BRANTOME_zywoty_pan_swawolnych.pdf

Aby rozpocząć lekturę,

kliknij na taki przycisk ,

który da ci pełny dostęp do spisu treści książki.

Jeśli chcesz połączyć się z Portem Wydawniczym

LITERATURA.NET.PL

kliknij na logo poniżej.

Brantôme

Żywoty

pań

swawolnych

Przełożył i wstępem opatrzył

Tadeusz Żeleński (Boy)

tytuł oryginału

«Les dames galantes»

Tower Press 2000

PRZEDMOWA TŁUMACZA

Tytuł, pod jakim znaną jest powszechnie w oryginale niniejsza książka, Vies des dames

galantes, nie wyszedł spod pióra Brantôme’a. Rozdziały te zatytułowane były w rękopisie po

prostu: Druga księga o paniach {Second livre des dames), w przeciwstawieniu do pierwszej,

znanej znowuż francuskiemu ogółowi pod nazwą Vies des dames illustres. Tytuły te, dziś już

niemal nierozdzielnie z książkami złączone, nadali im dopiero pierwsi ich wydawcy w XVII

wieku (1666), w epoce, kiedy słowa galant i illustre szczególną cieszyły się modą. Dwie te

księgi „o paniach”, stanowiące tylko część obfitej puścizny literackiej Brantôme’a, bardzo

różnią się od siebie charakterem i wartością ludzkiego dokumentu. Pierwsza to szereg wize-

runków najznamienitszych monarchiń i księżniczek owego czasu; wizerunków kreślonych

przez panegirystę odurzonego kultem ich wielkości, a zarazem wytrawnego i ostrożnego dwo-

raka. Druga to swobodne gawędy bywalca tychże samych dworów; tutaj incognito opisywa-

nych osób i wypadków zostawia szerokie pole obserwacji aż nazbyt niedyskretnej, swobodzie

języka aż nazbyt wyzutej z względów szacunku i powściągliwości i czyni z Drugiej księgi o

paniach nieoceniony dokument literacki i obyczajowy.

Życie, osoba i pisma Brantôme’a tak ściśle złączone są z dworem Walezjuszów, iż uwa-

żamy za konieczne przypomnieć tu w kilku słowach fizjonomie monarchów tej epoki. Na

pierwszy plan tej krótkotrwałej rasy królów występuje świetna postać Franciszka I

(1515

1 Warto przytoczyć poważny wywód, w którym Brantôme tłumaczy rozkwit życia dworskiego za tego króla:

„Król Franciszek miłował równie y nadto: bowiem, będąc młodym a swobodnym, bez różnice imał się to tey, to

owey, jako iż w owym czasie nie było galanta, by się nie k...ł wszędy po równości: od czego nabawil się choroby

przymiotney, która skróciła dni iego. Y nie pomarł zgoła w swoiey starości, bowiem miał ledwie pięćdziesiąt y

trzy łata, co było barzo nic: owo, widząc się nękanym y dręczonym od tego cirpienia, rozmyślił w sobie, że leżeli

będzie daley wiódł te amory przygodne, będzie ieszcze gorszey: y, iakoby mądry doświadczeniem, wziął przed

się bawić się miłością barzo obyczaynie. K’temu też ustanowił swóy nadobny dwór, nawidzany od tak cudnych

y godnych xiężniczek, wielgich pań y panien, z któremi sobie nie żałował, ieno aby się ustrzec tych szpatnych

chorób y nie plugawić więcey swego ciała dawną sprosnością: za czym cieszył się a wspomagał miłowaniem nie

wszetecznem, ieno wdzięcznem, lubem a czystem.” (Vies des granda capitaines: „Le roy Henry II”.)

2 Charakterystyczne są wspomnienia, jakie Montaigne przytacza o swoim ojcu (Essais, ks. II, rozdz. II).

1547). Był to roi gentilhomme, jak sam się nazywał, w całym tego słowa znaczeniu.

Dworny, rycerski, miłośnik sztuk i wielbiciel kobiet, wprowadza w surowy rycerski obyczaj

dawnej Francji pierwiastki galanterii 1 , bardziej „ludzkiego” kultu kobiety, przenikające do

Francji drogą włoskich i hiszpańskich wpływów. Wpływy te zresztą przesiąkały od dłuższego

czasu do Francji. Od czasu wojen Karola VIII, przez czas tych długich i zaciętych walk o po-

siadanie Mediolanu, Genui, Sieny, Neapolu, wytwarza się ciągłe zetknięcie Francji z Wło-

chami i kulturą Odrodzenia. To, co kulturze tej we Włoszech nadawało najbardziej specyficz-

ne piętno, tj. powszechne i wyrafinowane zamiłowanie artystyczne w kierunku sztuk pla-

stycznych, nie tak rychło mogło znaleźć przyjęcie na nie przygotowanym jeszcze gruncie we

Francji (choć i tych wpływów ślady wyraźne widzimy za Franciszka I, który utrzymuje przy-

jazne stosunki z Leonardem, z Benvenutem); natomiast bardzo wyraźne oddziaływanie wy-

wiera włoska literatura, z Boocacciem i Petrarką; przede wszystkim zaś, wraz z powracają-

cym z wypraw rycerstwem, szeroką falą wpływała swoboda pojęć towarzyskich i obyczajo-

wych, wyzwolenie kobiety, wysubtelnienie kultury erotycznej i rozluźnienie dawnego suro-

wego obyczaju. 2 Król Franciszek wznosi szereg wspaniałych zamków w St. Germam, Cha-

atilly, Chambord, Chenonceaux.

1559). Wbrew panegirykom

Brantôme’a historia przedstawia go nam jako człowieka ponurego i ograniczonego, zamiło-

wanego jedynie w ćwiczeniach żołnierskich, które też stały się przyczyną jego śmierci. 3 Oże-

niony z Katarzyną z rodu Medyceuszów, pozostawał przez całe życie pod wpływem słynnej

Diany de Poitiers (którą uczynił księżną Valentinois), niegdyś faworyty ojca jego, Franciszka,

starszej od króla i dzierżącej go pod nieograniczonym wpływem więcej jeszcze przewagą

umysłową niżeli świetną urodą. Przez Katarzynę Medycejską zacieśnia się jeszcze związek

pomiędzy dworem francuskim a włoską kulturą i obyczajem. Wraz z królową przybywa do

Paryża cała armia śpiewaków, tancerzy, muzyków, astrologów, „mietelników” itp. Dworzanin

francuski mówi

równie biegle po włosku, a często i po

hiszpańsku, jak po francusku; nieustanne cytaty w tych językach w jego książkach dowodnie

zaświadczają o tym. Współczesne świadectwa kreślą nam Katarzynę jako kobietę imponują-

cego wejrzenia, choć niepiękną, zażywną, namiętną myśliwą, zamiłowaną w obfitych ucztach

i bogatych festynach. Odznaczała się ozdobną wymową i literackim uzdolnieniem, którego

świadectwem jest jej dyplomatyczna korespondencja, obejmująca nie mniej jak sześć tysięcy

listów. Władzą królewskiej faworyty i jej potężnej kliki odsunięta od wpływu na ster państwa,

czeka w cierpliwym milczeniu i pozornej bierności na chwilę, w której śmierć Henryka odda

jej w ręce rządy, sprawowane imieniem regentki małoletnich synów, a później przemożnej

doradczyni najbardziej z nich ukochanego, Henryka III. Wówczas ujawnia się w całej pełni

charakter tej niepospolitej kobiety: namiętna żądza władzy, głębokie spojrzenie polityczne,

wytrawność w poruszaniu ludźmi. Wśród orgii i festynów, wśród czczych igraszek zniewie-

ścialego dworu Katarzyna pracuje bez ustanku nad ziszczeniem swych głęboko i tajemnie

obmyślanych planów.

Henryk II ginie w r. 1559, zostawiając czterech synów i trzy córki. Z synów, którzy wszy-

scy zeszli bezpotomnie, trzech zasiadało kolejno na tronie Francji.

Franciszek II (1559

1560) liczy lat szesnaście w chwili wstąpienia na tron; żoną jego,

królową Francji, była tak nieszczęsna później Maria Stuart. Młodociany król był równie nie-

rozwinięty fizycznie, jak umysłowo; za panowania jego ster rządów wydzierali sobie matka,

Katarzyna, i wujowie jego żony, książęta de Guize. W rok po objęciu tronu Franciszek II

umiera wskutek „wrzodu w głowie” czy w uchu, po czym następuje dziesięcioletni okres re-

gencji Katarzyny.

W r. 1560 wstępuje na tron Karol IX. Wysokiego wzrostu, chudy, wątły, zgarbiony, cho-

robliwie blady, tak przedstawia się nam na słynnym portrecie Franciszka Clouet (Janet), znaj-

dującym się w galerii księcia d’Aumale. Młody król otrzymał niezmiernie staranne wykształ-

cenie literackie.

Pod kierunkiem Amyota, świetnego tłumacza Plutarcha, studiuje Plotyna, Platona, Wergi-

lego, Cycerona, Polybiusa i Makiawela. Sam pisze wiersze, tłumaczy ody Horacego na język

francuski. Panowanie Karola IX wypełnione jest ciągłymi zamieszkami religijnymi, które od

czasów reformacji i Kalwina nurtowały Francję. Głową partii hugonockiej był Antoni z Na-

warry i brat jego książę de Condé; najwybitniejszym z jej partyzantów admirał Coligny; na-

3 Ginie w turnieju, ugodzony nieszczęśliwie kopią przez Montgommery’ego.

Siostra .króla Małgorzata Nawarska pielęgnuje, za przykładem brata, sztuki piękne i lite-

raturę. Sama jest autorką słynnego Heptameronu, tak często cytowanego przez Brantôme’a,

która to książka jest zbiorem opowiadań wzorowanych w formie na nowelach Boccaccia. Z

życiem dworskim w Pau, rezydencji Małgorzaty, ściśle się łączą tradycje rodzinne Brantôme-

’a: babka jego, Luiza de Daillon, była jedną z najzaufańszych dam dworskich królowej; mat-

ka, Anna de Bourdeille, występuje nawet w różnych nowelach Heptameronu jako współopo-

wiadająca, pod mianem Ennasuite, podczas gdy ojciec Brantôme’a, Franciszek, nosi w nich

godło Simontaut.

Po Franciszku I wstępuje na tron syn jego Henryk II (1547

wedle świadectwa Brantôme’a

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: