ŚWIAT NAUKI 09-10 2006.wyd.spec.PDF

WIATNAUKI

wrzesie-padziernik2006Cena1l z90 $I (wtym

pow"uoWiek

7%v^D www.swiatnauki.pl

Jak

Ewolucfa i narodziny inteligencji

Nr1 (7)

ffiiunrnnuxt

Redaktor naczelny

Joanna Zimakowska

joannazimakowska@proszynskimedia.pl

Redakcja

Nlichal Henzler (sekretarz redakcji)

m.chalhcnzlerr

proszvnskimedia'pl

N iebe zp iec zt lie j est zan adto pok Z,y wc z owiekotvi,

IVlichatRiczka

PatrlinaSzczuciska

LCCn IUCCIaK

Korekta

Agatzr Przybysz

Redakcja techniczna

Jolant:r Kotas

Sklad i lamanie

Alicia Rudnik

Opracowanie graficzne

Marcin Korolkicwicz

Reklama

Edyta Sowiska

Adres redakcji

uI. Gzrraowa 7

02-.5l Warszawa

tcl. (0 22) 607 77 7 l, 607 77 90

l'aks (0 22) 848 22 66

e-mail: swiatnauki(r proszvnskimedia.pl

Wydawca 2 . .

Pr.szl'ski Mt'dia Sp. z .o'o. /Z/-'n|'n'

podobny jest avierzto|1l, nie wskzLliqc|I1Lt

jego wielkoci' (...)

Jeszczeniebezpiecztliej

jest zostatvia go nievidon,ly,n

i jednego, i drltgiego.

Blaise Pasca|. Mli

Ta historianie powinna si Wydarzy. Gdyby jakiprzybysz Z kosmosu odwiedzi

Ziemi przed ostatniepokq lodowq, naszych przodkw uznabyzapewne za

wielk4 pomyk ewolllcji. Mae,sabei prawie bezwosestworzenia o chybo-

tliwym chodzic wydayby mu si cakiembez szansw wiecie penym o wiele

lepiej od nich wyposazonych rywali.

A jednak to im si udao,cho wciqnie bardzo wiemy jak. Zdo|a|inie tylko

przetrwa, alc z czasetnzdominowaWiat.Staosi to prawdopodobnieZa

sprawniezwyktejbudowy ich ng i mzgu. Dw,unonychd, jak i potny,ale

bardzo kosztowny ,,narzd do mylenia,,

to swoistebiologiczne aberracje. Bez

nich i bez uwolnienia r4k z funkcji

lokomotorycznych czowieknie od-

nisbywszystkich sukcesw' ktre

stay si jego udziaem. Problemjed-

nak w tym, echw1'tnerce poprze.

dziy powstanie duegomzgu - to

troch tak, jakby rvydajnedrukarki,

plotery i myszki powstay,Zanim wy.

nalezionoobsugujqcy

,YNI;KI

t)tA

ttl. Garaowzt 7

I../

-. .

02.51 Warszarva

tel. (0 22) 607 77 71 , 60777 90

Iaks (0 22)84822 66

Prezes Zarzdu

Macic'jMakon'ski

Druk

BWlo.k"wski

Splka z o.o.

ul.Oklzei 5,64-920Pila

je komputer.

Najpierw wyprostowalimysi na

dwch nogach - czego adneinne

zwierzprzed nami ani po nas nie

dokonao - a dopiero duzo pniej

udoskonalilimymzg, ktry pozwo-

li nam z tej ,,akrobacji'' skorzysta.

Kto, kiedy, jak i dlaczego zrezy-

gnowa z tradycyjnej dla mapcze.

koksztatnychnadrzewnoci?Jak

z dwunonych map afrykaskich

powstali pierwsi ludzie, czyli Homo.

Co spowodowao,ze pradawnikolo-

nizatorzy opuciliafrykaskq kolebk i ruszyli na podbj Starego - a potem i

Nowego - wiata? Kto jest kim na naszym drzewie rodowym i jaki byksztat

tegodrzewa lub _ jak niektrzy mwi4 - krzewu? Dlaczego inne gatunki homi.

nidw nie osigny

AMERICAN

Editor in Chief; John Rcnnic

Board of Editors: Mariette DiChristina, Ricki L. Rrrsting,

Philip M. Yam, Ga['Stix, Michelle Press, W \'art Gibbs

Editors: Mark Alpert, Stcven Ashler', Graham P Collins,

Stclc Mirskr: Georgc Mnsscr, Christine Soares

lssue Editon Daun Stover

lssue Consultant: Kate Wong

Art Director: Edrvard Bell

Issue Designer: Lucl Reading-lkkanda

Production Editon Richard Hunt

Associate Publisher, Production: William Shennan

Chairman Emeritus: John J. Hanlev

Chairman: John Sargent

President and Chief Executive Offfccr:

Gretchen G. Teichgraeber

Mce President and Managing Director,

International: Dean Sanderson

Mce President: Frances Ne$ burg

SCIENTIFIC

jak czowiek?W jaki sposb

uksztatowaanas dieta?Jak doszodo powstania mowy?

Trudno dzi jeszcze odpowiedzie na te wszystkie pytania, bo cho wci4z

Zaskakujnas nowe Sensacyjneodkrycia, to wyjaniajcdawne w4tplirvoci,

na ogrodz4 one nowe zagadki, ktrych istnienia dot4d nawet si nie domy-

lalimy.

takiegopoziomu wiadomoci

jest triumfem, jakiego nie odnis

adengatunekw ci4gu 4 mld lat zycia na Ziemi. A teraz stanlimyprzed

najwikszymz moliwychwyzwa _ zrozumienia,jak to si stao,ejestemy

tym, kim jestemy.

AMERICAN,

INC.

z =

Redakcja Swita Nauki

swiatnauki @ pros , nskiruedia'pl

415 Madison Avenue

NewYork,NY 10017-1111

WYDANIESPECJALNE

wI,rru,qurt1

jak beu"dzo

INDEKS 2I09I9

IssN 0E7.380

Cop)'righto Prsz).skiMedia 200

\!!zr'stkic prarr'a'zilstrzeonc (lqcznie z tlumaczenienl

na.jzl'ki obce). Zaden lI.agnrcntniIriejszego rr'r'dania

nic nroc bl' l'.r'korz1'stanr' s' jakiejkolrviek fornlie

- fotokopii, mikrolilmu czl innr,ch reprodukcji - ani

przekIadanr' na jzl'k mechaniczny bez piscnlncj zgod1'

rvl'diru'cl''SC IENTIFIC AMERICAN jcst zstl.fconr|

nazrvz1hanclIolr.i1nalccq do Scientific Anrefican, Inc'

rr.Norr.l'nl Jorku i tl.rrvanq przcz firnl Prszr,ski Media

na podsta\vic umowy liccncvjne'i.

SCIENTIFIC

Jedno jest pewne:teraniejszo

WIATNAUKI

|ak powstawdl,

czl 0 wiek

1 ODREDAKCJI

32 Poczqtkimalpiejku|tury

TROPEMKUZYNOW

4 P|anetawie|kichmap

.'.'.

Niezwyke

zachowania

orangutanw

z sumatrzaskich

bagien

zaskakujqce

wyjanienie

Z nowychodkrywynika,ze przodkowie

wsplczesnychwieIkichmatp

ichinte|igencji.

i czowieka

wyewoluowali

NlEZWYKAoDYSEJA

40 Pionierz Gruzli

niew Afryce,

leczw Eurazji.

z Dmanisi podwazaj

dotychczasowe

16 Seksw spotecznoci

bonobo

pogldy

natematmigracji pierwszych

hominidw

Zwyczaje naszych

b|iskich

z Afrvki.

krewniakw

podwazaj

50 Najmniejszy

czowiek

tezo mskiej

dominacjiw toku

ewolucjicz{owieka.

Zdumiewaj4ce

odkryciew Indonezji

o istnieniunieznanego

dotd osob|iwego

gatunku

24 Dietai ewolucjanaczelnych

ktrynietakdawno

zamieszkiwa|

z namiZiemi'

Dzisiejszenacze|ne,w tymczowiek,

wie|eswoistychcech zawdziczai4 diecie

przodkw szukaj4cych

uoffi*

2 wIl,r ru.urI

podpowiadaj4

czekoksztatnych

Znaleziska

wiadczy

Iudzkiego,

pokarmuglwnie

w koronachdrzew|asurwnikowego.

Wydaniespecjalne { tc

Wrzesie*padziernik

2006

60 Mutacjezaozycie|skie

DennisDrayna

Pewnemutacje genw, czstobdce przyczyn

powaznych chorb, pozwaIaj

i rozwjludzkich popu|acji' $r

prze|edzi

na przestrzeni

tysicylatmigracje

NARODZINY HOMO SAP/E/VS

68 Dlaczego

sta|imy

si|udmi

76 Kiedycz|owieknauczy

simy|e

KateWong

Z ostatnich

lanTattersall

Umiejtno

poslugiwania

si jzykiem

znalezisk archeologicznych

wynika,ze Homosapiens od samego

pocztku swego istnienia by rwnie

inteligentny

i zdo|no

tworzeniasymbo|icznej

sztukidecyduj

poznawczych,

ktreodrzniajnasod innychstworze.

zdoInociach

jak my.

inteligencji

WilliamH.Calvin

Jzyk,umiejtno

przewidywania

i inne przejawy

inteIigencji

|4czy

|ezqcyu ich

podloza mechanizm planowania

szybkichruchw.

EWOLUCJAW BIBLIOTECE

95 Powsta,

a potem tacz ipiewaj!

Blake Edgar

Jakz hominidw

stalimy

si|udmi.

96 wiatNaukipo|eca

llustracjanaoktadce:PhilSaunders/Space

ChannelLtd

siw wecle Naukiw |atach1993-2006.

Artykuly

wersjeartykuiw,ktre

tlumaczy|i:

AndrzejBidziski'Urszu|a

BuIkowska,

JoannaKomorowska,

MarekKroniak,

MarcinRyszkiewicz,

KarolSabath.

Opracowanie

naukowe:MarcinRyszkiewicz

wIrNurI 3

NumerI (7)

o nadzwyczajnych

Switludzkiej

prawdopodobnie

TennumerzawierauaktuaInione

ukaza|y

wspotczesnych

wielkichmatpcztekoksztattnych

i cztowieka

.'... -+

-.::j-B

leczw EurazJi

Proconsul

,,b

W M|ocENlE, 22.5.5 m|nlattemu,Starywiat

zamieszkiwa|ookoostu gatunkw malpczekoksztatnych.

Proconsul ytwe wschodniej Afryce, oreopithecus

we Woszech,Sivapithecusw poudniowejAzji'

a Ouranopithecusi Dryopithecus - przedstawiciele

Iinii'z ktrej jak sisdzi'wyoniy

Europie.

Podobiznyniektrychtych zwierztuzyskano

metodamistosowanymiw krymina|isce.

Sivapithecus

Z nowychodkrywynika,

e przodkowie

niewAfryce,

wyewoluowa

si afrykaskie

wie|kiemapyi |udzie - odpowiedniow Grecji

orazzachodnieji rodkowej

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: