notatek.pl finanse opracowania sum uek calosc.doc

1.1. Etymologia pojęcia „finanse”.

Termin finanse ma swoje korzenie w średniowiecznej łacinie. Pojęcie finanse wywodzi się od czasownika „finire”, które z czasem uległo przekształceniu w słowo „finare”. Następnie pojawiło się pojęcie „finatio”. Terminem tym określano orzeczenie sądowe kończące spór. Treścią tego orzeczenia była m.in. należność pieniężna, którą jedna osoba musiała przekazać na rzecz drugiej osoby albo jakaś osoba na rzecz panującego (państwa). W wyniku postanowień sądu przeprowadzano operacje pieniężne, co doprowadziło do faktu, że termin „finanse” jest nierozerwalnie związany z pieniądzem.

Jak wiadomo pieniądz jest nieodłącznym elementem rozwoju cywilizacji, jego początki sięgają starożytności. W tym okresie wymiana między ludźmi odbywała się zgodnie z formuła „towar za towar”. Z czasem poszczególne osoby wytwarzały więcej towaru niż potrzebowały dla siebie, co doprowadziło do sytuacji, w której dana osoba posiadała znaczne nadwyżki jednego dobra, a niedobór innych dóbr. Stało się to naturalną przesłanką wymiany towarów, ale już nie towar za towar, lecz za pomocą szczególnych towarów zwanych płacidłami, które zaczęły pełnić funkcję środka płatniczego, jak i miernika wartości.

              Z upływem czasu funkcje pieniądza zaczęły być pełnione przez szlachetne kruszce ze względu na rzadkość ich występowania, jak i cechy fizyczne (jednorodność, podzielność, trwałość). W początkowym okresie w obiegu znajdowały się sztabki złota, srebra lub stopów tych metali, ale w miarę upływu czasu rozpoczęto bicie monet z tych kruszców. Monety miały różny ciężar i różną zawartość tych kruszców. Zakłada się, że proces bicia monet rozpoczął się w starożytnym Egipcie w III tysiącleciu p.n.e.

              W państwach – miastach greckich powstanie systemu monetarnego i jego rozpowszechnienie nastąpiło w  VII w. p.n.e. Podstawową funkcją pieniądza była akumulacja kapitału oraz wymiana. Rozszerzenie się systemu monetarnego stanowiło podstawę dla rozwoju handlu wewnętrznego oraz między miastami.

              Po upadku Cesarstwa Rzymskiego, w sferze pieniężnej zapanował chaos, który zakończył się dopiero reformą pieniężną Karola Wielkiego przeprowadzoną w 800r. Istotą reformy było wprowadzenie systemu denarowego, opartego na srebrze. W kolejnych wiekach następowało systematyczne „psucie” monety, do tego stopnia, że bite monety były tak cienkie, iż wybicie wzoru monety było możliwe tylko na jednej stronie. Proces ten trwał do przełomu XII i XIII w., czyli do tzw. reformy groszowej, polegającej na wprowadzeniu solidnej, grubej monety srebrnej.

              Nawiązując do przytoczonej wcześniej definicji finansów pochodzącej z wieków średnich należy wspomnieć, że w miarę rozwoju stosunków towarowo – pieniężnych rozszerzył się zakres operacji finansowych, kształtowanych nie tylko na drodze sądowej, ale przede wszystkim poprzez umowy. Umowy te miały charakter pisemny i były zawierane między sprzedającymi a kupującymi, między podmiotami pożyczającymi sobie wzajemnie pieniądze. Tak więc pojęciem finansów zaczęto określać ogól stosunków pieniężnych związanych z operacjami gospodarczymi, a także z życiem publicznym.

              Kolejny ważny etap w rozwoju finansów nastąpił wraz z rozwojem bankowości. Przejawem tego było wyodrębnienie się grupy kupców handlujących pieniądzem. Początkowo przyjmowano pieniądze na przechowanie, później zaczęto pożyczać je na procent. Prawdziwy rozkwit bankowości nastąpił w średniowieczu w związku z odkryciami geograficznymi. Handel międzynarodowy sprzyjał powstawaniu kantorów wymiany pieniędzy. Właściciele kantorów zaczęli stopniowo pożyczać pieniądze, dokonywać przelewów, udzielać kredytów, co oznaczało przeistoczenie się właścicieli kantorów w bankierów. Działalność taka była prowadzona intensywnie w miastach północnych Włoch. Była to bankowość komercyjna, zorientowana na zysk.

              W rozwoju finansów istotną rolę odgrywali również złotnicy, którzy przyjmowali złoto na przechowanie, pobierając za te usługę pewną opłatę. Ilość złota przyjmowanego na przechowanie znacznie przewyższała ilość złota wydawanego osobom je przechowującym, zjawisko to stało się przesłanką udzielania pożyczek w złocie dla innych osób, za co złotnicy pobierali procent. W ten sposób nastąpiło przekształcenie się złotników w bankierów, zakładających banki. Operacje przyjmowania złota na przechowanie oraz operacje pożyczania złota były potwierdzane certyfikatami, czyli walorami, które miały zabezpieczenie w złocie. Pokusa osiągania łatwego zysku na skutek wystawiania kwitów depozytowych oraz weksli o wartości znacznie przewyższającej wartość złota spowodowała, że rozpoczął się powolny i długotrwały proces rozdzielania pieniądz i złota.

              Działalność ta sprzyjała ekspansji pieniężnej oraz rozwojowi stosunków pieniężnych. Poza klasycznymi instrumentami finansowymi jak: podatek, cło, wydatek, składka ubezpieczeniowa, pojawiły się nowe instrumenty finansowe związane z  rozwojem stosunków pożyczkowych. W posługiwaniu się niemi dominującą rolę odgrywały banki komercyjne. Możliwość tworzenia pieniądza przez banki komercyjne powodowała, że przyczyniały się one do wzrostu gospodarczego świata, ale także doprowadzały gospodarki niektórych krajów do sytuacji kryzysowych. W rozwoju finansów istotne znaczenie miało więc powstanie bankowości centralnej, która umożliwiała opanowanie chaosu pieniężnego wywoływanego przez banki komercyjne.

Ewolucja systemu pieniężnego w kierunku pieniądza symbolicznego (banknoty), znanego nam obecnie, pchnęła strefę finansów w kierunku pieniądza abstrakcyjnego. To spowodowało znaczny rozwój stosunków finansowych, ale także znacznie skomplikowało zjawiska finansowe. Dalszy etap rozwoju finansów wiąże się z nasileniem wymiany międzynarodowej, której przedmiotem w początkowym okresie rozwoju gospodarczego świata były towary i usługi, ale wraz z rozwojem międzynarodowych stosunków gospodarczych nasiliło się zjawisko handlu pieniądzem jako dobrem szczególnym, co wpłynęło na dalszą komplikację stosunków finansowych związanych z zagadnieniam8i kursów walutowych, systemu płatności i rozliczeń, zabezpieczenia transakcji, itp. Znoszenie barier celnych i prawnych w stosunkach gospodarczych między krajami spowodowało swobodny przepływ pieniądza ponad granicami. Stosunki finansowe nabrały cech globalnych.

1.2. Współczesne rozumienie finansów.

              Współcześnie przez finanse rozumie się ogół zjawisk pieniężnych powstających w związku z działalnością gospodarczą i społeczną człowieka. Przedmiotem nauki finansów są przede wszystkim zjawiska związane z tworzeniem pieniądza przez bank centralny oraz kreowaniem pieniądza przez banki komercyjne. Finanse są ściśle związane z teorią ekonomii. Zjawiska finansowe zawsze powstają w związku z wytworzeniem dóbr i usług zaspokajających potrzeby ludzkie. Makroekonomiczny wymiar finansów polega na tym, że poprzez zjawiska pieniężne dokonuj się alokacji zasobów rzeczowych oraz zasobów pracy w gospodarce, co warunkuje uruchomienie procesów ekonomicznych, dzięki którym następuje zaspokojenie potrzeb ludzkich. Związek zjawisk pieniężnych ze sferą realną gospodarki stanowi sens i ekonomiczną treść finansów.

              Zjawiska finansowe występują w ramach stosunków pieniężnych powstających podczas różnorodnych transakcji gospodarczych, których przedmiotem są dobra i usługi. Przedmiotem transakcji jest także sam pieniądz i jego surogaty, pochodne pieniądza (derywaty). Transakcje mogą być dokonywane za pomocą pieniądza gotówkowego albo bezgotówkowego. Stosunki finansowe zachodzą w znacznym stopniu przy udziale pieniądza idealnego, abstrakcyjnego, występującego jedynie w postaci zapisów na rachunkach bankowych podmiotów stosunków finansowych.

W węższym znaczeniu finanse są definiowane jako proces pozyskiwania pieniędzy przez podmiot, w celu rozpoczęcia działalności gospodarczej, dokonania zmian w strategii działania podmiotu czy rozszerzenia działalności gospodarczej. Pozyskiwanie pieniędzy może się odbywać przez emisję papierów wartościowych, zaciąganie kredytów i w jakikolwiek inny sposób.

Z poznawczego punktu widzenia występuje potrzeba analizowania zjawisk finansowych w co najmniej czterech ujęciach:

- podmiotowym

- przedmiotowym

- instrumentalnym

- funduszowym

Podmiotowe podejście do zjawisk finansowych jest związane z faktem, że zjawiska te powstają w ramach stosunków ekonomicznych zachodzących między konkretnymi podmiotami. Na podstawie kryterium podmiotowego wyróżnia się finanse państwa (publiczne), finanse przedsiębiorstw, budżety gospodarstwa domowych, itd. Z podmiotowym ujęciem zjawisk finansowych związane jest tzw. instytucjonalne podejście do finansów, którego rezultatem jest wyodrębnienie instytucji finansowych. Instytucje finansowe to podmioty działające w sektorze finansowym. W ramach tych podmiotów rozróżnia się bankowe instytucje finansowe, w tym bank centralny oraz pozabankowe instytucje finansowe.

              Wśród bankowych instytucji finansowych dominują banki komercyjne, banki rozliczeniowe, instytucje oszczędnościowo – pożyczkowe, banki inwestycyjne, banki hipoteczne i inne. Do pozabankowych instytucji finansowych należą towarzystwa ubezpieczeniowe, towarzystwa funduszy powierniczych, towarzystwa zarządzające funduszami emerytalnymi, funduszami inwestycyjnymi oraz inne instytucje pośrednictwa finansowego. Bankowe instytucje finansowe przyjmujące depozyty mają prawo tworzenia pieniądza przy zastosowaniu formuły mnożnika kreacji pieniądza. Pozabankowe instytucje finansowe mogą jedynie obracać pieniądzem wyemitowanym przez bank centralny oraz pieniądzem kreowanym przez banki komercyjne.

              W podmiotowym ujęciu zjawisk finansowych należy uwzględnić także wiele instytucji tworzących prawne, organizacyjne, kontrolne i nadzorcze warunki nawiązywania stosunków finansowych w gospodarce i społeczeństwie. Chodzi tutaj zwłaszcza o parlament, władze administracyjne (tu specjalna rola przypada Ministrowi Finansów), Najwyższa Izba Kontroli i inne.  Warto podkreślić, że przez instytucje finansowe rozumie się także kategorie i instrumenty finansowe akie jak: fundusz, podatek, kredyt, dług publiczny.

              W podejściu przedmiotowym do zjawisk finansowych występuje koncentracja na przedmiocie stosunków finansowych. W ramach stosunków finansowych można wyróżnić:

              - transakcje

              - transfery

              - pożyczki

              W przypadku transakcji zawsze następuje kontrświadczenie ze strony podmiotów zawierających transakcje. Najczęstszym rodzajem transakcji są transakcje związane z aktem kupna – sprzedaży.

              Rodzajem transferów są jednokierunkowe przepływy pieniądza między podmiotami, w przypadku których nie występuje żadne bezpośrednie kontrświadczenie (opłaty, cła, daniny publiczne). Kolejnym rodzajem transferów są transfery, które mogą powodować kontrświadczenie warunkowe (składki na ubezpieczenia społeczne, życiowe, gospodarcze, w przypadku których przepływ pieniądza następuje w odwrotnym kierunku, przy zaistnieniu określonych warunków).

              Trzecim rodzajem stosunków finansowych są pożyczki zaciągane przez różne podmioty u różnych instytucji finansowych, podmiotów publicznych lub osób prywatnych. Cechą charakterystyczną pożyczek jest ich zwrotny charakter oraz płacony procent za pieniądze oddane do czasowej dyspozycji innego podmiotu.

