Dr Anna Radwańska
Katedra Fizjoterapii
Wydział Rehabilitacji Ruchowej
AWF Józefa Piłsudskiego w Warszawie
PROCEDURY STOSOWANE W FIZJOTERAPII PACJENTÓW Z CHOROBAMI NERWOWO-MIĘŚNIOWYMIOPRACOWANE NA POTRZEBY TOWARZYSTWA ZWALCZANIA CHORÓB MIĘŚNI
Choroby nerwowo-mięśniowe definiuje się jako „stany patologiczne, w których zachodzi uszkodzenie strukturalne lub czynnościowe elementów składających się na jednostkę motoryczną” [1].
W efekcie takiego uszkodzenia powstają zmiany w postaci osłabienia siły mięśni z zanikiem, wiotkością, osłabieniem lub zniesieniem odruchów. U chorych pojawiają się liczne przykurcze mięśniowe, zmienia się postawa i chód prowadząc do znacznego lub pełnego ograniczenia funkcji ruchowych. W miarę postępu choroby pacjenci stają się coraz słabsi. W najpoważniejszych postaciach, chorzy nie mogą chodzić, muszą poruszać się na wózku inwalidzkim, a nawet ciągle przebywać w łóżku. Nie są w stanie samodzielnie wykonać najprostszych czynności codziennych.
Szczególnie niebezpiecznym skutkiem niektórych chorób nerwowo-mięśniowych, np. dystrofii mięśniowej typu Duchenne’a lub wczesnych postaci rdzeniowego zaniku mięśni jest ryzyko pojawienia się niewydolności oddechowej, zazwyczaj rozwijającej się podstępnie i ujawniającej się już w zaawansowanym stadium.
Często towarzysząca tym chorobom, szybko postępująca skolioza pogłębia patologię oddychania wskutek ograniczeń funkcjonalnych i wtórnych zmian zachodzących w okładzie krążeniowo-oddechowym.
Postępujący charakter wielu schorzeń należących do tej grupy oraz, w mnogich przypadkach, brak leczenia farmakologicznego sprawiają, że fizjoterapia odgrywa zasadniczą rolę w postępowaniu z tą grupą pacjentów.
Ogólnym celem fizjoterapii w chorobach nerwowo-mięśniowych jest podtrzymanie funkcji ruchowych, a w konsekwencji niezależności chorego umożliwiającej pełne uczestnictwo w życiu grupy rówieśniczej lub społecznej.
Cele szczegółowe to:
- zapobieganie / zmniejszenie przykurczów i deformacji stawowych
- utrzymanie / poprawa obniżającej się siły mięśniowej
- utrzymanie prawidłowej / poprawa postawy, w tym również zapobieganie / leczenie skoliozy
- utrzymanie / poprawa funkcji oddechowej
- przedłużenie / ułatwienie funkcji lokomocji
- poprawa funkcji ruchowych i jakości życia poprzez dobór odpowiedniego sprzętu ortopedycznego
- edukacja chorych i ich opiekunów
Ćwiczenia ruchowe u pacjentów z chorobami nerwowo-mięśniowymi powinny być prowadzone w formie zajęć indywidualnych. Oznacza to, że podczas zabiegu jeden terapeuta pracuje tylko z jednym chorym.
W chorobach nerwowo-mięśniowych pewne objawy są przewidywalne w oparciu o znajomość standardu przebiegu, postępu i stadiów schorzenia oraz regresji stanu funkcjonalnego. Dlatego w różnych chorobach, ich postęp może być przewidywany, co umożliwia stosowanie odpowiednio wcześnie działań profilaktycznych.
Warunkiem powodzenia takich działań jest jak najwcześniejsze rozpoczęcie systematycznej, planowej i trwałej fizjoterapii, najlepiej natychmiast po uzyskaniu wiążącej diagnozy lekarskiej.
Pierwsze badanie z jak najdokładniejszym zapisem obserwowanych zmian i objawów ułatwia przewidywanie mogących pojawić się problemów oraz umożliwia zaplanowanie szczegółowego planu usprawniania. Badanie to powinno być wykonane przed rozpoczęciem procesu terapii i być powtarzane przynajmniej raz na trzy-cztery miesiące w celu korekcji programu postępowania terapeutycznego.
Badanie dla potrzeb fizjoterapii w chorobach nerwowo-mięśniowych obejmuje:
− ocenę nawykowej postawy ciała
− ocenę budowy i ukształtowania kręgosłupa
− ocenę budowy i ruchomości klatki piersiowej
− ocenę sprawności oddechowej w pozycji leżącej i siedzącej - badanie spirometryczne i przepływ-objętość
− pomiar długości kończyn dolnych
− ocenę czynnościową pacjenta (testy funkcjonalne)
− ocenę zakresu ruchów w stawach kończyn i kręgosłupa
− kliniczną ocenę siły mięśniowej (tzw. test mięśniowy)
− ocenę funkcji chwytnej ręki
− ocenę mimiki twarzy oraz funkcji żucia i połykania (w razie potrzeby)
Ogólny zakres działań fizjoterapeutycznych:
1. bierne rozciąganie przykurczów stawowych
2. ćwiczenia ruchowe
3. ćwiczenia oddechowe
4. dobór odpowiedniego zaopatrzenia ortopedycznego
5. poradnictwo w zakresie technik wspomagania oddychania (w razie potrzeby)
− ćwiczenia bierne redresyjne, poizometryczna relaksacja mięśni, stretching
− techniki łącznotkankowe terapii manualnej (masaż łącznotkankowy)
− techniki metody PNF (proprioceptive neuromuscular facilitation)
− dobór optymalnych pozycji ułożeniowych kończyn zapobiegających utrwalaniu się ograniczeń zakresów ruchu
− dobór zaopatrzenia ortopedycznego, np.: łuski na podudzie i stopę, stabilizatory nadgarstka i palców
− użycie pionizatorów celem jak najdłuższego przebywania w pozycji stojącej
− ćwiczenia czynne w odciążeniu
− ćwiczenia prowadzone
− ćwiczenia czynne wolne
− ćwiczenia izometryczne
− ćwiczenia indywidualne specjalne
− ćwiczenia metodą PNF
− ćwiczenia ogólnousprawniające – indywidualne
− ćwiczenia w wodzie indywidualne i zespołowe
− ćwiczenia korekcyjne postawy
− ćwiczenia specjalne dla skolioz
− mobilizacja stawów kręgosłupa
− ćwiczenia asymetryczne w łańcuchach zamkniętych
− ćwiczenia przygotowujące do zabiegu chirurgicznego usztywnienia skoliozy
Zaburzenia postawy w tej grupie chorób najczęściej są konsekwencją przykurczów stawowych. Stała obserwacja postawy i wczesne wychwytywanie najmniejszych zmian jest niezbędne do zapobiegania wadom postawy lub skoliozie, w istotny sposób wpływającym na inne funkcje organizmu.
− mobilizacja stawów kręgosłupa i klatki piersiowej
− nauka prawidłowego oddychania w różnych pozycjach
− ćwiczenia oddechowe podstawowe
− ćwiczenia oddechowe specjalne
− ćwiczenia oddechowe metodą PNF
− nauka odksztuszania
− nauka wspomaganego odksztuszania
− inhalacje
− drenaż oskrzelowy
− oddychanie z dodatnim ciśnieniem (IPPB - Intermittent Positive Pressure Breathing)
− ćwiczenia oddechowe z pacjentem oddychającym przy pomocy respiratora
− ćwiczenia równoważne
− ćwiczenia koordynacji ruchowej (PNF)
− trening lokomocyjny (również po schodach), chód na dystans
− nauka chodu w ortezach lub przy pomocy innego zaopatrzenia ortopedycznego
− pionizacja czynna
− pionizacja bierna (pionizacja w stabilizatorach i na stole pionizacyjnym)
− Sollux (z niebieskim filtrem lub bez)
− Galwanizacja
− Galwanizacja w kąpieli wodnej (kąpiel elektryczno-wodna jednokomorowa)
− Elektrostymulacja prosta
− Elektrostymulacja punktowa
− Prądy diadynamiczne (miejscowo)
− Pulsotronic
− Magnetronic
− Masaż wirowy lub perełkowy
− Masaż klasyczny częściowy lub całkowity
− ćwiczenia oddechowe przygotowujące do przygotowujące do zabiegu chirurgicznego
− ćwiczenia oddechowe po zabiegu chirurgicznym
− dobór odpowiedniego zaopatrzenia ortopedycznego
− ćwiczenia mimiczne
− ćwiczenia żucia i połykania
− masaż leczniczy całościowy lub częściowy
a. Kończyna górna:
− łuska na dłoń i przedramię
− stabilizator nadgarstka
− wysięgniki i chwytaki
b. Kończyna dolna:
− łuska lub longeta na stopę i podudzie
− łuska lub longeta na stopę, podudzie i udo (KAFO)
− elastyczna opaska na staw kolanowy z bocznymi usztywnieniami
− tutor kolanowy krótki
− podciąg gumowy na opadająca stopę
c. Wyposażenie dodatkowe:
− wózek inwalidzki
− elektryczny wózek inwalidzki
− pionizator jezdny
− pionizator z tworzywa plastycznego
− łóżko ortopedyczne
...
ewa.dobrzynska