1
Dr hab. A. Gołąb, prof. WSFiZ e-mail: andgolab@gmail.com Materiały informacyjne do wykładu: Wprowadzenie do psychologii
studia zaoczne, rok akadem. 2010 / 2011 Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie
Spotkanie 5 i 6 Wykłady 13-18 6.11.2010 Procesy uczenia się w sensie psychologicznym Strona 1 z 1
Spotkania 5 i 6 (wykłady 13-18) [6.11.2010]
2. Warunkowanie klasyczne (pawłowowskie) i zjawiska z nim związane
Za odkrywcę odruchów warunkowych uważa się rosyjskiego fizjologa PAWŁOWA. Przyjęto obecnie nazywać opisane przez Pawłowa procesy wytwarzania odruchów warunkowych „warunkowaniem klasycznym”, albo „warunkowaniem pawłowowskim”.
Stuk metronomu zaczynał wywoływać u psa ślinienie się pod warunkiem, że kilka razy powtarzano sytuację, że zaraz po włączeniu metronomu stosowano bodziec bezwarunkowy (np. podawano psu proszek mięsny), który w sposób naturalny wywoływał ślinienie się (jako reakcję bezwarunkową).
Gdy samo stukanie metronomu wystarczało już, aby pies ślinił się, uznawano, że powstał odruch warunkowy. Wtedy stukanie metronomu nazywano bodźcem warunkowym, a ślinienie się w odpowiedzi na stuk metronomu nazywano reakcją warunkową.
W procesie wytwarzania strachu przed szczurem u Alberta bodźcem bezwarunkowym był silny hałas, reakcją bezwarunkową był płacz i strach (spowodowany hałasem), bodźcem warunkowym – widok szczura a reakcją warunkową – płacz i strach (spowodowany widokiem szczura)
„Bodziec bezwarunkowy” to bodziec, który bez uprzedniego łączenia go z jakimkolwiek innym bodźcem, wywołuje odruchową reakcję.
Przykłady bodźców bezwarunkowych to: podanie pokarmu; wlanie psu do pyska kilku kropel kwasu; ukłucie; silny hałas.
Symbol bodźca bezwarunkowego to Sb, litera S pochodzi od słowa stimulus; używa się też symboli UCS lub US, od unconditioned stimulus. Czesław Matusewicz (2006, s. 157) używa w swym podręczniku prostszego dla polskiego czytelnika symbolu BB.
„Reakcja bezwarunkowa” to odruchowa reakcja na bodziec bezwarunkowy.
Przykłady reakcji bezwarunkowych: wydzielanie śliny pod wpływem pokarmu; wydzielanie śliny pod wpływem wlania kropel kwasu do pyska psa; odsunięcie kończyny od bodźca bólowego; płacz małego dziecka pod wpływem silnego hałasu.
Symbol reakcji bezwarunkowej to Rb, litera R pochodzi od słowa response; używa się też symboli UCR lub UR, od unconditioned response, w podręczniku Cz. Matusewicza (2006, s. 157) jest symbol RB.
„Bodziec warunkowy”– bodziec pierwotnie obojętny (neutralny), który zaczął wywołać reakcję typową dla bodźca bezwarunkowego, ponieważ występował (był stosowany) wraz z bodźcem bezwarunkowym.
Przykłady bodźców początkowo obojętnych, które stawały się się bodźcami warunkowymi, jeśli szereg razy występowały z bodźcami bezwarunkowymi: stukanie metronomu, dźwięk dzwonka, zapalanie lampki, zetknięcie się Alberta ze szczurem.
Symbol bodźca warunkowego to Sw, używa się też symbolu CS, od conditioned stimulus. W podręczniku Cz. Matusewicza (2006, s. 157) są symbole: BO (gdy bodziec jest jeszcze obojętny) i BW (gdy bodziec stał się już warunkowym).
„Reakcja warunkowa” – odruchowa reakcja, podobna do analogicznej reakcji bezwarunkowej, pojawiająca się w odpowiedzi na bodziec, który stał się bodźcem warunkowym.
Przykłady reakcji warunkowych: wydzielanie śliny pod wpływem stukania metronomu (któremu poprzednio towarzyszyło podanie pokarmu lub wlanie kropel kwasu do pyska psa); płacz pod wpływem zetknięcia się dziecka ze szczurem (o ile poprzednio stykaniu się ze szczurem towarzyszył silny hałas).
Symbole reakcji warunkowej to Rw, CR (od: conditioned response) oraz RW (Matusewicz, 2006, s. 157).
Przyjmuje się, że zazwyczaj optymalne opóźnienie bodźca bezwarunkowego w stosunku do bodźca warunkowego powinno wynosić „sekundę lub krócej”
2.1. Generalizacja bodźca
Zjawisko generalizacji bodźca polega na tym, że po wytworzeniu odruchu warunkowego reakcję warunkową wywołuje nie tylko bodziec warunkowy, ale również bodźce podobne do niego.
Zjawisko generalizacji bodźca wystąpiło m.in. w eksperymencie WATSONA i współpracownicy. Kiedy „mały Albert” zaczął bać się szczura, okazało się, że boi się też szeregu bodźców, które najwidoczniej przypominają mu szczura (królik, biały futrzany płaszcz, kłębek bawełny, siwa głowa Watsona i maska św. Mikołaja). Podobieństwo pewnych cech tych bodźców (biały lub zbliżony do białego kolor; „włochatość” przypominająca sierść szczura) do cech bodźca warunkowego wywołującego strach (biały szczur), pozwala uznać, że u Alberta wystąpiła generalizacja bodźca.
2.2. Wygasanie i wygaszanie reakcji warunkowej
Jeżeli bodziec bezwarunkowy przestaje się pojawiać po bodźcu warunkowym, reakcja warunkowa słabnie, a następnie zanika. Zjawisko to określa się jako „wygasanie” (Szewczuk, 1962, s. 87; Kurcz, 1992, s.111). Jest sens rozróżniać między procesem naturalnego zanikania odruchu warunkowego zachodzącym bez ingerencji człowieka („wygasanie”) oraz działaniami człowieka, który stara się doprowadzić do wygaśnięcia odruchu warunkowego (takie postępowanie człowieka można określić jako „wygaszanie”).
Przyczyną wygasania strachu przed królikiem u Piotrusia było to, że w przypadku każdej odległości, z jakiej chłopiec oglądał królika, widzeniu królika nie towarzyszył żaden z tych bodźców bezwarunkowych wywołujących strach, które prawdopodobnie poprzednio pojawiały się w czasie kontaktu Piotrusia z królikiem.
2.3. Różnicowanie bodźców
Różnicowanie bodźców zachodzi wtedy, gdy bodziec bezwarunkowy...
Ewelina0008