              W ujęciu finansowym zjawiska finansowe zawsze przyjmują konkretną postać. Instrumenty finansowe stanowią złożony zespół narzędzi pieniężnych wykorzystywanych przez różne podmioty do osiągnięcia różnych celów, w różnych dziedzinach życia gospodarczego, społecznego, w ramach różnych stosunków gospodarczych. W w sakum ujęciu przez instrumenty finansowe rozumie się dowody potwierdzające tytuł własności lub długu. Instrumentami finansowymi są np.: akcje, czeki, obligacje, certyfikaty depozytowe. Instrumenty finansowe są tu identyfikowane z papierami wartościowymi.

Z punktu widzenia funkcji prawnych papiery wartościowe dzielą się na:

              - papiery wart. reprezentujące wierzytelności pieniężne: obligacje, czeki, weksle, losy loteryjne

              - papiery wart. uprawniające do zarządzania rzeczami: konosamenty w transporcie towarów

              - papiery wart. potwierdzające własność: akcje

Z punktu widzenia formy obrotu papiery wartościowe dzielą się na:

              - papiery wartościowe imienne

              - papiery wartościowe na okaziciela

Z punktu widzenia funkcji ekonomicznych instrumenty finansowe dzielą się na:

- dłużne

- rozliczeniowe

- zaspokajające popyt na pieniądz

- inwestowania

- bodźcowe

- ograniczające ryzyko

- potwierdzające tytuł własności

Najintensywniej instrumenty finansowe występują na rynkach finansowych, dlatego też jako podstawę charakterystyki instrumentów finansowych należy przyjąć kryterium rodzajów rynków finansowych, na którym wyróżniamy segmenty:

              - rynek pieniężny

              - kapitałowy

              - instrumentów pochodnych

              - walutowy

Instrumenty finansowe rynku pieniężnego:

              - bony skarbowe – krótkoterminowe papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa na okres od 1 dnia do 52 tygodni w celu pokrycia bieżących potrzeb płatniczych. Emitowane są zazwyczaj w dużych nominałach i są przeznaczone do transakcji na tzw. rynku blokowym (hurtowym). Należą do podstawowych instrumentów operacji otwartego rynku, a więc oprócz zaspokajania popytu państwa na pieniądz, są narzędziem ułatwiającym władzą monetarnym regulowanie podaży pieniądza w gospodarce.

              - czek – udzielane bankowi pisemne zlecenie, na określonym prawem formularzu, wypłacenia okazicielowi lub określonej osobie, zwanej remitentem, wymienionej sumy pieniężnej ze środków będących w dyspozycji wystawcy, najczęściej na rachunku bankowym.

Ze względu na wystawcę czeki dzieli się na:

·          czeki bankowe – emitowane przez bank lub posiadacza rachunku w tym  banku. Do czeków bankowych zaliczamy czek gotówkowy (upoważnia do podjęcia gotówki z banku) i czek rozrachunkowy (służy do zawierania transakcji bezgotówkowych).

·          Czeki bankierskie – stosowane w operacjach między bankami i (lub) instytucjami kredytowymi. Wystawiany jest  przez bank, jak również trasatem wskazanym na wekslu jest bank – korespondent banku wystawiającego czek. SA to najczęściej czeki imienne.

·          Czeki skarbowe – wystawiane przez organy administracji skarbowej z tytułu różnych zobowiązań publicznoprawnych.

·          Czeki podróżnicze – emitowane przez renomowane banki, instytucje finansowe oraz biura podróży. Umożliwiają regulowanie zobowiązań podczas podróży. Nabywcą czeku jest ta sama osoba, która będzie się nim posługiwała podczas regulowania zobowiązań za granicą.

Z punktu widzenia formy czeków dzieli się je na:

·          Czeki imienne – zawiera imię i nazwisko lub nazwę instytucji czyli remitenta. Nie może on być przenoszony przez indos.

·          Czeki na okaziciela – czeki te nie wykluczają podania nazwy remitenta, ale też nie jest to warunek konieczny, aby czek zrealizować. 

Na podstawie kryterium dotyczącego warunków realizacji czeków dzielimy je na:

·          Czeki nie potwierdzone – nie wymaga żadnych dodatkowych czynności przed podaniem go do realizacji.

·          Czeki potwierdzone – przyjmujący go podmiot żąda, aby bank wystawcy czeku potwierdził, że wystawca posiada na rachunku bankowym środki, które umożliwią realizację czeku.

- weksle – papiery wartościowe potwierdzające istnienie zobowiązania pieniężnego osoby lub osób, które go podpisały. Osobą uprawnioną do realizacji praw majątkowych wskazanych na wekslu jest prawny posiadacz weksla. Istota weksla polega na tym, że jego wystawca zobowiązuje się do zapłaty danej osobie konkretnej kwoty w określonym miejscu i czasie. Jego posiadacz może przenosić prawa wynikające z tego dokumentu na inne osoby.

Funkcje weksli:

·          Płatnicza – płatnik wykorzystuje weksel do regulowania zobowiązań powstających w związku z zawieraną transakcją.

·          Kredytowa – weksel jest instrumentem rozliczeniowym, ułatwiającym zwieranie różnych transakcji wówczas, gdy nabywca nie ma gotówki potrzebnej do zapłaty za przedmiot transakcji.

·          Obiegowa – weksel spełnia funkcję środka płatniczego nie dla jednej transakcji, a dla wielu transakcji ekonomicznych.

·          Gwarancyjna – weksel zabezpiecza pieniężne roszczenia wierzyciela.

·          Refinansowa – możliwość przedstawienia go do wykupu przez bank przed terminem płatności.

- bon komercyjny – jest papierem wartościowym, w którym emitent potwierdza zaciągnięcie pożyczki i zobowiązuje się do jej zwrotu wraz z należnymi odsetkami w określonym terminie, krótszym niż 1 rok.

- certyfikat depozytowy – potwierdza zdeponowanie sumy pieniężnej według określonej stopy procentowej i na określony czas.

- akcept bankierski – zobowiązanie banku dłużnika do zapłacenia określonej kwoty pieniężnej bankowi wierzyciela.

Instrumenty rynku kapitałowego:

              - obligacje – są formą zaciągania długu przez Skarb Państwa, władze municypalne, przedsiębiorstwa, banki. Mają one z góry określony dochód. Emitent obligacji jest zobowiązany do wypłacenia odsetek w określonych z góry terminach i wysokościach, jak i do zwrotu pożyczonej kwoty przez wykup obligacji, również w wyznaczonym z góry terminie. Obligacje skarbowe stanowią podstawowy instrument finansowania deficytu budżetowego i długu publicznego. Obligacje municypalne są emitowane nie tylko przez władze lokalne, ale także przez ich agencje, najczęściej w celu sfinansowania infrastruktury lokalnej.

              - list zastawny – instrument dłużny emitowany przez instytucje kredytowe. Listy te są sprzedawane na rynku pieniężnym. Pieniądze ze sprzedaży są przekazywane na finansowanie projektów inwestycyjnych o wysokich nakładach oraz dłuższym procesie realizacji.

              - akcje – papiery wartościowe potwierdzające udział danego podmiotu w majątku spółki akcyjnej. Dają praw do dywidendy oraz glosowaniu na walnym zebraniu akcjonariuszy.

              - certyfikaty inwestycyjne – są to świadectwa udziałowe potwierdzające tytuł własności w majątku funduszy inwestycyjnych.

Instrumenty finansowe na rynku instrumentów pochodnych:

              - opcje – oznaczają prawo do zakupu lub sprzedaży określonego instrumentu finansowego po ustalonej cenie w ściśle określonym czasie.

              - kontrakty terminowe – instrumenty zobowiązujące strony kontraktu do kupna lub sprzedaży instrumentu podstawowego w określonej ilości, w określonym czasie i po określonej cenie.

              - swap – kontrakt, który polega na zamianie przyszłych płatności stron kontraktu.

              - warranty – rodzaje instrumentów pochodnych dające prawo do zakupu akcji po określonej cenie w przyszłości, bądź do subskrypcji przyszłych emisji akcji.

Instrumenty cenowe:

              - cena – wyrażona w pieniądzu wartość towaru, usługi, waluty, czynnika produkcji.

Finansowe instrumenty rozliczeniowe:

              - inkaso bankowe – polega na tym, że prowadzący rachunek klienta bank pobiera, na podstawie przedstawionych mu dokumentów, od innego podmiotu, wymienioną w dokumentach należność albo z tytułu już dokonanej transakcji, albo na poczet przyszłej zapłaty.

              - akredytywa – polega na zdeponowaniu w banku przez odbiorcę kwoty odpowiadającej zawieranej transakcji lub wyłączeniu tej kwoty z rachunku bankowego odbiorcy.

              - konosament – jest papierem wartościowym pozwalającym na dysponowanie towarem, na który opiewa.

              - karty płatnicze – umożliwiają korzystanie z własnych środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym.

              - karty kredytowe – upoważniają do wydawania pieniędzy w ramach przyznanego przez bank limitu.

              - karty wydatkowe typu charge – zbliżone do kart kredytowych, przy czym klient banku jest obciążony prowizją za każdorazową transakcję.

              Finanse w ujęciu funduszowym  muszą przyjmować określoną formę organizacyjną, która umożliwiałaby gospodarowanie pieniądzem. Taką formę stanowi fundusz, który umożliwia gromadzenie i rozdysponowanie środków pieniężnych przez określony podmiot.

1.3. Istota i klasyfikacja zjawisk finansowych.

Finanse to zjawiska zarówno elementarne, jak i złożone. Zjawiskami elementarnymi są np.: ceny, kredyty, procent, podatek. Zjawiska złożone to zjawiska, w których pieniądz nabiera cech dynamicznych. Zjawiska finansowe mogą mieć charakter abstrakcyjny (pieniądz ma postać idealną) i konkretny (dotyczą realnych procesów gospodarczych). 

Zjawiska finansowe mogą być klasyfikowane z różnych punktów widzenia. Ze względu na przedmiot zjawiska finansowe dzieli się na:

- przychodowe – w ramach których wyróżnia się przychody ze sprzedaży majątku, przychody o charakterze transferowym  i inne.

- rozchodowe – polegające na wszelkim rozdysponowaniu pieniądza zawiązanego z prowadzoną działalnością gospodarczą i prowadzoną działalnością.

- dochodowe – związane z wytwarzaniem, realizacją i wytwarzaniem dochodów.

- wydatkowe – polegające na przeznaczeniu środków pieniężnych na zakup towarów oraz usług, które prowadzą do zużycia produktu krajowego.

- kosztowe – związane z powstawaniem i pokrywaniem kosztów prowadzonej działalności gospodarczej.

- kredytowe – są związane nie tylko z zasilaniem podmiotów w środki finansowe, ale również z mechanizmem tworzenia pieniądza we współczesnej gospodarce.

- pożyczkowe – odnoszą się do zjawisk finansowych, które nie są związane z kreacją nowego pieniądza; przedmiotem pożyczki jest pieniądz już istniejący.

- gotówkowe – powstające w związku z różnymi transakcjami zawieranymi w gotówce.

- bezgotówkowe – obejmujące transakcje, w których pieniądz występuje w postaci idealnej.

- transferowe – dotyczą przepływu pieniądza, którego skutkiem nie są bezpośrednio ruch towarów, wytworzenie i zużycie usług.

- oszczędnościowe – dotyczą gromadzenia i wykorzystania oszczędności pieniężnych różnych podmiotów gospodarczych, przede wszystkim jednak ludności.

- ubezpieczeniowe – związane z różnymi rodzajami ryzyka.

1.4. Metoda badań nauki finansów.

              Nauka finansów jako element ekonomii posługuje się metodą ekonomii politycznej, której celem jest poznanie praw, jakie rządzą procesem gospodarczym. Elementy ekonomii politycznej:

              - abstrakcja – myślowe wyodrębnienie elementów procesu gospodarczego oraz zachodzących między nimi związków.

              - stopniowa konkretyzacja – polega na uwzględnieniu coraz bardziej szczegółowych cech badanej rzeczywistości.

              - weryfikacja – polega na empirycznym sprawdzeniu rezultatów  uzyskanych z dwóch pierwszych elementów postępowania badawczego

              Metody prakseologiczne:

              - metoda porównania nakładów z efektami – metoda ta pozwala na określenie efektywności ekonomicznej przedsiębiorstwa. Porównanie nakładów z efektami może dać wynik dodatni (zysk, nadwyżka ekonomiczna) lub ujemny (strata, deficyt).

              - metoda porównania kosztów i korzyści – stosuje się ja w chwili rozpoczynania danego przedsięwzięcia lub podczas prowadzonej już działalności. Jest przydatna wówczas, gdy nie można prowadzić pomiaru rezultatów działalności jednorodnym miernikiem.

              - metoda bilansowa – pozwala ustalić stan równowagi lub stopień nierównowagi badanego elementu rzeczywistości. Ściśle związana z zasadą podwójnego zapisu – polegającą na tym, że każda o...