Płeć chromosomalna określana jest rodzajem chromosomów płciowych w prawidłowym kariotypie 46, XX i 46, XY
Płeć chromatynowa – określa ją obecność jednego ciałka Barra w jądrach prawidłowych komórek żeńskich i obecność jednego ciałka Y w jądrach prawidłowych komórek męskich.
Płeć gonadalna – wyznaczona przez formowanie się typu gonad – jajniki u kobiet i jądra u mężczyzn.
Płeć hormonalna- uwarunkowana rodzajem i ilością wydzielanych hormonów płciowych i wzajemna proporcja stężeń androgenów i estrogenów determinujących rozwój cech płciowych.
Płeć somatyczna (fenotypowa) jest określana rozwojem wewnętrznych i zewnętrznych narządów płciowych, określa ja także wygląd zew dorosłego człowieka ukształtowany w rozwoju osobniczym.
Płeć metrykalna- ustalona na podstawie zewnętrznych narządów płciowych u nowonarodzonych.
Płeć psychiczna – poczucie przynależności płciowej ( identyfikacja płciowa) roli płciowej i psychoorientacji płciowej (ukierunkowanie popędu płciowego).
Pierwszorzędowe cechy płciowe (płeć gonadalna)
Zdeterminowane są przez chromosomy płciowe (XX, XY ) wchodzą w skład zygoty, co warunkuje rozwój wewnętrznych i zewnętrznych narządów płciowych oraz dróg wyprowadzających
Drugorzędowe cechy płciowe (płeć Somatyczna)
Stanowią zespół różnic morfologicznych ( somatycznych i czynnościowych) różnicujących mężczyznę i kobietę. Cechy te rozwijają się pod wpływem hormonów płciowych i dotyczą
- proporcji budowy ciała
- umięśnienia, siły mm.
- budowa kośćca
- rozmieszczenie tkanki tłuszczowej
- budowa krtani, barwy głosu itp.
- odporność biologiczna np. przeciętna długość życia
Trzeciorzędowe cechy płciowe
Cechy te również stanowią o płci somatycznej i często łączone są z II rz. Cechy te również uwarunkowane są czynnikami wewnątrzwydzielniczymi, lecz nie podlegają one modyfikującym wpływom środowiska. Cechy te kształtowane są w okresie dojrzewania (przejawy zachowania seksualnego związanego z instynktem płci)
Czwartorzędowe cechy płciowe
Są to cywilizacyjno – kulturowe czynniki wzmagające cechy płciowe
· różne formy językowe ( on, ona)
· arbitralnie ustalone cechy ubioru, czesania, zabawek, sportu, rozdziału formy pracy
· różnice w sferze zachowań, psychiki
Gen SRY
Lokalizacja Yp 11.2
Gen ten jest identyczny z uprzednio postulowanym genem TDF. Częste określenie gen SRY/TDF
Produkt genu SRY należy do rodziny czynników transkrypcyjnych (HMG- box), oddziaływających na DNA
Funkcja regulacyjna wobec genów odpowiadających za rozwój narządów płciowych w kierunku męskim. Wpływ na zróżnicowanie macierzystych kom pre – Sertoliego w kom Sertoliego
Geny odwrócenia płci
Geny te są zlokalizowane poza chromosomem Y ( autosomy, chromosom X ).
Mutacje tych genów stwierdza się u genotypowych kobiet z kariotypem 46, XY
SOX-9
chromosom 9, 9q25, grupa genów (dysplazja kostna), rozwój męskiej gonady
WT-1
11p13 ( z.Drasha i Denysa – guz nerek (Wilmsa) niewydolność nerek, anomalie gonad i narządów płciowych), powstawanie gonad
DAX 1 (DSS- AHC)
Xp22.1, duplikacja genu na zasadzie efektu dawki powoduje odwrócenie płci męskiej w żeńska
AR
Xq11-12 ( receptor androgenowi)
SF-1
9q34 (SF-1 czynnik steroigeniczny) udział w powstawaniu niezróżnicowanej gonady
DMRT 1, DMRT 2
9p24.3, udział w rozwoju gonady męskiej
Zespół Turnera
Jest związany z brakiem lub zmianami strukturalnymi chromosomu X.
Kariotyp:
· 45, X (monosomia X) występuje najczęściej > 50%
· Mozaiki : 45,X/46,XX – najczęściej: 45,X/46,XX/47,XXX; 45,X/47,XXX
· Izochromosom: 46,X,i (Xq)
W około 80% przyp z. Turnera chromosom X był pochodzenia matczynego
Duży odsetek zarodków z kariotypem 45,X ulega samoistnemu poronieniu. Częstość 1: 5000 dziewczynek
Klasyczny zespół Turnera (45,X) – objawy:
1. Zaburzenia wzrastania
a. Waga i wzrost przy urodzeniu nieznacznie niższe od średniej
b. W wieku szkolnym niedobór wynosi kilkanaście cm poniżej średniej
c. Brak skoku pokwitaniowego
d. Upośledzenie wzrostu nie ma podłoża hormonalnego
2. Specyficzny fenotyp morfologiczny
a. W okresie noworodkowym:
i. Obrzęki limfatyczne grzbietu rąk i stóp
ii. Nisko linia włosów na karku
iii. Krótka szyja, płetwiastość szyi („szyja sfinksa”) – fałd skóry rozciągający się od wyrostka sutkowatego kości skroniowej do wyrostka kruczego łopatki
iv. Dysmorfia twarzy – wysokie czoło, szeroka nasada nosa, szerokie szpary powiekowe, hiperteloryzm
b. Dojrzałe kobiety
i. Niski wzrost
ii. Krępa budowa ciała (brak talii i zaokrąglenia bioder), skłonność do nadwagi
iii. Szyja krótka, płetwiastość szyi
iv. Koślawość łokci
v. Klatka piersiowa szeroka, uwypuklona na boki
vi. Brodawki sutkowe małe, blade, szeroko rozstawione
vii. Brak rozwoju piersi
viii. Zewnętrzne narządy płciowe niedorozwinięte, bez hiperpigmentacji
ix. owłosienie pachowe i łonowe skąpe (ale włosy na głowie gęste)
3. Różne wady narządów wewnętrznych
a. Hipoplastyczne siekacze, wady zgryzu
b. Gotyckie podniebienie
c. Teleangigktazje
d.
4. Pierwotna niewydolność jajników
a. Mała, spłaszczona macica
b. Wydłużone jajowody
c. Białawe, pasmowate, dysgenetyczne gonady
d. Pierwotny brak miesiączki
e. Pierwotna bezpłodność
5. Specyficzny fenotyp rozwoju i zachowania
a. Iloraz inteligencji (IQ) w normie
b. Większość kobiet prowadzi normalny tryb życia rodzinnego i zawodowego
c. Uzasadnione jest obniżenie wymagań szkolnych w zakresie matematyki
d. W szkole: dysleksje, brak koordynacji wzrokowo-ruchowej
Kariotyp mozaikowy – fenotyp:
· Twarz pacjentki rzadko wykazuje cechy dysmorficzne,
· Oczy duże, otoczone bujnymi czarnymi i lśniącymi rzęsami
· Czarne brwi
· Budowała ciała bardziej proporcjonalna
· Niski wzrost
· U niektórych pacjentek w okresie dojrzewania występuje rozwój piersi
· U niektórych pacjentek w okresie dojrzewania może występować miesiączka,
· Rozwój morfologiczny – opóźniony
o Niedobór wzrostu i wagi wymagający leczenia substytucyjnego od 8-12 rż
· Rozwój psychiczny – dobry
o Mogą występować trudności w szkole
· Rozwój płciowy – opóźniony
o Brak samoistnego miesiączkowania – wymagana terapia hormonalna
· Ryzyko niepłodności – wysokie
o Proponowana jest adopcja lub metody rozrodu wspomaganaego, wysokie ryzyko rozwoju nowotworów jajnika
Zespół Klinefeltera – 47,XXY; 46,XX – obecność genu SRY na chromosomie X
Fenotyp:
· Mężczyźni
· Wysoki wzrost (ponad 190cm)
· Eunuchoidalna budowa ciała (długie kończyny, krótki tors)
· Ginekomastia
· Niedorozwój umysłowy
· Bezpłodność wrodzona
· Niedorozwój jąder – wielkości pestki wiśni
· Słabo wykształcone zewnętrzne narządy płciowe
· Brak owłosienia łonowego
Czysta dysgenezja gonad z kariotypem 46, XY – Zespół Swyera
Około 10% pacjentek wykazuje aberrację strukturalne chromosomu Y: Delecje, inwersje lub translokacje Yp; mutacje genu HMG, HMG-box grupa czynników transkrypcyjnych, syn.SOX
Mieszana dysgenezja gonad 45,X/46,XY
Choroby genomu mitochondrialnego
Cechy różniące mtDNA od DNA jądrowego:
· Genomy mitochondrialne są koliste
· Genomy mitochondrialne nie posiadają podtrzymującego rusztowania białkowego
· Geny mitochondrialne nie posiadają intronów
· Mitochondria nie zaopatrują swoich tran skryptów mRNA w czapeczki i ogony
· Niektóre kodony mRNA mają inne odpowiedniki aminokwasów
Mitochondrialne DNA stanowi około 0,5% haploidalnego komórkowego DNA. Każda komórka zawiera 10-1000 mitochondriów (oocyt 100.000) a każde mitochondriom zawiera 2-12 genów. mtDNA jest dziedziczony od matki za pośrednictwem cytoplazmy oocytu. Zawiera 16569 par zasad kodujących.
Heteroplazmia:
W tej samej komórce mogą występować równocześnie prawidłowe mtDNA i ich mutanty
W różnych kom. Prawidłowe i zmutowane cząsteczki mitochondrialnego DNA występują w różnych proporcjach.
Heteroplazmia jest następstwem biernej segregacji mitochondriów przy udziale komórek
Heteroplazmia jest przyczyną zmiennej ekspresji chorób mitochondrialnych
Zespół Kornasa – Sayre’a
Delecje (rzadziej amplifikacje) w mtDNA
Delecje znacznych rozmiarów rzędu kpz mają charakter hetero plazmatyczny
Porażenie zewnętrznych mięśni oka
Oczopląs
Barwnikowe zwyrodnienie siatkówki
Blok serca
Ataksja móżdżkowa
Podniesiony poziom białka w płynie mózgowo-rdzeniowym
MERF(zespół mioklonicznej padaczki z czerwonymi postrzępionymi włóknami)
Mutacje punktowe
W pozycji 8344 genu tRNA lizynowego lub rzadziej w pozycji 8356
Padaczka miokloniczna
Miopatia
Otępienie umysłowe
MELAS (encefalopatia z kwasic mleczanową i napadami udaropodobnymi)
Mutacja punktowa w mitochondrialnym genie tRN A w pozycjach 3243 lub 3771
Kwasica mleczanowa
Napady udaropodobne
Zespół Lebera (dziedziczna neuropatia n. wzrokowego)
Mutacja punktowa
Ślepota
Zaburzenia przewodzenia w mięśniu sercowym
levisss