TEO1do3.pdf

WYKŁAD 1

Ja na farbach malarskich nic się nie rozumiem,

także wiele z marmórem postępować umiem

ale wierszem ozdobnym i rymy gładkiemi

mam nadzieję, że z mistrzmi porównam dobremi.

J. Kochanowski

Słowa cytowane powyżej były często przytaczane dla wykazania niewielkiej

wrażliwości Mistrza z Czarnolasu na barwy. Z pewnością nie był on daltonistą, tylko

postrzegał barwy na swój specyficzny, syntetyczny sposób. Barwy były rozliczne i

rozmaite . Wyśmienity poeta może na farbach malarskich się nie znać, ale musi być

mistrzem w wierszu ozdobnym i rymie gładkiem. Także artysta malarz, czy rzeźbiarz

na rymach znać się nie musi, ale nigdy nie będzie twórcą, jeśli nie opanuje reguł

praktycznych swojej profesji. Testem dla twórców różnych specjalności jest

spełnienie Owidiuszowej zasady materiam superabot opus . Z tą myślą od

kilkudziesięciu lat tropiłem tajemnice barwnych obrazów stopniowo poznając ich

zawiłości i meandry. Odsłonię przed Państwem rąbka tej tajemnicy.

rys. 1

Siła jest w barwie, co do tego nie mam najmniejszej wątpliwości. Barwy

oddziaływają nie tylko na nasze zmysły i emocje, potrafią nas skusić do dokonania

zakupów. Niezależnie od tego czy produkt jest przeznaczony do jedzenia, poruszania

się czy innego użytkowania najnowsze strategie marketingowe sięgają po ten skarb

znajdujący się w tęczy. Sięgają po barwy. Perfekcyjne zastosowanie barw w

projektowaniu może sprawić, że oferowany produkt stanie się hitem handlowym,

pociągając za sobą gwałtowny wzrost sprzedaży, tak jak to miało miejsce w

przypadku komputerów iMac, płatków Pop-Tarts czy samochodu VW (popularnego

niegdyś garbusa). IMaki sprzedawane były w tak smakowitych barwach jak:

malinowe, jagodowe, winogronowe.

rys. 2

Reklamy przedstawiały te barwne produkty jakby wirowały w psychodelicznym

transie w rytmie muzyki techno na tle czystej bieli. Ale tylko z pozoru jest to prosta

recepta na sukces handlowy. W rzeczywistości jest to trudny proces poprzedzony

kosztownymi badaniami nie tylko marketingowymi.

Prowadząc takie badania specjaliści w USA serwowali konsumentom kawę z

czerwonego, żółtego bądź brązowego termosu. Testowani z zadziwiającą zgodnością

podkreślali, że kawa z żółtego termosu jest „cienka” w smaku, a z termosu

brązowego zbyt mocna, najbardziej aromatyczna i najlepsza smakowo była kawa z

czerwonego termosu. Wszyscy pili tę samą kawę przygotowaną w identyczny

sposób. Podanie tej samej kawy w opakowaniach o różnych barwach wystarczyło

aby przekonać ludzi, że piją jej różne gatunki. Nieprawdopodobne a jednak

prawdziwe.

Projektanci stoją dziś przed trudnym wyborem. Muszą wybierać między najnowszą

modą w zakresie barw a ryzykiem niekonformistycznego szokowania oczu. Ale nade

wszystko musza pamiętać, że wpływu barw nie można nadużywać dla celów

komercyjnych. Specjaliści od reklamy Aplla doskonale o tym wiedzą, po

oszałamiającym sukcesie owocowych imaków nowy model Imaka tchnie sterylną

bielą.

Rys. 3

Podsumowując najnowsze badania na ten temat pan Ira Matathia, Rzecznik prasowy

giganta reklamowego Young & Rubicam ogłosił, że niebieski będzie barwą nowego

tysiąclecia. Czas pokaże czy pan Ira miał rację. Czy hołdując tej modzie kupiłby Pan

błękitne buty i poszedł w nich do opery. A czy znalazłby się ktoś tak odważny i

wystroił się na taką okazję w różowy smoking? Wyobrażacie sobie dyrygenta, który

prowadzi Wielką Orkiestrę Symfoniczną ubrany w żółty frak? Przecież wszystkie

kanarki w okolicy by ze śmiechu wyzdychały! A czy kupilibyście do swojego domu,

żółty lub różowy telewizor? Coś niezwykłego jest w barwie coś, co sprawia, że pani

Zosia lubi zieleń, pan Jan przepada za niebieskim a nastolatka Megi uwielbia róż.

Dlaczego tak się dzieje? Jakie mechanizmy powodują, że niektóre barwy są ciepłe

inne zimne, jeszcze inne krzykliwe lub spokojne, jedne przyprawiają o mdłości inne

o bóle zębów, jedne wywołują radość a drugie przygnębienie? Mógłbym tu

przytoczyć jeszcze kilka przymiotników określających nie tyle same barwy co jak

one na nas oddziaływają.

Jednym z sekretów dotyczących barwy jest fakt, że widzenie barw jest subiektywna,

bo same pobudzenie przez światło receptorów siatkówki oka nie jest jedynym

sprawcą naszej percepcji. W postrzeganiu bodźcowe wzory na siatkówce modyfikuje

wiedza o oglądanym przedmiocie. W sytuacji, kiedy możemy się czegoś domyśleć,

nie potrafimy rozdzielić widzenia od wiedzy. Znajomy kształt będzie się zawsze

kojarzył z oczekiwana barwą. Jeśli z kartonów szarego i zielonego polecimy wyciąć

kształt liścia i osła, to zawsze liść wycinany będzie z zielonego kartonu a osioł z

szarego. Interpretowanie i klasyfikowanie kształtów wywiera istotny wpływ na

jakość postrzeganej barwy.

Niektóre zestawienia barw i form sprawiają nam nieustanne figle zwane złudzeniami.

Wrócimy do tego tematy w późniejszych wykładach.

Oddzielenie ujrzanego kształtu od jego interpretacji jest w praktyce niewykonalne.

Podobnie nasze oko nie odróżni czerwonej róży od róży białej oświetlonej

czerwonym światłem. Czasami bywa odwrotnie – nie damy oszukać się, gdy szare

cienie pojawią się na białej porcelanowej filiżance. Niezależnie od tego badania

wykazały, że białe pudełko wydaje się lżejsze od czarnego, choć oba ważą tyle samo

i mają takie same gabaryty. Barwa może też zaostrzyć lub przytłumić nasz apetyt,

rozbudzić chęć odwiedzenia sklepu lub nas do tego zniechęcić, wzbudzić pożądanie

lub wstręt.

Wykazano, że barwa czerwono-żółta przyspiesza puls i szybkość oddychania

natomiast purpurowo-niebieska obniż ich tempo. Barwa niewątpliwie wpływa na

konsumpcję. Badania potwierdziły występowanie w tym względzie pewnych

upodobań konsumentów. Opracowano pewne standardy barw przestrzegane w

dużym stopniu przez projektantów. Na przykład przy środkach czystości zalecane są

barwy pomiędzy bielą a niebieskozielonym. Żółtawa zieleń stała się standardem dla

grupy napojów orzeźwiających a pomarańczowy przypisano tanim wyrobom z

plastiku. Różowa barwa płynów do pielęgnacji skóry wydaje się bardzo skuteczna.

Także w świecie mody tylko najbardziej utytułowani dyktatorzy mogą sobie

pozwolić na ignorowanie upodobań klientów dotyczących barw. Szczególnym

przykładem są tu męskie garnitury niezmienne w barwie od epoki wiktoriańskiej. W

męskiej modzie biurowej tylko krawaty są przejawem indywidualizmu. Co stało się z

czerwienią, która symbolizowała bogactwo i władzę w epoce renesansu? Wyobrażam

sobie jak mocno zdegustowany byłby człowiek tamtej epoki, gdyby zobaczył co teraz

noszą bankierzy, biznesmeni i agenci ubezpieczeniowi w pracy.

Wróćmy jeszcze na chwilę do ulubionych barw. Pani Ewa Hellen w swojej książce

pt. „Jak na nas wpływają barwy” opublikowała wyniki badań ok. 2000 kobiet i

mężczyzn. Przeprowadzone badania wykazały, że barwę niebieską preferuje 40%

mężczyzn i 36% kobiet. Niebieski powszechnie kojarzy się z chłodem, spokojem,

lojalnością a także z porządkiem i racjonalnością (stąd może niebieskie mundurki

naszych stróżów prawa). Czerwień jest ulubioną barwą blisko 20% badanych i

kojarzy się z krwią, ogniem, miłością i namiętnością. Z jednej strony ma związek z

energią i zabawą, z drugiej z pożądaniem i z ciepłem. Trzecie i czwarte miejsce w

badaniach zajmuje zielony i żółty. Zieleń symbolizuje naturę, zdrowie i płodność

szczególnie w terenach pustynnych gdzie jest jej brak. Dlatego islam czci zieleń jako

świętą barwę proroka. Ale pani Ewa Hellen nie wyjaśnia dlaczego jedni lubią błękit

inni zieleń. W kolejnych wykładach rozwiążemy tę zagadkę. Wielu znawców

zagadnienia uważa, że zbyt mało zwraca się uwagi na kręgi kulturowe. Na przykład

w Europie barwa żółta służyła do wyrażania ostracyzmu, wyróżniania heretyków i

prostytutek. Także Żydów w niechlubnych czasach faszyzmu zmuszano do noszenie

żółtej gwiazdy Dawida. Niepopularność żółtego zawdzięczamy jego symbolicznemu

powiązaniu z tchórzostwem i chciwością. Natomiast w Chinach żółty to cesarska

barwa niezależności, szczęścia i mądrości. Również czerwień jest w różnych

regionach różnie odbierana. Dla ludzi żyjących na pustyni, czerwień jest symbolem

destrukcji i palącego żaru, podczas gdy na Syberii jest ona szczególnie cenną, a

czerwony kącik jest honorowym miejscem do umieszczenia ikon. Również czerń nie

we wszystkich kulturach jest barwą żałoby. W wielu krajach azjatyckich ludzie

ubierają się na pogrzeby na biało.

Czy to nie dziwne? Zdziwienie jest początkiem poznania – tak mawiali starożytni

grecy. Parafrazując to powiedzenie można rzec: przestajesz się dziwić, przestajesz

poznawać. Ale czyż barwa nie jest nierozerwalnie związana z obrazem? Tak jak

obraz z percepcja? Tu rodzi się szereg pytań.

Apropos pytań przytoczę państwu autentyczne zdarzenie, które dotyczy mnie i moich

przyjaciół, sąsiadów mieszkających po przeciwnej stronie drogi. Ala i Kuba są

artystycznym małżeństwem. Ona – absolwentka wrocławskiej ASP, on ukończył

rzeźbę na algierskim uniwersytecie. Pewnego dnia późnym popołudniem zadzwonił

telefon. Co robicie? Usłyszałem znajomy głos w słuchawce. Nudzimy się -

odpowiedziałem. To zapraszam na szklaneczkę. O.K. Właśnie tego dnia odebrałem

autorskie egzemplarze mojej ostatniej książki z wydawnictwa PWN. Nabazgrałem

jakąś dedykację, wziąłem flaszeczkę czerwonego wina i poszliśmy z żoną na druga

stronę drogi. Wieczór zapowiadał się jak zwykle interesująco. Były gratulacje, ochy i

achy, a potem jak zwykle rozmowy o wszystkim i niczym. Gdzieś pod koniec tego

spotkania Ala zaskoczyła mnie stwierdzeniem. Wiesz, mówi, kończyłam ASP i

wiem, że kolory działają na patrzącego, że są barwy ciepłe i zimne, że jedne

sprawiają przyjemność a inne niechęć i to wszystko. Największym dla mnie

zaskoczeniem nie jest to, że napisałeś kolejną książkę, ale to, że napisałeś o kolorze

aż 180 stron. Dlaczego wybrałeś taki temat? A właściwie, to o czym traktuje ta

książka? Odpowiedziałem – o barwie. A co to jest barwa a co kolor? Najkrócej rzecz

ujmując barwa jest cecha percepcji, kolor jest jej atrybutem. A co to jest percepcja?

