MAX DVORAK (1874 – 1921)
● drugi po Rieglu przedstawiciel szkoły wiedeńskiej, związany z Uniwersytetem Wiedeńskim, jego spadkobierca
● nauczyciel Detloffa (sztuka Wita Stwosza)
● publikacje książkowe:
○ 1901 à Iluminatorzy Jana ze Środy (o malarstwie miniaturowym)
○ 1904 à Zagadka sztuki braci van Eycków (Das Rätsel der Kunst der Brüder van Eyck)
○ 1918 à Idealismus und Naturalismus in der gothischen Skulptur und Malerei
○ sztuka wczesnochrześcijańska, katakumbowa
○ El Greco
○ 1924 (pośmiertnie) à Historia sztuki jako historia ducha (Kunstgeschichte als Geistesgeschichte)
● 1927, 1929 à ukazują się kolejno dwa tomy Historii sztuki jako historii ducha
● Lech Kalinowski podjął się opracowania Dvoraka à dwie książki
○ podział na wczesnego i późnego Dvoraka
● logiczne konsekwencje w myśleniu Dvoraka
● analiza dzieła pod kątem jego wpisania w ciągłość
● akcent na związek między formami sztuki a aktualnym światopoglądem danej epoki à historia sztuki jako historia ducha
● problematyka ciągłości tradycji artystycznych
● nurt naturalistyczny a nurt idealistyczny; nurt materialistyczny a nurt spirytualistyczny
● opozycje pojęciowe
● problematyzował mimetyczną funkcję sztuki
● projekcja światopoglądu w wizji natury
● esencja istnieje ponad tym, co zmysłowo osiągalne, dotykalne, namacalne
● mimesis wchodzi w dialektyczne relacje z kierunkiem przeciwnym – spirytualizmem
● formy opisują pewien model widzenia świata, tendencje postrzegania świata, które odzwierciedlają się w filozofii i sztuce
● historia estetyki, pojęcie piękna
● różne formy idealizmu i naturalizmu
● dwa zasadnicze kierunki widzenia
● dwa opozycyjne, antytetyczne pierwiastki w sztuce – ścierają się
● opozycje: powierzchnie zjawisk lub ich istota
● z tej dialektyki wynika rozwój sztuki
● Heglowska opozycja ducha i materii
● Antyk: obserwacja natury zmierza w kierunku uogólnienia piękna, synteza piękna rozproszonego w naturze, naturalizm idealizowany w postaci typu idealnego ciała człowieka, kanony i ideał piękna (nawiązanie do myśli J.J. Winckelmanna)
● Sztuka wczesnochrześcijańska:
○ zjawiska nie biorą się z nikąd à może zmieniać się tematyka przedstawień w sztuce, ale ciągłość plastycznych wyobrażeń zostaje zachowana
○ kategorie myślenia wypracowane w antyku
○ Platon à dwoistość świata; filozofia Platona obecna we wczesnym chrześcijaństwie jako dziedzictwo myśli starożytnej
○ ciągłość zachodząca między filozofią starożytna a chrześcijańską
○ Dvorak przesunął datowanie malarstwa katakumbowego w Rzymie z domniemanego I w n.e. na III wiek
○ początkowo forma oddaje haptyczność rzeczy, później wrażenie naturalizmu słabnie – w późnym malarstwie rzymskim forma staje się bardziej ulotna, impresjonistyczna
○ forma płaszczyznowa, idealna przestrzeń
○ musi istnieć paralelność między myślą a sztuką
○ wyraz antynomii ciała i ducha w malarstwie katakumbowym musiał mieć swoje podłoże w filozofii, co wytworzyło się dopiero w wieku III
○ zainteresowanie sztuką podziemną wczesnego chrześcijaństwa
● Dvorak odchodzi od myśli o jednorodności stylu w ramach jednej epoki
● współistnieją różne style w ramach jednej epoki
● pogańskie, naturalistyczne formy sztuki wczesnochrześcijańskiej
● reakcja antyczna w IV w.
● później powstaje język bardziej dematerializujący, a więc bardziej spirytualistyczny, co swoje apogeum osiąga w sztuce raweńskiej VI w. (mozaiki)
● podobne chwyty formalne kierujące uwagę w stronę duchowości
● płaszczyznowość
● sfera przestrzeni idealnej, niedookreślonej
● wysmuklenie figur – sugestia duchowości
● sztuka zawsze jest wyrazem woli twórczej, która wynika ze światopoglądu
● nie istnieją okresy upadki sztuki
● apologia średniowiecza: sztukę trzeba pojmować jako przejaw kultury i filozofii świata epoki
● chrześcijański spirytualizm
● w miarę jak chrześcijaństwo się umacnia, tworzy się wizja natury i integracja materii i ducha
● sztuka operuje znakami (zmysłowymi, poznawalnymi, namacalnymi) symbolizującymi to, co duchowe
● postacie nie mają skupiać uwagi na sobie, lecz odwoływać do tego, co symbolizują
● ich zadaniem jest ilustrowanie treści duchowej
● gotyk à przejście od naturalizmu przeciwstawionemu duchowości do nowego naturalizmu
● klasyczny styl antyczny jest naturalistyczny – jasny podział na elementy dźwigające i dźwigane, sposób oddania realnych stosunków materialnych
● gotyk à uwznioślenie materii, zwycięstwo duchowości, negacja siły ciążenia, idealizm w stosunku do materii, jaką jest kamień
● rzeźba gotycka
● język duchowy – strzelistość form artystycznych
● z czasem następuje naturalizacja
○ figury zaczynają w coraz większym stopniu skupiać uwagę na sobie, zamiast odwoływać do wartości duchowych, wyższych
● wczesnochrześcijańska filozofia: antyteza między materią a ideą
● późniejsza filozofia: próba integracji ciała i ducha, harmonii – filozofia św. Tomasza z Akwinu
● piękno cielesne miało być wyrazem piękna duchowego
● u progu renesansu:
● obszar włoski:
○ wyodrębnienie tradycji niderlandzkich i włoskich
○ czysto artystyczne piękno
○ piękno jako autonomiczny obraz
○ od Giotta szuka się pięknej formy
● obszar niderlandzki (północny)
○ styl Jana van Eycka – czysty naturalizm – produkt obserwacji
○ ugruntowanie w gotyku
○ wyłączny pierwiastek naturalizmu w sztuce
○ zmysłowość, empiryczność
○ pogodzenie ducha i natury
○ chwała Boża objawia się we wszystkim (Deus absconditus)
○ ciągłość między gotykiem a van Eyckiem
● manieryzm:
○ podobnie jak w przypadku średniowiecza, Dvorak rozważą manieryzm jako wyraz koncepcji świata
○ autonomiczna wartość epoki
○...
historyofart11