2007.03. Krioterapia w rehabilitacji.pdf

FIZYKOTERAPIA

Krioterapia w rehabilitacji

Zastosowanie niskich temperatur w medycynie nazywamy krioterapią. W rehabilitacji niskie temperatury stosowane są

jako krioterapia miejscowa i ogólnoustrojowa z wykorzystaniem kriokomór. Obserwowane wyniki terapeutyczne wskazu-

ją na pozytywne efekty tej metody fizjoterapeutycznej. Wprowadzanie niskich temperatur do programów leczniczych, wy-

wołujących w organizmie szereg odwracalnych reakcji i efektów fizjologicznych, powodujący ciąg przyczynowo-skutko-

wy, określamy mianem kriostymulacji.

żywym są – w większym lub mniejszym stopniu – zależne

od temperatury. Temperatura ma wpływ na metabolizm, transport,

wielkości potencjałów bioelektrycznych, szybkość reakcji che-

micznych i trwałość powstających w organizmie związków bio-

chemicznych. Ostatnie lata to rozwój medycyny fizykalnej, a co za

tym idzie wprowadzanie wielu nowych metod medycyny fizykal-

nej jako środków wspomagających podstawowe leczenie, w tym

stosowanie niskich temperatur. Wykorzystanie zimna w medy-

cynie to przede wszystkim kriochirurgia (wykorzystująca niskie

temperatury do niszczenia tkanek patologicznych i przednowo-

tworowych) oraz kriostymulacja pod postacią terapii miejscowej

i ogólnoustrojowej z zastosowaniem kriokomór, celem wywoła-

nia w organizmie fizjologicznych reakcji dla uzyskania określo-

nego efektu klinicznego. Odczyn będący reakcją ustroju na zim-

no wykazuje określoną specyfikę, wykorzystywaną praktycznie

w leczeniu zimnem. Reakcje te zachodzą w wyniku wyładowań

powstałych we włóknach współczulnych unerwiających naczynia

krwionośne. Wpływ niskich temperatur na układ krążenia związa-

ny jest z prawem Dastre-Morata, które brzmi: „bodźce termiczne

(zimno lub ciepło), działając na duże powierzchnie skóry, powo-

dują przeciwne do naczyń skóry zachowanie się dużych naczyń

klatki piersiowej i jamy brzusznej. Naczynia nerek, śledziony i mó-

zgu wykazują odczyn taki sam jak naczynia skóry”.

Temperatura tkanek może być obniżana dzięki wykorzystaniu

takich zjawisk fizycznych, jak konwekcja (przepływ zimnego po-

wietrza ponad skórą), odparowywanie oraz kondukcja (stosowa-

nie ciał stałych o temperaturze niższej od temperatury ciała).

W zależności od stosowanych parametrów zimno może powo-

dować zarówno niszczenie patologicznie zmienionych tkanek, jak

i pobudzenie procesów fizjologicznych (działanie przeciwbólowe,

przeciwzapalne, przeciwkrwotoczne, zmniejszające krwawienie

i zapobiegające powstawaniu krwiaków pourazowych). W wyni-

ku stałego bądź powtarzającego się działania zimna na organizm

można wywołać korzystne zmiany, w tym trzy podstawowe ro-

dzaje adaptacji do zimna:

– hipotermiczną (zmniejszenie wytwarzania ciepła i obniżenie

temperatury wewnętrznej),

– izolacyjną (zwiększenie grubości tkanki podskórnej i rozwój

zdolności naczyń obwodowych do skurczu),

– metaboliczną (związaną z dłuższym utrzymywaniem się bru-

natnej tkanki tłuszczowej).

Powyższe reakcje mają charakter odruchów neurowegetatyw-

nych. Cenne jest również zmniejszanie obrzęków pourazowych

i zapalnych tkanek, nie obciążając tym samym układu krążenia.

Terapia ta obniża również napięcie mięśniowe poprzez zmniej-

szenie przewodnictwa nerwowego i zmniejszenie reaktywności

obwodowych zakończeń czuciowo-nerwowych, podwyższając

tym samym próg odczuwania bólu. Stąd temperatury kriogenicz-

ne wykazują szczególną skuteczność terapeutyczną, gdy są stoso-

wane przed jakimkolwiek postępowaniem ruchowym. Efekt ten

ma bardzo duże znaczenie w postępowaniu leczniczym, szcze-

gólnie w chorobach narządu ruchu.

Biologiczny wpływ, jaki wywiera zastosowane zimno, zależy

przede wszystkim od: różnicy temperatur między źródłem a or-

ganizmem; ilości ciepła i szybkości, z jaką zostaje odebrana orga-

nizmowi, oraz czasu ekspozycji.

Krioterapia miejscowa

Zabiegi krioterapeutyczne z użyciem niskich temperatur (poniżej

-100°C) dzieli się na miejscowe i ogólnoustrojowe. Celem zabiegów

miejscowych jest obniżenie temperatury skóry i tkanek głębiej poło-

żonych. Intensywność zabiegu zależy od użytej temperatury schła-

dzania, sposobu oziębiania i czasu jego trwania. W odróżnieniu od

krioterapii ogólnoustrojowej krioterapia miejscowa wpływa bezpo-

średnio na wybraną okolicę ciała pacjenta, ułatwiając prowadzenie

rehabilitacji danego odcinka zajętego procesem chorobowym.

W zależności od czasu trwania zabiegu krioterapii miejsco-

wej dzielimy je na:

a) zabiegi krótkotrwałe (od 30 sek. do kilku minut),

b) przerywane (aplikacje kilkuminutowe powtarzane po kilku-

minutowej przerwie),

c) długotrwałe.

Miejscowo zastosowane zimno hamuje powstawanie obrzęków,

zmniejsza wytwarzanie limfy i skłonność do krwawień. Wyróżnia-

my wiele metod miejscowych zabiegów z wykorzystaniem zimna,

gdzie głównym czynnikiem chłodzącym jest woda, lód lub ciekły

azot. Można również stosować tzw. krioterapię kompresyjną (pole-

ga ona na jednoczesnym stosowaniu czynnika termicznego wraz

z czynnikiem mechanicznym, np. masaż nadciśnieniowy).

Wskazania do stosowania zimnych zabiegów miejscowych to

przede wszystkim stany zapalne tkanek miękkich, RZS, ZZSK, ura-

zy sportowe, obrzęki, stany po złamaniach kości, artropatia łusz-

czycowa, stany bólowe w przebiegu zmian zwyrodnieniowych,

dna moczanowa, nerwobóle, rwa kulszowa, stany wzmożonego

napięcia mięśni i zespoły bólowe kręgosłupa. Należy bezwzględ-

nie przyjąć, że głowa pacjenta powinna być wyłączona z inten-

sywnych zabiegów zimnoleczniczych (reakcje naczynioruchowe

są wyjątkowo słabe w skórze głowy). Warto wspomnieć również

o mechanizmie regulacji cieplnej, jakimi są tzw. fale Lewisa po-

legające na okresowym zwężaniu i rozszerzaniu się naczyń po-

wierzchownych, powodując podwyższenie ciśnienia skurczowego

rapy. In rehabilitation low temperature we applied as local,

systemic and with utilization cryo chamber. Observed thera-

peutic results show onto positive effects on this physiothera-

peutic method. Introducing of low temperatures to heal pro-

grams to call in organism row of reversible reaction as well as

physiological effects of organism under of cold, causing drau-

ght – consecutive we define criostimulation.

Key words: cryotherapy, local cryotherapy, systemic cryo-

therapy, rehabilitation.

34 REHABILITACJA W PRAKTYCE 3/2007

W szelkie procesy fizyczne i chemiczne zachodzące w ustroju

T he use of low temperatures in medicine we called cryothe-

krwi, obciążając tym samym pracę serca, a zwiększając zapotrze-

bowanie na tlen.

Należy podkreślić, że zimno stanowi najsilniejszy środek prze-

ciwzapalny, jakim dysponuje współczesna medycyna fizykalna –

stąd zabiegi należy prowadzić w sposób rozważny z uwzględnie-

niem przeciwwskazań, do których należą m.in.: nadwrażliwość na

zimno (krioglobulinemia, hemoglobinuria), zespół Reynauda, ze-

spół Sudecka, zmiany skórne popromienne, zapalenia miedniczek

nerkowych, stany wyniszczenia, odmrożenia, zespoły ciasnoty prze-

działów powięziowych, zaburzenia mikrokrążenia i nowotwory.

stwami tego zjawiska. Obserwujemy szereg korzystnych zjawisk

fizjologicznych, takich jak: uśmierzenie bólu, zmniejszenie ak-

tywności procesu zapalnego, obniżenie napięcia mięśni szkiele-

towych, wtórnie wzrost siły mięśniowej, zmniejszenie obrzęków,

szybsze gojenie się urazów, efekt odpornościowy i hormonalny

oraz relaksację i poprawę nastroju, a także zmniejszenie proble-

mów z zasypianiem i snem. Obserwując reakcje organizmu pod-

danego niskiej temperaturze (poniżej -100°C) w komorze krioge-

nicznej (od -110°C do -160°C), możemy powtórzyć za Knightem

schemat współdziałania krioterapii z kinezyterapią (ryc. 2.)

Zabiegi krioterapii ogólnoustrojowej wykonuje się w krio-

komorze lub kriosaunie, zwanej inaczej kriokomorą z zalega-

niem zimna. Kriokomora to duże, zamknięte, sterowane kom-

puterowo urządzenie, wykorzystujące do schładzania powietrza

Krioterapia ogólnoustrojowa

Krioterapia ogólnoustrojowa w odróżnieniu od krioterapii miej-

scowej ma na celu oziębienie całego ustroju ze wszystkimi następ-

Konsultacja lekarska

Zimno

Krioterapia

Pomiar ciśnienia

Obniżenie progu czucia

Termoreceptory

Instruktaż odnośnie zachowania w komorze

Obniżenie napięcia mięśniowego (obniżenie bólu)

Wejście do komory

Podwzgórze

Przedłużona relaksacja

Przedsionek 15-30 sek., temp. -60ºC

Poprawa zakresu ruchu

Regulacja funkcji wegetatywnych

Komora 60-180 sek., temp. od -110ºC do -160ºC

Kinezyterapia

Regulacja funkcji hormonalnych

Kriokineza → kinezyterapia

Ryc. 1. Mechanizm odpowiedzi na działanie zimna

stanowiącej element zachowania homeostazy cieplnej

organizmu ludzkiego

Ryc. 2. Stosowanie krioterapii z kinezyterapią według

Knighta

Ryc. 3. Schemat postępowania w trakcie przygotowania

i wykonywania zabiegów krioterapii ogólnoustrojowej

w kriokomorze

REHABILITACJA W PRAKTYCE 3/2007

FIZYKOTERAPIA

(od -110°C do -160°C) w jego wnętrzu ciekły azot. Kriosauna to

jednokomorowe pomieszczenie przeznaczone dla jednej osoby,

w której działaniu temperatury poniżej -100°C poddawane jest

całe ciało pacjenta, z wyjątkiem głowy. Krioterapię ogólnoustro-

jową stosujemy w Polsce od 1989 roku. Pierwsza komora krio-

geniczna została skonstruowana we Wrocławiu. Trzyminutowy

zabieg w kriokomorze powoduje spadek temperatury na tuło-

wiu o ok. 3°C, a na kończynach – o ok. 12°C. Natomiast tem-

peratura wnętrza ciała nie zmienia się. Zwiększeniu i utrwa-

leniu korzystnych efektów leczenia niskimi temperaturami po

każdym zabiegu krioterapii służą ćwiczenia ruchowe. Pacjen-

ci poddani są obowiązkowej kinezyterapii bezpośrednio po

zakończeniu zabiegu. Obejmuje ona ćwiczenia grupowe na

sali gimnastycznej o charakterze ogólnousprawniającym, jak

i ćwiczenia indywidualne: izometryczne, czynne w odciążeniu

i czynne z oporem. Działając przeciwbólowo i zwalniając prze-

wodnictwo nerwowo-mięśniowe, krioterapia ogólnoustrojowa

stwarza lepsze warunki do pracy mięśniowej, tym samym to-

rując możliwość szerszego zastosowania kinzyterapii i osiąga-

nia lepszych wyników szeroko pojętej rehabilitacji. Metodykę

wykonywania zabiegów krioterapii ogólnoustrojowej w krio-

komorze przedstawia ryc. 3 (s. 35).

Kwalifikacja pacjentów do zabiegu krioterapii ogólnoustro-

jowej polega na dokładnym badaniu lekarskim z wywiadem

uwzględniającym wszelkie wskazania i przeciwwskazania do

leczenia zimnem. Wskazania obejmują: choroby narządu ruchu

o podłożu autoimmunologicznym (reumatoidalne zapalenie sta-

wów, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa), choroby tka-

nek miękkich ( myositis , fibromyositis , kolagenozy), choroby narzą-

du ruchu o podłożu metabolicznym (dna moczanowa), choroby

narządu ruchu na tle urazowym i przeciążeniowym, choroby

o podłożu psychicznym (nerwice i zespoły depresyjne), choro-

by układu nerwowego, zespoły korzeniowe, stwardnienie roz-

siane, niedowłady spastyczne oraz medycynę sportową i odno-

wę biologiczną.

Do przeciwwskazań zaliczamy: klaustrofobię, nietolerancję

zimna, krioglobulinemię, chorobę Raynauda, niedoczynność

tarczycy, ostre schorzenia dróg oddechowych, choroby ukła-

du sercowo-naczyniowego, zmiany skórne o charakterze rop-

no-zapalnym, neuropatie układu współczulnego i wychłodze-

nie organizmu.

Podsumowanie

Włączanie krioterapii do procesów terapeutycznych – kriosty-

mulacja – wywiera pozytywny wpływ na końcowy wynik lecze-

nia i wpływa na szeroko rozumianą jakość życia ( Quality of life)

osób poddanych leczeniu. Wskazują na to poznane już kliniczne

efekty krioterapii. Należy również podkreślić, że poprzedzając ki-

nezyterapię zabiegiem krioterapeutycznym wyzwalającym czyn-

nik przeciwbólowy i relaksacyjny, uzyskujemy efekt pozwalający

na bardziej efektywną współpracę w relacji pacjent – terapeuta.

Duża skuteczność krioterapii – stosowanej w ramach komplek-

sowej rehabilitacji – powoduje znaczną poprawę sprawności pa-

cjentów i przy prawidłowym zastosowaniu, nie dając powikłań,

stanowi metodę uzupełniającą leczenie podstawowe. Zarówno

krioterapia miejscowa, jak i ogólnoustrojowa wymagają racjo-

nalnego stosowania, ze szczególnym uwzględnieniem wskazań

i przeciwwskazań, co pozwoli na osiągnięcie pożądanego celu

terapeutycznego.

A LEKSANDER S IEROŃ , J AROSŁAW P ASEK , R OMUALDA M UCHA

Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Angiologii i Medycyny Fizykalnej

i Ośrodek Diagnostyki i Terapii Laserowej w Bytomiu

Kierownik kliniki: prof. dr hab. med. Aleksander Sieroń

Piśmiennictwo u autorów i w „RwP+”

(www.rehabilitacja.elamed.pl)

36 REHABILITACJA W PRAKTYCE 3/2007

Piśmiennictwo:

1. Birkner E., Sieroń A., Beck B., Jagodziński L., Rozmek E., Skrzep – Poloczek B., Stanek

A.: Zastosowanie temperatur kriogenicznych kriogenicznych medycynie. Wiad. Lek. 2003;

LVI 1 – 2: 53 – 56.

2. Cholewka A., Dzazga Z., Sieroń A.: Monitoring of whole body cryotherapy effects by

thermal imaging: preliminary report. Phys. Med. 2004; XXII; 2: 51 – 55.

3. Jagodziński L., Cieślar G., Stanek A., Puszer M., Bilska – Urban A., Wiśniowska B.,

Rozmek E., Skrzep – Poloczek B., Birkner E., Sieroń A.: Ocena zachowania się układu

wegetatywnego pod wpływem krioterapii ogólnoustrojowej na podstawie analizy

wybranych parametrów zmienności rytmu zatokowego. Baln. Pol. 2003; Tom XIV; 3 – 4:

45 – 51.

4. Knight K.L.: Cryotherapy in sport injury management. Human Kinetics, Champaign 1995.

5. Mika T.: Fizykoterapia. Wydawnictwo Lekarskie PZWL Warszawa 1999.

6. Mraz M. i wsp: Zastosowanie krioterapii ogólnoustrojowej w rehabilitacji dzieci i

młodzieży z mózgowym porażeniem dziecięcym. Acta Bio – Opt. Inform. Med. 2006;

1(12): 25 – 28.

7. Sieroń A., Cieślar G. i wsp.: Zastosowanie zimna w medycynie – kriochirurgia i krioterapia.

Podstawy teoretyczne, efekty biologiczne, zastosowania kliniczne. Bielsko – Biała 2003.

8. Sieroń A., Pastuszka A., Maniok B., Wiśniowska P., Jagodziński L., Ślusarczyk K., Cieślar

G., Stanek A.: Influence of low temperature on lymph formation and lymph flow ulavity in

mice. Thermotherapy Int. 2004; 14(4): 127 – 130.

9. Stanek A. i wsp.: Krioterapia w praktyce klinicznej. Rehabilitacja w Praktyce. 2006; 1: 27 –

32.

10. Stanek A., Cieślar G., Jagodziński L., Skrzep – Poloczek B., Rozmek E., Matyszkiewicz B.,

Rozmus – Kuczia I., Birkner E., Sieroń A.: Wpływ krioterapii ogólnoustrojowej na

organizm pacjentów z ZZSK – podsumowanie badań własnych. Inż. Biom. 2006; 12(4): 277

– 280.

11. Straburzyński G., Straburzyńska - Lupa A.: Medycyna fizykalna. Wydawnictwo Lekarskie

PZWL. Warszawa 1997.

12. Śliwiński Z.: Płaza P., Halat B.: Ocena napięcia spastycznego u dzieci z porażeniem

mózgowym po zastosowaniu kriostymulacji miejscowej. Medycyna Manualna. 2000; 4 (1 –

2): 45 – 50.

13. Zagrobelny Z.: Lecznicze zastosowanie zimna., Acta Bio – Opt. Inform. Med. 1996; 2(2):

83 – 88.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: