Podział architektury:
1) architektura starożytna – Egipt, Mezopotamia (Asyria i Babilonia), Persja, Starożytna Grecja i Rzym,
2) architektura średniowieczna – przedromanizm, romanizm, gotyk,
3) architektura nowożytna – renesans, barok, klasycyzm,
4) architektura XIX wieku – secesja, eklektyzm, szkoła chicagowska, historyzm
5) przełom XX i XXI wieku – modernizm, ekspresjonizm, konstruktywizm, socrealizm.
Definicje architektury:
- Le Corbusier – jasne kształty zrozumiałe dla wszystkich, stosowanie form geometrycznych, płaskie dachy.
- Mies van der Role – architektura, gdy postawiono obok siebie 2 cegły z zaprawą
- Egon Eierman – architektura to czysta, klarowna forma (konstrukcja, funkcjonalność, forma)
Użyteczność przy budowie – uzyskanie maksimum szczęścia przy minimum nieszczęścia.
STAROŻYTNOŚĆ
I w. p.n.e.
Traktat o architekturze Witruwiusza, 10 ksiąg 20 – 10 p.n.e.
Elementy architektury wg Witruwiusza:
- użyteczność
- funkcjonalność
- trwałość
- piękno
Grobowce :
1) Kurhany:
- odkrycie sprzed VII w. p.n.e.
- kształt stożkowatego kopca z elementami drewnianymi i kamiennymi
- namiotowe zadaszenie
- np. cmentarz Jaćwingów na Suwałkach (brak fot.)
Kurhan - rodzaj mogiły, w kształcie kopca o kształcie stożkowatym lub zbliżonym do półkolistego, z elementami drewnianymi, drewniano-kamiennymi lub kamiennymi (zobacz dolmen), w którym znajduje się komora grobowa z pochówkiem szkieletowym lub ciałopalnym. Pomieszczenia grobowe, nieraz bardzo rozbudowane, mają zwykle konstrukcję kamienną bądź drewnianą, czasem są kute w litej skale.
2) Tolos kamienny:
- kamienny grobowiec przykryty kopułowym sklepieniem z korytarzem
- 300 – 1200 p.n.e.
- np. grób Agamemnona (zdj.)
3) Amfory kuliste:
- początek III w. p.n.e.
- charakter megalityczny (megalit – duży, nieobrobiony lub częściowo obrobiony kamień stanowiący samodzielną budowlę lub element większej budowli z takich kamieni - wykonanej bez użycia zaprawy)
- przypominały kształtem dzban
- nie przetrwały do naszych czasów
STAROŻYTNOŚĆ – EGIPT
Okresy:
1) Predynastyczny (bardzo pierwotne – np. szałasy)
2) Wczesnodynastyczny
3) Stare państwo – kanon, wzbogacenia zdobień
4) Średnie państwo
5) Nowe państwo
Okres wczesnodynastyczny (32 dynastie faraońskie):
- mastaby 3100 p.n.e. ( kształt trapezu, nadziemna część murowana, komora grobowa podziemna, ściany nachylone, boczne komory pełne bogactwa niezbędnego zmarłem – picie, jedzenie, broń itp.)
(zdj.)
Stare państwo (2686 – 2181 p.n.e.)
- monumentalne budowle
- grobowce króla Dżesera w Sakkarze – grobowiec wkuty w skałę
- piramidy: łamane, ostrosłupowe, romboidalne, regularne
- przykłady piramid: Chefrena, Cheopsa, Mykerinosa
- cechy charakterystyczne piramid:
a) położenie geograficzne – w punkcie stycznych pł. – poł., wsch. – zach.
b) konstrukcja – liczne korytarze, 3 wejścia
c) kształt – nachylenie w kierunku słońca
KANON – wzbogacenie dekoracji kształtami liści i drzew
Średnie państwo (2133 – 1786 p.n.e.)
- Zamiast mastab – grobowce kute w skale
- Grobowiec królowej Hatszepsut (kobieta faraon), króla Dżokera
- 2 szkoły architektoniczne – tebańska (konserwatywna) i memficka (swoboda twórcza)
RELIEF – sceny z życia, płaskorzeźby
Nowe państwo (1567 – 1085 p.n.e.)
- Monumentalne świątynie z tzw. salą hypostylową (służyła wstawianiu posągu bóstwa do celów modlitewnych)
- dziedziniec otoczony portykami (3 rzędy kolumn)
STAROŻYTNOŚĆ – PERSJA
a) architektura związana z Elemami (plemię) – protoplastami Persów
- Zigguraty – 2000 -1300 p.n.e., pomieszczenia budowane zamiast sali hypostylowej; masywny budynek, 7 bram, podwójny mur, ściany z terakoty
b) okres Achemenidów (VII – VI w. p.n.e.)
- 2 metropolie: Ektabana ( Dariusz Pierwszy), Persopolis (Kserksus Pierwszy)
- rozwój miast wokół pałacu władcy
- pałac na tarasie skalnym, kamienne wejście, zdobiona cegła, budynek na platformie, punkty obserwacyjne (dla bezpieczeństwa) dekoracje, reliefy z portretami królów.
STAROŻYTNOŚĆ – MEZOPOTAMIA
Babilon – początek 1795 p.n.e.
Okresy: starobabiloński, średniobabiloński, późnobabiloński
Kodeks Hammurabiego – oko za oko, ząb za ząb
Ogrody Semiramidy – wieża, z której spływała roślinność, wokół ogród
Okres asyryjski – (staro, średnio, nowoasyryjski), miasta miały ulice prostopadłe do siebie
Okres sumeryjski – zmiana pozycji króla –król staje się kapłanem; świątynie na planie prostokąta, wewnętrzny dziedziniec.
KULTURA EGEJSKA – KRETA
Architektura średniokreteńska 200 – 1400 p.n.e. – kultura nastawiona pokojowo (brak fortyfikacji)
- pałac Knossos (2000 – 14000 p.n.e.): brak fortyfikacji, 2 wejścia, płaskie stropy między kondygnacjami, liczne pomieszczenia administracyjno-gospodarcze,
- pałac Fajstos (2000 – 1900 p.n.e.): brak fortyfikacji, wiele korytarzy, odbudowa w 1750 r. p.n.e.; centrum władzy i administracji dla królów, lepsze zagospodarowanie przestrzenne.
Cella – pomieszczenie dla posągu bóstwa + ołtarz na ofiary
KULTURA EGEJSKA – CYKLADZKA mało istotna
KULTURA EGEJSKA – MYKENY
Architektura mykeńska 1600 – 1100 p.n.e.
- 4-kolumnowy megaron – pierwowzór greckiej świątyni (monumentalizm); przedsionek, dziedziniec z pomnikiem bóstwa, 2-spadowy dach, plan prostokąta, brama
- Powstanie pierwszego prostego systemu kanalizacyjnego
PORZĄDKI ARCHITEKTONICZNE:
DORYCKI
JOŃSKI
KORYNCKI
1200 p.n.e.– plemię Dorów najechało na ziemie Greckie
1200 – 800 p.n.e. – okres asymilacyjny, Dorowie kształcili plemię podbite (wprowadzono fryz w architekturze)
IX – VIII w. p.n.e. - megaron – model stosowany do budowy domu
VII – Vi w. p.n.e. – miasta strefowe budowane przez Greków (część rezydencyjka, dla królów, dla zwykłych mieszkańców, ze względu na funcje)
V w. p.n.e. – agora – centrum polityczno – społeczne miasta, np. podnóże Akropolu.
IV w. p.n.e. – rezydencja municypalna ( miejska) – dekoracje, położenie, portyki świadczące o zamożności właściciela
III w. p.n.e. – rozwój budownictwa mieszkalnego na pełną skalę.
STAROŻYTNOŚĆ – GRECJA
Porządek dorycki – monumentalizm, mało rzeźbień i dekoracji, surowość stylu, wywodzi się z architektury drewnianej.
Architekci: Milet, Efez, Halikarnas
Porządek joński – lżejsza forma, brak monumentalizmu, dużo dekoracji i rzeźb u góry, 24 nacięcia (kaneliny) na kolumnie
Porządek koryncki – kolumny bardziej zdobne niż w stylu jońskim.
STYLE W GRECJI WŁAŚCIWEJ
1. Archaiczny:
a) wczesny archaizm
b) dojrzały archaizm
c) późny archaizm
2. Klasyczny:
a) wczesnoklasyczny
b) klasyczny
c) późnoklasyczny
ARCHAIZM XIII w. p.n.e.
- styl surowy zastąpiony fryzami i dekoracjami
- pojawienie się belki stropowej
- wprowadzenie większej ilości barw, zaczęto stosować farby z wosku
- geometria i symetria w rzeźbie
- elementy dekoracyjne nad belką poprzeczną, fronton, tympanon
- powstały kariatydy, czyli kolumny w kształcie kobiet podtrzymujące belkę.
STYL KLASYCZNY
a) wczesnoklasyczny 480 – 445 p.n.e.
- kolumny przed frontem świątyni
- skrócenie ścian bocznych
- 2-spadowy dach dla pomieszczenia bóstwa
- świątynie budowane na planie koła
- Świątynia Delficka, Świątynia Ateny, Świątynia Zeusa w Akragas
b) klasyczny 445 – 404 p.n.e.
- budowa akropolu – najwyżej położonego miasta z cytadelami, świątyniami
c) późnoklasyczny 404 – 323 p.n.e.
- warstwy społeczne: aristoi (arystokracja - najbogatsi ludzie, którzy mieli swoje majątki, użyczali swoich sił militarnych królowi), perjojkowie (wojownicy), metojkowie (ludność napływowa, bez praw obywatelskich), warstwa niewolna (niewolnicy i siła robocza).
Partenon (447 – 438) porządek dorycki, jońskie kolumny wybrzuszone lekko na 2/5 wysokości.
Rzeźbiarze: Skopas, Lisyp, Praksyteles.
STAROŻYTNOŚĆ – RZYM (panowanie Etrusków)
Okresy w Rzymie:
a) okres królów – od najazdu Etrusków
b) okres republikański
c) okres cesarstwa
V – VI w. p.n.e. – początek podboju Italii w okolicach Tybru
Miasto – Civita Bangoregio – miasto wokół cytadeli władzy
2 królów etruskich było później władcami Rzymu
Etruskowie wprowadzili pierwsze zwodzone mosty.
Rzym – okres królów
- mury obronne wokół
- Cloaca Maxima - główny kanał ściekowy w Rzymie, zbudowany w celu osuszenia podmokłych terenów w dolinie pomiędzy wzgórzami Eskwilinu, Wiminalu i Kwirynału. Na osuszonym terenie powstało Forum Romanum. Kanał ma długość około 600 m.
- Świątynia Jowisza Kapitolińskiego
- Forum Boarium – 575 p.ne. teren bagienny, osuszanie terenu
- Forum Romanum – 500 p.n.e.
...
bibliotekaprzechlewo