Percepcja to pewna specyficzna aktywność spełniająca się w widzeniu. A co to jest

widzenie? To akt powstania obrazu. A co to jest obraz? Obraz, to trzecie ogniwo

świata człowieka, ogniwo łączące świat rzeczy i świat przedmiotów. Co to jest rzecz,

a co przedmiot? Przedmioty istnieją zawsze w doświadczeniu i poza nim wcale nie

istnieją. Rzeczy natomiast istnieją same w sobie, rzeczy należą do realności, bo maja

realny sposób istnienia, to znaczy taki, jakimi są same przez się, sam w sobie, gdy

nikt na nie nie patrzy, nikt ich nie doświadcza. Przedmioty istnieją więc dla kogoś

patrzącego, z jego punktu widzenia, dzięki jego nastawieniu czy postawie, dzięki

jego aktywności spełniającej się w samym widzeniu, w obrazie właśnie. W obrazie,

który przeistacza, przeobraża rzecz w przedmiot. Prze-istacza, to znaczy zmienia

istotę, prze-obraża to znaczy zmienia w obraz. No tak teraz zrozumiałam – odrzekła

Ala.

Przytaczam Państwu te historyjkę aby podkreślić, że moje z Państwem spotkanie

będzie dotyczyć właśnie tego stanu przeobrażania , przeistaczania , obrazowania ,

tego przejścia od świata rzeczy do świata przedmiotów, tego stanu, w którym teren

staje się krajobrazem, konstrukcja formą, czynność działaniem, przemienienie tego

co realne (promieniowanie elektromagnetyczne) w to co irrealne (barwa, barwny

obraz).

Carl Gustaw Jung w swoim słynnym dziele „Duch i życie” twierdzi, ze człowiek

żyje tylko w świecie obrazów. Ja dodałbym w tym miejscu, że w przeważającej

części jest to świat zreprodukowanych, cyfrowych obrazów. Zapraszam wiec

państwa na krótka wyprawę do tej krainy.

Obraz to najbardziej uniwersalny język informacji. A gdzie tkwi tajemnica obrazu?

Odpowiem - w człowieku. Człowiek - to brzmi dumnie. Tu, a może o krok dalej od

tego powszechnie przyjętego przeświadczenia tkwi zagadka człowieczeństwa i

zagadka obrazy. Cóż tak niezwykłego jest w człowieku, że ma prawo napawać się

dumą tylko z samego faktu, że jest człowiekiem?

Filozofia mówi o człowieku tworzącym, tworzącym siebie i swój świat. Podkreśla

też, że człowiek nie tylko projektuje, ale i sam istnieje projektami, sam jest projektem

dzięki swojej wolnej woli. Wielki Twórca czy Wielki Projektant? Jak wielki? Jakie

są granice projektanta, a jakie granice projektu? I czy w ogóle są? Co lub kto te

granice określa? Oczywiście pytania te dotyczą granic duchowych, a nie

materialnych. Możemy wiec zapytać, w jaki sposób idee przesądzają o tym, co może

być projektowalne. Świat człowieka budowany jest na fundamencie ludzkiej myśli, a

ściślej na ideach, z których te myśli wychodzą. Możemy więc mówić o IDEACH -

wiedniach myślenia i widzenia, czyli siłach wiodących, prowadzących,

wywodzących. Jak podkreśla Janusz Krupiński w swojej książce (odsyłam Państwa

do spisu literatury) przedmiot (projekt) musi być wywiedziony z idei orientujących

aktywność, w której się tworzy. Sposób w jaki projektant rozumie siebie i swoją

sztukę jest praprojektem jego projektów. Sztuka projektowania nie zajmuje się

organizmem jako takim, zajmuje się organizmem, gdy ten staje się ciałem . Sztuka

projektowania pracuje na granicy tego przemienienia i podniesienia – przeobraża.

Projektant kreśli obraz swoich projektów, projektuje przedmioty takimi, jakimi

stawią się przed nami, jakimi się nam przedstawią w obrazach. Te obrazy -

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: