społeczna (w tym opiekuńcza)

* Pedagogika Dorosłych (andragogika)

*Pedagogika specjalna

PODSTAWOWE FORMY DZIAŁALNOŚCI CZŁOWIEKA  

DZIAŁALNOŚĆ- ( T . Pszczołowski ) to kreślona postać działania będącego pasmem czynów  rozłożonych w większym przedziale czasu, działania któremu przyznaje się pewien wyższy poziom doniosłości (ważności) – chodzi o działanie celowe i świadome, a także o dowolne zachowanie się ludzkie

DZIAŁAĆ- ( G. HOSTELET) zmieniać rzeczywistość w sposób mniej lub bardziej świadomy; to zmierzać do określonego celu w danych warunkach przy pomocy właściwych środków po to , aby dojść do warunków istniejących do warunków odpowiadających przyjętemu celowi; to włączać w rzeczywistość czynniki, które mają ten skutek, że się przechodzi od układu podlegającego wyznaczaniu warunków początkowych do układu określonych warunków końcowych.

T. KOTARBIŃSKI:  „ Działanie, które mamy urzeczywistnić, wymaga trojakiego wyznaczenia:

1.wyznaczenia celu

2.wyznaczenia warunków należących do rzeczywistości

3.wyznaczenia środków przystosowanych  do zamierzonego celu i do istniejącej rzeczywistości.

Nie ma  działania z namysłem, które by nie zawierało pragnienia poznania czegoś rzeczywistego i wynalezienia środków.

Cel, warunki i środki- to trzy człony działalności praktycznej i naukowej.”

Główne elementy i właściwości działania to: *wiedza, *umiejętności, *nawyki i sprawności, *przyzwyczajenia, *mistrzostwo.

Podstawowe formy działalności ludzkiej to:

1)zabawa, 2)nauka( w rozumieniu uczenia się), 3)praca ( w rozumieniu pracy zawodowej).

NAUKA: a dokładniej uczenie się , to forma działalności, dzięki której jednostka przygotowuje się do samodzielnego i prawidłowego uczestnictwa w życiu oraz do pracy.

Nauka polega ona najogólniej na zdobywaniu wiedzy i jej porządkowaniu w system sądów prawdziwych i przypuszczeń. Dokonuje się przez inne działanie w organizacji (pracę, zabawę, walkę), a także przez specjalne szkolenia. Zdobywanie wiedzy z doświadczenia praktycznego wzbogaca jednostkę oraz czyni ją bardziej sprawną w organizacji i poza nią. We współczesnej organizacji wiedza nabyta w ten sposób nie zawsze wystarcza.

Już w wieku przedszkolnym dzieci kształtują w sobie odruch nauki .W tym wieku dziecko nie ma jeszcze świadomości nauki i jest nakierowane na jakąś czynność zmierzającą do nauczenia się nowej rzeczy) i pracy (czynności narzucane przez dorosłych). W trzeciej fazie wieku przedszkolnego niektóre formy nauki i pracy zostają wyodrębnione w postaci czynności specyficznych (pomoc w domu, odwzorowywanie literek itp.). Wstępując do szkoły dziecko jest już całkowicie zdolne do podejmowania czynności intencjonalnych (zmierzających do uzyskania jakiegoś celu).Dzięki nauce kształtujemy swój rozwój emocjonalny ,umysł ,zdolność koncentracji oraz samo realizujemy się w dążeniu do wymierzonych przez nas celów. Nauka przynosi nam zadowolenie jeżeli wykorzystana w dalszym życiu pomaga nam osiągnąć satysfakcje i staje się przydatna. Nauka w życiu, człowiekowi jest bardzo pomocna, im więcej nowych rzeczy poznajemy, tym bardziej ciekawi nas świat i jego tajemnice. W ciągu stu lat cywilizacja posunęła się do przodu w wielu gałęziach nauki i techniki, między innymi w rozwoju medycyny, badań składu i właściwości materii, komputeryzacji i podboju kosmosu .Dzięki niej żyje się nam wygodniej, lepiej i bezpieczniej. Następuje ogromny postęp w każdej dziedzinie życia. Dzięki nim mamy prostsze, lepsze życie i więcej czasu.

Wymienia się następujące formy uczenia się:

* uczenie się pamięciowe

* uczenie się przez naśladownictwo

* uczenie się przez próby i błędy

* uczenie się przez rozwiązywanie problemów

* uczenie się przez zrozumienie

* uczenie się przez działanie

Tak rozumiane uczenie się stanowi podstawową formę działalności dzieci i młodzieży w całym okresie pobytu w szkole podstawowej, średniej i wyższej ale i uczymy się w innych okresach życia (okres aktywności zawodowej)

Postuluje się wychowanie dzieci i młodzieży przez pracę, a tym samym stosowanie w sposób zamierzony i celowo zorganizowany takiej działalności wychowawczej, której cechą szczególną stanowi wykorzystanie wpływu pracy w procesach oddziaływania na jednostkę i dokonywania zmian w jej osobowości.

PRACA: „PRACA ZAWODOWA” działalność ludzi organizowana społecznie w taki sposób, aby prowadziła ona do powstawania wytworów i usług społecznie wartościowych oraz do podnoszenia jakości życia wykonujących ją jednostek i członków ich rodzin. Tak rozumiana praca dotyczy głównie ludzi dorosłych i jest związana z całym okresem ich aktywności zawodowej.

PRACA (Kotarbiński) działalność wykonywana dla uczynienia zadość czyimś potrzebom istotnym.

PRACA (Szczepański) każda celowa czynność społecznie-użyteczna lub społecznie-doniosła i zapewniająca określ. Czynności w społeczeństwie.

PRACA (Nowacki) jako działalność, której wynikiem są produkty materialne, usługi lub wytwory kultury.

Współcześnie o pracy ludzkiej mówi się w dwóch znaczeniach:

w znaczeniu ekonomicznym , gdy chodzi o działalność człowieka polegającą na przekształcaniu dóbr przyrody i przystosowaniu ich do zaspokajania potrzeb ludzkich

w znaczeniu społecznym , gdy chodzi o działalność człowieka , w  wyniku której powstają dobra materialne, wartości kulturalne i społeczne znaczące usługi

FUNKCJE PRACY:

1] jest ona skierowana na zmianę świata przyrodniczego i podporządkowanie go człowiekowi.

2] jest działalnością, w której człowiek może się twórczo realizować, manifestować i rozwijać własną osobowość.

3] jako jedna z głównych form udziału człowieka w życiu społecznym, jest działalnością społeczną i kulturotwórczą, która określa stosunek jednostki do społeczeństwa i jego członków oraz do kultury.

   Wymieniamy pracę: prostą, złożoną, fizyczną, umysłową, lekką, ciężką

Praca może być:

Fizyczna/umysłowa;  lekka/ciężka; formalna)/ nieformalna; aformalna; indywidualna; zespołowa; grupowa; produkcyjna; nieprodukcyjna; chroniona; fachowa; biurowa; bez uposażenia; kwalifikowana ręczna (zdolności manualne); twórcza; zmianowa; domowa; telepraca.

Poglądy na pracę jako celową działalność człowieka zmieniały się przez wieki.

W ustroju wspólnoty rodowej traktowano ją jako konieczność życiową ciążącą na jednostkach dorosłych i sprawnych.

W okresie niewolnictwa praca fizyczna zepchnięta głównie na barki niewolników, była przymusem i pogardą ze strony  warstw wyższych (kapłanów, filozofów i władców)

W feudalizmie według panującej wówczas ideologii chrześcijańskiej  pracę fizyczną traktowano różnie:

* Jako konsekwencję „grzechu pierworodnego” i „dopust boży”

* Jako środek konieczny do utrzymania w zdrowiu ciała i duszy

* Jako źródło pewnych cnót ważnych na cel ostateczny

W czasach nowożytnych (XVII XVIII w)  pracy człowieka zaczęto przypisywać różne wartości, w tym wartość moralną i ekonomiczną

Zasadniczy wpływ na kształtowanie się współczesnych poglądów na pracę wywarły:

#) Doktryna chrześcijańska- myśl społeczna Kościoła katolickiego

#) Filozofia i ekonomia marksistowska- dzieła klasyków marksizmu-lenizmu

Doktryna chrześcijańska

Podstawy społecznej doktryny chrześcijaństwa zawarte są w Biblii. Filozoficzną wykładnię stanowiska Kościoła w sprawie pracy ludzkiej znajdujemy w pismach św. Tomasza z Akwinu (XIII w ), który zaadaptował naukę Arystotelesa dla potrzeb teologii katolickiej. Przyjął z jego filozofii koncepcję, iż człowiek jest istotą społeczną, a społeczeństwo- całością hierarchicznie uporządkowaną o charakterze organicystycznym. Tomasz z Akwinu rozwinął m.in. teorię podziału pracy i usług zgodnie ze stanem społecznym człowieka. Pracę potraktował jako środek konieczny do utrzymania w zdrowiu duszy i ciała oraz jako źródło określonych cnót- te poglądy określa się mianem tomizmu.

Współczesna myśl filozoficzno- społeczna Kościoła katolickiego osadzona jest nadal w systemie teologiczno- filozoficznym św. Tomasza z Akwinu ale określa się ją neotomizmem.

W treściach  encyklik i pism społeczno-katolickich porusza się następujące problemy:

*) Poczucie godności osobistej płynące z pracy, wpływ pracy na kształtowanie się pozytywnych cech charakteru

*) Koncepcja „osoby” i jej wolności, jako najwyższej wartości świata stworzonego przez Boga, idea „rewolucji duchowej” jako środka wyzwolenia człowieka z pęt aliencji, przy równoczesnym opowiedzeniu się za socjalistycznym ideałem społecznym- personalizm katolicki.

Najwybitniejsi przedstawiciele Kościoła to Stefan Wyszyński „Duch pracy ludzkiej”

Jan Paweł II „ Encyklika o pracy ludzkiej”

1.Praca stanowi właściwość człowieka od chwili jego stworzenia. Jest ona na trwałe zawiązana z naturą rozumną człowieka, z jego istotą, egzystencją i rozwojem osobowym.

2.Praca poza Bogiem i człowiekiem, stanowi wartość najwyższą, ponieważ jest źródłem wszelkich innych wartości oraz drogą doskonalenia nie tylko rzeczy, ale i samego człowieka.

3.Pracę rozpatrywać należy w dwóch podstawowych aspektach- podmiotowym i przedmiotowym.

4.Pracę ludzką widzieć należy w podwójnym wymiarze-indywidualnym i społecznym

„Laborem Exercens” Jan Paweł II

Obowiązkiem człowieka jest rozwój nauki i techniki, kultury i moralności. Praca ludzka ma właśnie służyć temu rozwojowi.

Różnice:

/1\ zachodzi wyraźna różnica w poglądach na genezę pracy ludzkiej.

Doktryna chrześcijańska- Bóg stworzył człowieka na obraz i podobieństwo swoje zobowiązując go do pracy.

Koncepcja marksistowska-praca stworzyła samego człowieka

/2\ Różnica w kwestii celu pracy człowieka.

Doktryna chrześcijańska- Kościół obok celów- ekonomicznego, społecznego i osobowo-twórczego wyróżnia też cel metafizyczny „ Módl się i pracuj a będziesz zbawiony”

/3\ zbieżność poglądów na istotę pracy człowieka i jej funkcje.

W obu przypadkach rozpatruje się pracę w dwóch aspektach-podmiotowym i przedmiotowym. A więc pracę traktuje się:

-jako swoistą formę stosunku człowieka do przyrody

-jako formę więzi między jednostkami ludzkimi

-jako formę stosunków społecznych

Koncepcja marksistowska:

1} Praca jest głównym czynnikiem i wyrazem postawy decydującej o wykorzystaniu możliwości życiowych człowieka. Odgrywa ona zasadniczą rolę w jego rozwoju i stanowi materialną podstawę życia społecznego.

2} „ Jako twórczyni wartości użytkowych, jako praca użyteczna jest praca warunkiem istnienia człowieka, niezależnym od wszelkich ustrojów społecznych, jets wieczną, przyrodzoną koniecznością, która umożliwia wymianę materii między człowiekiem a przyrodą, a więc umożliwia życie ludzkie.”

3} Oddziaływając za pośrednictwem pracy na przyrodę i zmieniając ją “ człowiek zmienia zarazem swoją naturę”. Rozwija drzemiące w niej moce i podporządkowuje grę tych sił swej własnej zwierzchności.”

4} “Praca jest pierwszym, podstawowym warunkiem wszelkiego życia ludzkiego- praca stworzyła samego człowieka”

METODA badań naukowych to zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych, obejmujących całość postępowania badacza zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego.

J.Pieter: „ to inaczej-całokształt sposobów badawczego docierania do prawdy i pojęciowego przedstawienia prawdy poznanej.

Ogólnie- to ogół czynności i sposobów niezbędnych do rozwiązywania problemów naukowych oraz do oceny wyników tych działań. TECHNIKA badań to układ czynności praktycznych regulowanych starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów. INACZEJ-to układ czynności warunkujących dochodzenie do zamierzonego celu, którym jest osiąganie danych. NARZĘDZIE BADAWCZE- to środek służący do realizacji wybranej metody czy też techniki badań.

Każdej metodzie przyporządkowane są odpowiednie techniki, zaś tym- odpowiednie narzędzia. Np.: metoda badania opinii- stosowane techniki to: ankiety, wywiadu, dyskusji, sędziów kompetentnych oraz techniki socjometryczne i inne. Tym technikom odpowiadają takie narzędzia, jak: kwestionariusz ankiety lub wywiadu, socjograf itp.

METODY BADAŃ PEDAGOGICZNYCH DZIELIMY :

(1) Ze względu na liczbę możliwych zmiennych:

Metody eksperymentalne- badacz koncentruje się na jednej lub kilku zmiennych, np. eksperyment pedagogiczny

Metody socjograficzne, zwane metodami badań terenowych. Obejmują większą liczbę zmiennych np. metody obserwacji, badania opinii, badania dokumentacji i wytworów, analizy indywidualnych przypadków)

(2) Ze względu na złożoność układu czynności:

Metody proste tzw. Pojedyncze , w tym metoda badania dokumentacji i wytworów, metoda obserwacji, metoda badania opinii

Metody złożone-kompleksowe, w tym eksperyment pedagogiczny, metoda monografii pedagogicznej.

(3) Ze względu na dochodzenie do danych i dysponowanie nimi:

Metody zbierania danych, w tym metoda obserwacji, metoda badania opinii, metody testowe, egzaminacyjne i inne

Metody dysponowania danymi i dochodzenia do układów danych, w tym metoda krytycznej analizy literatury, metoda analizy dokumentacji i wytworów oraz metody statystyczne.

(4) Ze względu na sposób i czas prowadzonych badań

Metoda podłużna, zakładająca badanie zjawiska w dłuższym okresie czasu (badanie procesu)

Metoda poprzeczna, zakładająca prowadzenie badań szerokich w tym samym czasie lub w etapach czasowych ( badania dystansowe)

W pedagogice pracy i innych dyscyplinach pedagogicznych można stosować następujące metody badań: metodę krytycznej analizy literatury, metodę obserwacji, metodę badania opinii, metodę badania dokumentacji wytworów, metodę eksperymentu pedagogicznego, metodę testów i egzaminowania, metodę monografii pedagogicznej, metodę analizy indywidualnych przypadków, metodę diagnozowania i modelowania pedagogicznego, metody statystyczne.

Metody stosowane w pedagogice pracy nie różnią się zbytnio od metod stosowanych w innych dyscyplinach pedagogicznych oprócz metody badania dokumentacji i wytworów

Pamiętać też trzeba aby w konkretnych badaniach dobrać metody, techniki i narzędzia takie, które: *najbardziej odpowiadają istocie i specyfice przyjętego do pracowania problemu, *umożliwiają objęcie badaniami osób i sytuacji o specjalnym znaczeniu dla problemu badawczego, *zapewniają możliwość stosowania porównań i uogólnień, *stwarzają układ względnie zwarty, a przy tym dopełniający się, *korelują z warunkami organizacyjnymi prowadzonych badań.

PROCEDURA BADAŃ – MUSZYŃSKI-tok czynności prowadzących do celu.

Wymienia następujące jej odmiany: *>procedurę określenia celów wychowawczych, *>procedurę formułowania problemów badawczych pedagogiki, *>procedurę badań, *>procedurę ustalania zadań wychowawczych szkoły.

H. MUSZYŃSKI wyróżnia dwa znaczenia terminu procedura:

znaczenie szerokie-gdy ma na myśli ogólny tok postępowania badawczego (jak wyżej)

znaczenie węższe-gdy mówi o opracowaniu procedury badań (konkretnych) tzn. czynności stanowiących odpowiedzi na pytania: jaki zakres nadać badaniom, w jaki sposób dobrać odpowiednią próbę do badań, jakie grupy badawcze wydzielić, w jaki sposób je poddać wpływowi czynników różniących, kiedy dokonać pomiarów i zgromadzić odpowiedni materiał, który stanowić będzie przedmiot analizy porównawczej. T. NOWACKI- procedura badań- to tok postępowania badawczego, uwidaczniający poszczególne czynności czy grupy czynności badacza konsekwentnie prowadzące do uformowania ostatecznego wyniku badawczego K.KORABIOWSKA-NOWACKA- procedura badań- to zamknięte postępowanie badawcze, ukierunkowane celem i hipotezą badań, determinowane przez układ przepisów i zasad metodologicznych, d...