J. Gurgul Komputer to nie wszytko.pdf

„Komputer to nie wszystko…” Zielona Góra – Drzonków 2007 r.

Józef Gurgul

"Komputer to nie wszystko..."

Wystąpienie wygłoszone

na III Ogólnopolskim Seminarium Kryminalistycznym

Drzonków 2007 rok

Na forum szermierzy komputera, Internetu, systemów informatycznych

itp. technik moja wypowiedź zabrzmi nieco obco. Aby uniknąć zbędnych

nieporozumień już wstępnie potwierdzam własne, dawno ugruntowane

przeświadczenie o wysokiej użyteczności poznawczej i dowodowej

awangardowych narzędzi badawczych w procesie karnym. Wielokrotnie

dawałem temu dobitny wyraz w publikacjach, w których konsekwentnie

podkreślałem pożytki płynące z partnerskiej współpracy z biegłymi różnych

dyscyplin naukowych. Tak więc, co do zasad istnieje zgoda nie ma

rozbieżności. Zgoła inna rzecz, rozmaitość potrzeb śledczo – wykrywczych

i dowodowych oraz możliwości opiniowania nie pozwala redukować rzeczy

do wspólnego mianownika. Wyłaniające się problemy należy postrzegać

indywidualnie.

Dobro wymiaru sprawiedliwości wymaga nieprzesadzania

w fascynacjach hitami współczesności. Kierujący się umiarem popełnia mniej

błędów. Prawnik nie może ignorować doświadczenia, że ze względu na

prawdopodobieństwo pomyłki żadna aparatura i żadna metoda naukowa nie

stanowi panaceum na wszelkie kłopoty postępowania przygotowawczego.

O wykryciu przestępcy i udowodnieniu mu winy decyduje przede

wszystkim czynnik ludzki. Pomysłowość i naukowa uczciwość sterującego

całokształtem „oprzyrządowania” procesu karnego rozstrzyga o realizacji

jego idei. Na przykład, żeby praca komputera rzeczywiście przyczyniła się

do poszerzenia horyzontów poznania stanu faktycznego zdarzenia, wpierw

-----------Józef Gurgul---------- 1

„Komputer to nie wszystko…” Zielona Góra – Drzonków 2007 r.

trzeba go (tzn. komputer) napełnić odpowiednim wsadem. Tym „wsadem”

jest po pierwsze: odpowiednie oprogramowanie, a po drugie – liczne,

niekiedy rozproszone dane, czyli informacje zebrane w konkretnej sprawie

lub grupie spraw. Do tej myśli powrócę jeszcze gdzie indziej.

Teraz chciałbym się zatrzymać przy tematyce mniej oczywistej niż

użyteczność wyżej wspomnianych technik. Jakoś dziwnie korci, żeby nie

rezygnując z respektu należnego zwłaszcza naukom sądowym dążyć do

wywołania debaty wokół możliwości i pożytków, jakie znajdują się w zasięgu

ręki tego, kto tajniki sprawy rozprasza także polotem pomysłów śledczych,

śmiałością wizji i innymi jakby pozaintelektualnymi zabiegami. One tworzą

szanse rozświetlania przeczuciami tych światów, które mogą być

niedostępne mikroskopowi czy analizie chemicznej.

Sprawczą moc poznania prawdy może mieć i w rzeczywistości

niekiedy miewa – chciałoby się rzec – stare, tradycyjne podejście do

napotykanych przeszkód. Stanowią one niezwykle zróżnicowaną, trudną do

ogarnięcia klasę, z której poruszę tylko ciekawsze, subiektywnie dobrane

aspekty. Tylko w świecie zdefiniowanym występują możliwości racjonalnego

funkcjonowania, należytego rozumienia go i sterowania procesem nadawania

mu pożądanych kształtów. Przy czym zaraz trzeba dodać, że o danym

zbiorze badanych rzeczy w każdym języku rozprawia się inaczej. Inaczej się

je postrzega i opisuje, co z kolei wcale nie musi martwić. Nie powinno

wprawiać w zakłopotanie chociażby z tego powodu, że osobnicze widzenie

szczegółów i (lub) całości sprawy sprzyja dążeniom do odtwarzania jej

indywidualnych cech składowych.

W tym kontekście łatwiej przychodzi pogodzić się z doświadczeniem,

że w niektórych śledztwach wyczuwanie ich „drugiego dna” znaczy więcej niż

„mędrca oko i szkiełko”. Częstokroć postawa quasi artysty służy

podnoszeniu poziomu analizy stanu faktycznego, efektywności oględzin,

nawiązywaniu współpracy z biegłym, usprawnianiu przesłuchania i innych

czynności kryminalistyczno procesowych. Rzecz zrozumiała, słowo „artysta”

-----------Józef Gurgul---------- 2

„Komputer to nie wszystko…” Zielona Góra – Drzonków 2007 r.

kojarzy się z w zasadzie niedefiniowalną sztuką, którą uważam za

immanentny składnik dobrze zakrojonego śledztwa. Bywa, że tylko sztuką

udaje się odróżnić prawdę od iluzji, co w niczym nie podważa znaczenia

takich atrybutów prokuratora (policjanta) jak wrodzony instynkt poszukiwania

czegoś wciąż nowego czy erudycji napędzającej ciekawość tego, co się

w istocie zdarzyło.

Świadomość tych okoliczności jest ogromnie ważna także z tych racji,

że sednem procesu karnego jest zmaganie się z ograniczonością ludzkiego

poznania ilustrowaną wersjami śledczymi, które uosabiają wątpliwości

zawarte w tzw. siedmiu złotych pytaniach. Sęk jednocześnie w tym, żeby

prowadzący sprawę uwzględniał fakt, że nawet mimo starannego

przemyślenia i sprawdzenia systemu hipotez podlegających weryfikacji

zawsze „coś” jeszcze pozostanie tajemnicą. I będzie go nękało

egzystencjalne pytanie o to, „gdzie się prawda zaczyna, a rozum kończy” 1 / .

Ten ciąg refleksji należy uzupełnić znamiennym wyznaniem Sherlocka

Holmesa. Otóż zapytany na początku pewnej sprawy, co podejrzewa, odparł:

„podejrzewam sam siebie”. A to daje niemało do myślenia. E. Locard,

z aprobatą cytujący słowa Holmesa, duże znaczenie przywiązuje do (m.in.)

wyobraźni jako czynnika dynamizującego dochodzenie. W pewnym

momencie jednak twórcze natchnienie poniosło go za daleko. Stwierdza

bowiem, że obserwacja jako metoda postępowania jest czymś mało ważnym.

I co więcej, że szkoda czasu na poszukiwanie śladów, ponieważ „prawdy nie

można wykryć na dnie dolin, lecz spoglądając ze szczytów gór” 2 / .

Zaiste ciekawa poetycka wypowiedź.

Powracając do założenia, że śledztwo jest swoistym rodzajem

produkcji artystycznej, trzeba doń wnieść kilka uściśleń o różnym ciężarze

1 Twardowski J.: wiersz „Pytania” w zbiorze „Wiersze największej nadziei”, Studio Wydawnicze

Unikat, Kraków 2003, s. 253,

2 2 Locard E.: Dochodzenie przestępstw według metod naukowych, Księgarnia Powszechna,

Łódź 1937, s. 210,211,

-----------Józef Gurgul---------- 3

„Komputer to nie wszystko…” Zielona Góra – Drzonków 2007 r.

gatunkowym. W tym również takie, że przed wykonaniem pierwszego ruchu

należy uzmysłowić sobie, co konkretnie i dlaczego powinno się zrobić, jakie

problemy muszą być rozwiązywane 3 / . Praktycy doskonale wiedzą, że sztuką

prawdziwą jest zauważenie zwłaszcza czegoś dotychczas jeszcze

niespotykanego i co – być może – uda się wyjaśnić uciekając się do

aktywności oryginalnej, nietypowej.

Z tych i jeszcze innych przyczyn dawno już, akcentując wymóg

naukowości śledztwa, postulowałem jednocześnie wprowadzanie do jego

krwioobiegu stosownej dawki intuicji i wyobraźni jako warunku przekraczania

barier niemożności 4 / . Są to publikacje łatwo dostępne, wobec czego zbędnie

powtarzałbym ich treść.

Wypada tylko dodać, że według twórcy intuicjonizmu Henry Bergsona,

„intuicją nazywamy ten rodzaj współczuwania, za pomocą którego

przenikamy wewnątrz jakiegoś przedmiotu, aby utożsamić się z tym, co ma

on w sobie jednego, a więc niewyrażalnego”. Prof. Taylor podobnie

postrzega rzecz i stwierdza, że tylko intuicja zdoła rozjaśnić tajemnicę

rzeczywistości 5 / . Znaczenie takich stanów psychicznych jak : wizja, intuicja,

wyobraźnia, przeczucie, olśnienie itp. polega w praktyce na tym, że budzą

świadomość potrzeb zrobienia czegoś konkretnego 6 / . Dzięki tym procesom

prokurator (policjant), borykając się z pozornie nieprzezwyciężalnymi

trudnościami przy wykorzystaniu „tylko” (fundamentalnie ważnych!) zasad

logiki i metod naukowego poznania, może zachować optymistyczne

nastawienie, bez którego w śledztwie niewiele się wskóra. Dwoistość dróg

realizacji zadań postępowania przygotowawczego czerpie uzasadnienie

3 Nęcka E., Sowa J.: Człowiek – Umysł – Maszyna. Rozmowy o twórczości i inteligencji,

Wydawnictwo Znak, Kraków 2005, s. 156, 157 i passim ,

Gurgul J.: Intuicja i wyobraźnia w śledztwie. Problemy Kryminalistyki 1994, nr 204, s. 14-18

Bergson H.: Myśl i ruch, Warszawa 1963, s. 19, cyt. za W. Stróżewskim Ontologia, Wydawnictwo Aureus

i Wydawnictwo Znak, Kraków 2004, s. 34,

Taylor Ch.: Etyka autentyczności, Wydawnictwo Znak, Kraków 2002, s. 88; Girdwoyń P.: Wersje

kryminalistyczne. O wykrywaniu przestępstw. Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu

Warszawskiego, Warszawa 2001, s. 170,171

-----------Józef Gurgul---------- 4

„Komputer to nie wszystko…” Zielona Góra – Drzonków 2007 r.

z poglądów głoszonych niemalże od zawsze przez znanych i uznanych

uczonych 7 / . Prof. Kępiński dowodził, na przykład, że poznanie

psychiatryczne jest zbliżone do artystycznego 8 / , z czego dla praktyki

prawniczej wynikają warte zastanowienia wnioski.

Między innymi takie, że płynne są granice naukowości poznania.

Dokonuje się ono pod wpływem bodźców stricte teoretycznych oraz

krzyżujących się z nimi intuicyjnych. Dlatego w części spraw nigdy nie udaje

się odgadnąć, jaki dokładnie czynnik (impuls) wyrywał je z zastoju. Fenomen

przecinania się owych podniet charakteryzuje nauki empiryczne, a więc

również dyscypliny sądowe. Ich opokę stanowi metoda indukcji z samej

natury zawodna.

Powszechnie wiadomo, że w indukcji przyjmuje się prawdziwość

przesłanki podbudowanej ograniczoną liczbą jednostkowych spostrzeżeń.

W praktyce śledczej łączy się to z pomijaniem możliwych konsekwencji

nietypowości badanych zjawisk, zdarzeń, przedmiotów itp. 9 / .

W świetle tych skrótowo ujętych rozważań rysuje się dość

pesymistyczna refleksja. W szczególności, mało realne wydaje się być

zaprogramowanie z góry danego postępowania (cyklu badawczego) jako

pełnej struktury problemów i czynności, które ją tworzą. Zwykle poza tą

strukturą pozostanie jakieś niepostrzeżone, różnej wielkości pole. Jego

istnienie skłania do improwizowania i określania metod oraz celów

poznawania z udziałem wyobrażeń, przewidywania, przeczuwania, intuicji

etc. Przy czym nierzadko działać należy w nagle pojawiających się

Kosslyn S. M., Rosenberg R. S.: Psychologia. Mózg – Człowiek – Świat, Wydawnictwo Znak,

Kraków 2006, s. 387 i passim; Jaegermann: Opiniowanie sądowo-lekarskie. Wydawnictwo

Prawnicze, Warszawa 1991, s. 193-195; Wachholz L.: Geneza przestępstwa a prawo

kontrastu, Polska Gazeta Lekarska 1937, nr 31-32

Kępiński A.: Autoportret człowieka, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2001, s. 92

Jaegermann K.: Refleksje związane z rekonstrukcją wypadku drogowego. Problemy

Praworządności 1984, nr 4; tegoż: Typowość w opiniowaniu sądowo-lekarskim, Problemy

Praworządności 1986, nr 12; Gurgul J.: Zabójstwo czy naturalny zgon? Na tle sprawy Iwana

Slezki vel Zygmunta Bielaja, Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie, Szczytno 1992 s. 41 tam

powołane źródła.

-----------Józef Gurgul---------- 5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: