Piagetowska teoria rozwoju poznawczego
[H.R.Schaffer – Psychologia dziecka, rozdział 6]
1. Podstawowe pojęcia
- Rozwój intelektualny można zrozumieć jedynie dzięki analizie dynamicznego i ciągłego wzajemnego oddziaływania dziecka i otoczenia.
à ASYMILACJA – przyswajanie informacji przy użyciu istniejących struktur umysłowych;
à AKOMODACJA – modyfikacja struktur umysłowych w celu przyswojenia nowych informacji;
- Przyswajanie wiedzy oparte jest na działaniu i nigdy nie jest procesem biernego gromadzenia informacji (dziecko – naukowiec – odkrywca; aktywna eksploracja);
à INTELIGENCJA – pojęcie odnoszące się do procesów umysłowych, dzięki którym jednostka w sposób precyzyjny i złożony przystosowuje się do środowiska; nie odnosi się do różnic między jednostkami pod względem ich kompetencji poznawczych;
à ADAPTACJA – wrodzona tendencja do dostosowania się do wymagań środowiskowych;
à SCHEMAT – Podstawowa struktura poznawcza oparta na czynnościach sensoryczno- motorycznych lub na myśli, którą jednostki wykorzystują celem zrozumienia swoich doświadczeń;
à RÓWNOWAGA – stan, w którym schematy jednostki pozostają w równowadze ze środowiskiem; uzyskiwany dzięki asymilacji i akomodacji; w przypadku braku równowagi, musi nastąpić restrukturyzacja schematów;
- Szukanie równowagi jest napędem dla rozwoju intelektualnego, jednak dochodzi do niego tylko wtedy, gdy napotkane wydarzenie nie jest zbyt rozbieżne z tym, co dziecko już zna (rola rodziców i nauczycieli – dostarczenie dziecku nowych doświadczeń na optymalnym dla niego poziomie znajomości i nieznajomości przedmiotu).
2. Stadia rozwoju poznawczego
I. STADIUM SENSORYCZNO – MOTORYCZNE (do 2. r.ż.)
- Wiedza uzyskiwana poprzez czynności wykonywane na obiektach;
1) Od sztywnych do elastycznych wzorców czynności (początki zachowań inteligentnych)
- Dziecko stopniowo staje się zdolne do prezentowania tych samych zachowań w reakcji na coraz większą liczbę bodźców;
- Dziecku w pewnym momencie wystarcza obraz przedmiotu, aby wywołać reakcję odruchową (np. dla odruchu ssania – widok butelki);
2) Od pojedynczych do skoordynowanych wzorów czynności
- Dziecko uczy się, że jednocześnie, w sposób skoordynowany na tym samym przedmiocie można dokonywać całej serii różnych działań (np. utrwalanie wzorca wzrokowo-ruchowego – chwytanie i obserwacja przedmiotu); repertuar zachowań staje się bardziej efektywny;
3) Od zachowania reaktywnego do intencjonalnego
- Przejście od działań przypadkowych, bezrefleksyjnych do działań zaplanowanych, sensownych;
4) Od zewnętrznych czynności do reprezentacji umysłowych
à STAŁOŚĆ PRZEDMIOTU – termin opisujący uświadomienie sobie, że przedmioty są bytami niezależnymi, które nie przestają istnieć nawet, gdy jednostka nie jest świadoma tego istnienia
brak poczucia stałości przedmiotu à brak poczucia własnego Ja
Proces budowania pojęcia stałości przedmiotu:
o Do 4 m.ż. – bierność; dziecko przez chwilę obserwuje miejsce, w którym przedmiot lub osoba „znikły”, ale jest to tylko przedłużenie ostatniej reakcji;
o 9.-10.m.ż. – dziecko wzrokowo poszukuje nowej lokalizacji przedmiotu; umiejętność przewidzenia przyszłej pozycji poruszającego się przedmiotu; dziecko popełnia tzw. błąd A/B, powtarza poprzednie skuteczne działanie – naiwne wnioskowanie; przedmiot nadal związany jest z zachowaniem/czynnością (nie jest odrębnym bytem);
o 2.r.ż. – 2 etapy: 1) dziecko potrafi znaleźć przedmiot w punkcie B pod warunkiem, że widzi proces przemieszczenia; niewidoczne przemieszczenie wykracza poza zdolności dziecka (brak obrazów umysłowych; dziecko szuka przedmiotu w punkcie A); 2) dziecko potrafi odgadnąć położenie przedmiotu przemieszczonego w ukryciu na podstawie obrazu umysłowego – w pełni wykształcone pojęcie stałości przedmiotu;
II. STADIUM PRZEDOPERACYJNE (2 – 7 lat)
- Dziecko staje się zdolne do myślenia opartego na reprezentacjach, które umożliwiają mu umysłowe manipulowanie obrazami przedmiotów, reprezentowanie przedmiotów i osób słowami; zamiast bezpośrednich kontaktów z otoczeniem, dziecko może korzystać z reprezentacji umysłowych tegoż otoczenia i kontaktować się z nimi.
à OPERACJA – uwewnętrznione działania, dzięki któremu docierającymi z otoczenia informacjami można manipulować według indywidualnego uznania; każda procedura umysłowego działania na przedmiocie;
- Rozwój intelektualny – proces zależny od przyswajania różnych operacji;
à EGOCENTRYZM – naturalna niezdolność dziecka do zrozumienia, że inni mogą postrzegać rzeczy z innego punktu widzenia (patrz: krajobraz z trzema górami);
o Kolektywne monologi – wymiana zdań między dziećmi nie będąca prawdziwą komunikacją; brak porządku tematycznego w relacji zdanie – odpowiedź; niezdolność wyzbycia się własnej perspektywy;
à ANIMIZM – próba przypisania przedmiotom martwym cech istot żywych; Fazy budowania rozróżnienia „ożywione/nieożywione” :
1) każdy przedmiot uważany jest za obdarzony świadomością;
2) tylko poruszające się rzeczy uważane są za żywe;
3) życie przypisywane jest przedmiotom poruszającym się spontanicznie;
4) dziecko zdaje sobie sprawę, że życie to tylko cecha ludzi i zwierząt – zasadnicza różnica między rzeczami ożywionymi i nieożywionymi tkwi w ich naturze;
à SZTYWNOŚĆ MYŚLENIA – jej przejawami są m.in.:
o Nieodwracalność myślenia – tendencja do myślenia o przedmiotach i wydarzeniach tak, jak wskazuje pierwsze doświadczenie; dzieci nie potrafią „ w myślach” odwrócić biegu zdarzeń;
o Niezdolność do przystosowania się do zmian w wyglądzie zewnętrznym przedmiotów; prawdopodobnie wynika z niedoskonałości procesu kategoryzacji (patrz: eksperyment z psem w masce);
à ROZUMOWANIE PRZEDLOGICZNE – dzieci są niezdolne do myślenia indukcyjnego i dedukcyjnego – ich rozumowanie opiera się na transdukcji – zakłada związek przyczynowy pomiędzy dwoma konkretnymi elementami, podczas gdy faktycznie takiego związku nie ma – po prostu te dwa elementy występują jednocześnie; błędne pojmowanie kolejności przyczyny i skutku;
III. STADIUM OPERACJI KONKRETNYCH (7 – 11 lat)
- Dziecko wyzbywa się egocentryzmu;
- Staje się zdolne do operacji umysłowych – zaczyna myśleć w sposób systematyczny;
- Próbuje rozwiązywać problemy logiczne;
- Odwracalność myślenia;
- Operacje umysłowe muszą być oparte na konkretnych wydarzeniach i obiektach;
Osiągnięcia rozwojowe:
à SZEREGOWANIE – zdolność umysłowego porządkowania obiektów pod względem pewnej wielkości – umiejętność wnioskowania na podstawie relacji;
àKLASYFIKACJA – zdolność do grupowania przedmiotów pod względem określonego kryterium; dzieci dostrzegają relację całość/część – rozumieją hierarchię konstrukcji klas pojęciowych;
àPOJĘCIA LICZBOWE – dziecko wyzbywa się myślenia liczbie jako o „cesze” przedmiotu – dziecko zaczyna liczyć już w poprzednim stadium, ale robi to mechanicznie, na pamięć; dziecko rozumie, że liczenie to procedura arbitralna, a cyfry można stosować zamiennie i można łączyć je w grupy; Pojęcie niezmienności liczby;
àZASADA ZACHOWANIA STAŁOŚCI – pewne podstawowe cechy przedmiotu, takie jak np. waga i objętość, pozostają niezmienne nawet wtedy, gdy ich wygląd w aspekcie percepcyjnym uległ zmianie;
- Myślenie na temat świata przechodzi od poziomu percepcji do poziomu logiki;
IV. STADIUM OPERACJI FORMALNYCH ( od 11 - 12 lat)
à Rozumowanie abstrakcyjne – dziecko rozumuje na temat rzeczy, których bezpośrednio nie doświadczyło; myśl nie jest ściśle związana z prawdziwymi przedmiotami i zdarzeniami; dziecko radzi sobie z problemami hipotetycznymi, abstrakcyjnymi; dziecko jest zdolne do twórczego myślenia o przyszłości (planowanie, uwzględnianie różnych możliwości, punktów widzenia); dziecko zdaje sobie sprawę, że rzeczywistość jest dużo bardziej złożona i posiada wiele wariantów (istnienie innych możliwych światów);
à Stosowanie logiki – możliwe staje się rozumowanie dedukcyjne, tzn. dziecko potrafi przyjąć ogólne założenie i wyobrazić sobie jego skutki na zasadach implikacji „Jeżeli...to...”; potrafi uznać możliwość przewidzenia danego zjawiska w przyszłości, ponieważ wynika to z ogólnej teorii;
à Zaawansowany poziom rozwiązywania problemów – chaotyczna metoda prób i błędów zostaje zastąpiona przez uporządkowane strategie radzenia sobie z problemem: hipoteza F opracowanie różnych rozwiązań (w umyśle) F sprawdzenie
agusiaa26