MALARSTWO TEMPEROWE
1. Technika tempery – pośrednia między technikami wodnymi i olejnymi. Nazwa z łac. temperare – mieszać / tempus – czas. Oparta na spoiwach emulsyjnych naturalnych lub sztucznych. Stosowana w malarstwie, architekturze (pokrycie całych ścian). Matowość, możliwy cienki sposób malowania, nasycone kolory bardziej niż w kleju, odporne na wodę, malowanie laserunkowe lub kryjące, szybko wysychają, warstwy nie pękają ani się nie przenikają, jaśnieją po wyschnięciu.
Otrzymywanie: ucieranie pigmentu w wodzie, dodawanie emulsji / suchy pigment zwilżany emulsją.
Farby zachowuja właściwości farb wodnych, wpływ składników olejnych występuje dopiero o wyschnięciu.
-Tempera chuda olejno-wodna – naturalnie lub sztucznie otrzymywane, olej w wodzie. rozcieńczana wodą, bardzo powszechna, po odparowaniu przypomina technikę klejową, równocześnie daje warstwy, nie rozpuszcza się w wodzie, szybko wysychają, warstwy nie pękają ani się nie przenikają, jaśnieją po wyschnięciu.
-Tempera tłusta wodno-olejna– rozrzedza się olejkiem terpentynowym, woda w oleju. Po wyschnięciu ciemnieje, żółknie, dłużej wysycha, nasycone barwy, z czasem traci siłę krycia
-*Tempera olejno-kazeinowa – trwała emulsja, malowanie szczegółów i większych płaszczyzn, stosowana do podmalowań pod olej i technikę mieszaną.
-*Tempera woskowo-kazeinowa
-*Tempera skrobiowa
-*Tempera klejowa
2. Emulsja – układ rozproszony, dyspersyjny jednej cieczy w innej, np. mleko w którym cząstki tłuszczu rozproszone są w wodzie, zawiera emulgator: białka, sole, węglowodany. Naturalne emulsje: mleko (mało oleju), żółtko jaja (dużo oleju), całe jajko.
3. Emulgatory – substancje powierzchniowo-czynne, ułatwiają przejście z niemieszających się ze sobą substancji w trwały stan rozproszony – emulsję. Działanie polega na zmniejszeniu napięcia powierzchniowego na granicy faz niemieszających się cieczy, np. woda i olej.
4. Naturalne spoiwa emulsyjne:
-żółtko z jajka
-klej zwierzęcy
-gumy roślinne
-białko z jajka
5.Historia stosowania spoiw temperowych, przykłady:
-Tempera jajowa (skład: mieszanina kleju glutynowego i wody w roztworze alkalicznym) stosowana od starożytności, dominuje w średniowieczu (ikony), malarstwo bizantyjskie.
-Giotto słynął z tempery, uwolnił się od woskowo-klejowego spoiwa, stosował naturalną lub sztuczną technikę tempery jajowej.
ZAPRAWY MALARSKIE
1.Zaprawa –spoiwo i wypełniacz. Zaprawy/grunty – warstwy nakładane na każdego typu podłoże od najdawniejszych czasów. Działa jako ton kolorystyczny obrazu gdy farby tracą krycie. Ich rola:
-wyrównuje powierzchnię
-spaja warstwę malarską z podłożem
-nadaje koloryt obrazowi
-zabezpiecza przed prześwitywaniem podłoża
-pozwala na wycinanie ornamentu, reguluje strukturę, światłocień
2. Białe zaprawy malarskie – skład i historia stosowania:
*Podstawowe wypełniacze to kreda, gips, biel ołowiana. Spoiwa kleje glutynowe (skórny, kostny, rybi, w różnym stężeniu 3-7%), kazeina, oleje schnące (lniany, orzechowy, makowy),
żywice (mastyks z pistacji poch. Basen Morza Śródziemnego, damara poch. Indie, kalafonia z sosny najtańsza).
-Kreda CaCO3 węglan wapnia, poch. naturalne ze złóż kredowych lub poch. organogeniczne– skorupy morskich organizmów
-Kreda mineralna pochodzenia naturalnego
>biel paryska – szlacetna odmiana CaCO3 – drobno zmielony marmur
>biel perłowa – drobno mielone muszle małży
>kreda strącana – uzyskiwana na drodze chemicznej
>biel wiedeńska – sztucznie otrzymywana z wodorotlenku wapnia przez karbonizację uzyskiwano CaCO3
-Gips - CaSO42H2O dwuwodny kamień gipsowy CaSO4 anchydryt naturalny, używany do zapraw chętnie na południu Europy
-Biel ołowiana – pierwsza otrzymywana sztucznie, zasadowy węglan ołowiu, otzrymywana przez trzymanie blaszek nad octem 2PbCO3*Pb(OH)2
pigment trujący, nietrwały chemicznie, tworzył czarny PbS, niezalecany do pasteli, ściennych malowideł, świetny w technikach olejnych, Pb – sykatywa, podstawowa biel palety malarskiej
*W malarstwie europejskim podst. grunty białe aż do średniowiecza, o ich wykonaniu pisze Mnich Teofil. Zaleca zaprawę kredową z klejem glutynowym nakładaną w wielu warstwach. Wypełniaczem również gips.
Traktat Herakliusza – opis gruntów z bieli ołowianej (Rembrandt XVII i XVIII)
Cennino Cennini – technika Giotta, włoskie grunty dwuwarstwowe g.grosso + g.sottile
Vasari – opis gruntów na desce
Na północ od Alp, Niderlandy, grunty kredowo-klejowe XVII i XVIII, starannie przygotowywane.
Do XVII w podzał na grunty zachodnie w Europie
Grunty modyfikowano, dodawano mąki, wosku
XIXw fabryczne białe grunty – gorsze, odpryskiwały
Grunty kredowo-klejowe cieńsze od gipsowych
Jan van Eyck – grunty grubości 0,1-0,3 mm
3.Barwne zaprawy malarskie w aspekcie historycznym:
Podstawowe wypełniacze glinki naturalne o różnym odcieniu (ugry – żółcienie, umbry – czerwonobrązowe, czerwienie żelazowe o różnych odcieniach), glinki były higroskopijne – wyróżnik od białych zapraw.
Mielony wielobarwny kwarc jako wypełniacz – niehigroskopijny.
Od 2 połowy XVI wieku – czerwone, brązowe, odmienny sposób budowania formy malarskiej. Nakładano imprimiturę, aby zniwelować odcień podłoża, np. Tycjan nakładał szarą. Ugrowe imprimitury na bazie bieli ołowianej. W malarstwi temperowym i olejnym grunty olejno-żywiczne. Rubens – srebrnoszare.
4. Gesso grosso – gips naturalny w postaci anchydrytu, grubo zmielony, nieaktywny lub gips martwo palony:
CaSO4*2H2O –Prażenie 800 st. C-> CaSO4(nieaktywny siarczan wapnia)+ 2H20(usunięta woda)
Mieszano z klejem i gruntowano
5. Gesso sottile – gips palony
CaSO4*2H2O -180-200st.C-> CaSO4*0,5H20 + 1,5H20 reaktywny, plastyczny, łątwo wiąże wodę
Zalewano wodą i mieszano + proces pławienia, uzyskiwano jedwabiste kryształy, trwało to 4-6 tygodni. Mieszano z wodą klejową, powstawał delikatny grunt.
historyofart11