GEORG WILHELM FRIEDRICH HEGEL
Lata życia: 1770 – 1831
Trzeci obok Vasariego i Winckelmanna ojciec historiografii sztuki.
1. Nota wstępna:
● jego wpływ na myśl o sztuce miała największy i najszerzej zakrojony wymiar
● filozofia Hegla obejmowała rozmaite dziedziny humanistyki
● wykreowanie modelu myślenia o historii sztuki, który doczekał się licznych kontynuacji i nawiązań
● Heglowska filozofia wryła się głęboko w świadomość nauki
● filozofia stanowi byt absolutny
● duch objawia się stopniowo w dziejach (myśl, filozofia, teologia, sztuka jako artykulacja świadomości ludzkiej)
● duch ma naturę logiczną, jest poznawalny (stanowi on czysty rozum, czystą świadomość)
● wolność oznacza doskonałą, pełną samoświadomość ducha
● sztuka, religia, filozofia à duch objawia się w sposób najbardziej pełny
● dialektyka i logika dialektyczna
● byt absolutny jest całością i jednością
● zwraca uwagę na brak antynomii (logiczne prowadzenie do starcia się sprzeczności)
● teza i antyteza ścierają się, tworząc dynamiczny ruch, popęd
● na wyższym etapie świadomości teza i antyteza okazują się jednością i tworzą kolejna tezę
● materia jako antyteza ducha
● oddzielenie ducha i materii jako najważniejszych antytetycznych pierwiastków (à Heglowska koncepcja piękna – piękno jako synteza)
● ciągły dialektyczny rozwój (przeciwnie do modeli cyklicznego rozwoju w ujęciu Vasariego i Winckelmanna)
● logiczny, linearny ciąg linearny
● koncepcja Hegla wyklucza okresy oceniane jako upadek sztuki (ścieranie się antytez musi przecież prowadzić do kolejnego, wyższego etapu)
● dowartościowanie średniowiecza na bazie filozofii Hegla
● linearność zamiast cykliczności
● kolejny etap w historii sztuki jako antyteza poprzedniej
● duch utożsamiany może być z geniuszem narodowym
● na poszczególnych etapach dziejów duch wcielać może się w konkretne narody
● w każdej epoce wyróżnia się naród wiodący
2. Periodyzacja dziejów:
I. Okres wschodni à przewodnia rola starożytnego Egiptu
II. Okres grecki
III. Okres rzymski
IV. Okres germański
3. Ideologia narodowa:
● państwo pruskie – spełnienie procesu dziejowego, doskonałość ustroju pruskiego
● filozoficzne uzasadnienie ideologii narodowej i politycznej Prus
● państwo jako doskonałe wcielenie ducha absolutnego (wolność i prawo)
4. Model sztuki:
● w dziejach sztuki również istniały narody wiodące
● sztuka miała by być przejawem ducha danej epoki i narodu
● świadomość jednostki tworzącej sztukę – medium, przez które objawia się duch narodu
● artysta jest w tym ujęciu tylko narzędziem à redukcja indywidualizmu
● periodyzacja dziejów sztuki:
○ Egipt
○ Grecja
○ Rzym
○ Sztuka północna (pangermańska wizja Europy)
● duch chce dojść do głosu w możliwie najczystszej postaci
● słowo to bezpośrednie medium myśli
● sztuka nie jest tak czystym i dobrym medium
● najczystszym objawieniem ducha jest sama filozofia Hegla (religia jako świat wyobraźni i sztuka jako medium materialne są niższej rangi mediami niż filozofia)
● sztuka przeszła już wszystkie fazy rozwoju
● istotą sztuk jest p i ę k n o à synteza ducha z materią
● zmysłowe objawienie idei w materii
● logika historycznego rozwoju
● antynomia – duch i materia oddzielone – punkt wyjścia
● forma jest czymś głuchym, autonomicznym
● treść duchowa wyzwala się z formy
● sztuka jest metaforą stanu świadomości ducha
● Hegel w swojej klasyfikacji gałęzi sztuki uczynił główną osią właśnie relację materia - idealność. Kolejność w jego klasyfikacji jest następująca: architektura, rzeźba, malarstwo, muzyka, poezja. W każdej epoce występują wszystkie te gałęzie, ale akcent wraz z upływem czasu historycznego przesuwa się w kierunku dematerializacji: od najbardziej masywnej formy, czyli architektury, do najbardziej idealnej, czyli poezji
- sztuka wschodnia à nacisk na symboliczność
○ symbol – racja zewnętrzności; materia góruje nad duchem
○ istotą ducha jest wolność, a istotą materii ciężkość
○ architektura była dziedziną sztuki najbardziej charakterystyczną dla kultury Egiptu
○ piramida jest uosobieniem materialności; nie ma ducha; jest hermetycznie zamknięta – najwcześniejszy etap rozwoju samoświadomości ducha
● gradacja dziedzin sztuk pięknych: architektura – najbardziej materialna; rzeźba; malarstwo – najmniej materialne
● dla Egiptu najbardziej charakterystyczna była architektura; dla sztuki greckiej rzeźba, a dla świata chrześcijańskiego malarstwo
● sztuka grecka à rzeźba – mniej materialna niż architektura
○ człowiek widzi się już jako coś odmiennego od reszty
○ pojawia się duch, jednak wciąż jest czysto ludzki
○ w materii ciała objawia się duchowe wnętrze
○ okres rzymski jest już tylko pogłosem kultury greckiej
● okres kultury chrześcijańskiej (romantyczny)
○ duch dominuje nad materią
○ malarstwo jest najbardziej uduchowione
○ to co przedstawione na obrazie prześwieca poprzez medium
○ charakter idealny wycofuje się z materialności i prześwieca przez obraz
○ pierwiastek malarskości
○ dominująca dziedzina sztuki danej epoki wpływa na inne (np. architektura Egiptu znajdowała swoje odbicie w rzeźbie)
○ wytworzenie się pierwiastka czysto malarskiego
● malarstwo à muzyka (zdematerializowana) à poezja à filozofia
● architektura starożytna antytezą architektury chrześcijańskiej; budowle antyczne, jak piramida miały charakter zamknięty, pozbawiony wnętrza, obcy i surowy wobec człowieka – architektura chrześcijańska natomiast stworzyła typ kościoła gotyckiego, który był rozumiany jako dostępne wnętrze dla człowieka (objawiał się pierwiastek duchowy)
● trzy ścierające się pierwiastki w sztuce (architektura, rzeźba, malarstwo)
● rozumowanie o historii malarstwa – wyzwalanie się pierwiastka czysto malarskiego z naleciałości tektonicznych i rzeźby
● Hegel widział naleciałości architektoniczne np. w Madonnie Sykstyńskiej (motyw deesis, trójkąt)
● czysta idea malarskości zawierać się miała w efemeryczności (holenderskie malarstwo pejzażowe)
● prawda leży tylko w całości bytu
● jedność ducha danej kultury
Ernst Gombrich: W poszukiwaniu historii kultury
à rekonstrukcja systemu Heglowskiego
Co z tym kółkiem zrobił Gombrich, każdy wie... J
...
historyofart11