Prawidłowa postawa ciała.doc

  Prawidłowa postawa ciała nie powstaje sama, lecz kształtuje się w miarę rozwoju człowieka, środowiska. Z jednej strony zależy od rozwoju układu kostno – wiązadłowego mięśni i nerwacji, rozwoju narządu równowagi i czucia proprioceptywnego, a drugiej: od formowania się odpowiednich nawyków oraz trybu życia, a szczególnie charakteru pracy.

                 O prawidłowej postawie decyduje ułożenie ruchomych elementów ciała: głowy, kręgosłupa, klatki piersiowej, miednicy, kończyn względem siebie. Zależy ona w głównej mierze od kształtowania się krzywizn kręgosłupa, który jest niejako trzonem stojącej postawy człowieka.

                 W 3 tygodniu życia płodowego, w związku z dominacją mięsni zginaczy, występuje już kifoza tylniej ściany tułowia, a od 5 miesiąca zaczyna zaznaczać się krzywizna lędźwiowa. Jednak noworodek posiada prawie prosty kręgosłup, a dopiero około 3 – 4 miesiąca, gdy zaczyna dźwigać głowę, tworzy się lordoza szyjna, która pogłębia się wraz z biegiem czasu przy raczkowaniu i siadaniu. Około 9 -12 miesiąca zachodzą zmiany charakterystyczne tylko dla człowieka. Przyjmowanie postawy stojącej powoduje wysunięcie ku przodowi talerzy biodrowych, cofnięcie klatki piersiowej – powstaje krzywizna lędźwiowa. Pionowa postawa, w związku ze zmianą położenia środka ciężkości, wywołuje równowagę chwiejną, co za sobą pociąga stałą kontrolę ułożenia swego ciała przeciwdziałając sile grawitacji. Zmieniają się przestrzenne stosunki w obrębie tułowia i kończyn oraz warunki statodynamiki narządów ruchu, następuje odpowiednie kształtowanie się kręgosłupa i innych elementów postawy, zmieniają się warunki działania narządów wewnętrznych tułowia.

                 W toku ontogenezy położenie miednicy zmienia się kilkakrotnie:

- lata 1-3 miednica ułożona jest prawie poziomo

- lata 6-8 następuje skręt w stawach biodrowych, miednica układa się bardziej pionowo powodując pogłębienie lordozy lędźwiowej.

- lata 10-12 – powrót do ustawienia bardziej pionowo.

Po 16 roku życia obserwujemy ustawienie miednicy bardziej poziomo niż w latach 2-3.

                 W drugim roku życia krzywizny kręgosłupa wykonują znaczną stabilność, a o ich wstępnej stabilizacji możemy mówić między 2 a 3 rokiem życia.

                 W latach 4-6 w układzie krzywizn dominuje kifoza piersiowa w związki ze słabością napięcia mięśni ustalających kręgosłup.

                 W 6-7 roku życia zachodzi etap stabilizacji krzywizn do tego stopnia, że można mówić o pewnych typach związków między nimi.

                 Około 7 roku życia stabilizuje się krzywizna szyjna, a lędźwiowa dopiero około12 roku życia.

                 Dopiero po skoku pokwitaniowym zmniejsza się lordoza lędźwiowa, która w latach 8-11 uległa znacznemu pogłębieniu.

                 Prawidłowe kształtowanie się krzywizn ma duże znaczenie, gdyż stanowi jeden z elementów rozwoju statyki ciała.

                 Statyka ulega stopniowemu polepszeniu do 4-5 roku życia, a następnie ulega zaburzeniu aż do okresu dojrzewania i dopiero po skoku pokwitaniowym ulega unormowaniu.

                 Wpływ na prawidłową postawę ma również gibkość kręgosłupa, której szybki rozwój następuje w wieku przedszkolnym. Gibkość ulega zmniejszeniu w okresie pokwitania, jednak już po skoku narasta. W okresie dorastania następuje szybki proces ograniczenia gibkości, który już nieco wolniej postępuje w dalszym toku ontogenezy, aż osiągnie poziom minimum.

                 Ukształtowanie się kręgosłupa zależy w dużej mierze od czynników ruchowych kończyn.

                 Krzywizny dolne wpływają statycznie na formowanie się krzywizn kręgosłupa. Nachylenie pięty ułożenie osi długich obu stóp względem siebie, położenie kolan i miednicy, są to fundamentalne czynniki dla formułowania się lordozy lędźwiowej i pozostałych krzywizn kręgosłupa.

                 Wydrążenie stopy kształtuje się ok. 3-4 rokiem życia, a około 6 roku życia obserwujemy wyraźne wykształcone wydrążenie.

                 Postawa jest nawykiem ruchowym kształtującym się na określonym podłożu morfologicznym i funkcjonalnym oraz związanym z codzienną działalnością danego osobnika. Błędy czy wady postawy znajdują więc źródło w sferze fizjologicznej, morfologicznej bądź środowiskowej, tj. niekorzystnym układzie warunków środowiska zewnętrznego, w których przebiega działalność osobnika. Istotą zaburzeń w sferze fizjologicznej jest nawyk nieprawidłowej postawy.

ROZWÓJ POSTAWY CIAŁA W TOKU ONTOGENEZY. (wadliwa postawa i okresy jej rozwoju od noworodka do wieku pokwitaniowego) wg. Kutzner – Kozińskiej.

                 Zdrowy noworodek ma prosty kręgosłup podatny na zmiany pozycji, a więc indyferentny (obojętny) morfologicznie choć w okresie życia płodowego jest on totalnie skifozowany. Tendencje do kifotyzacji utrzymuje się przez całe życie człowieka. Dla prawidłowego rozwoju postawy niezwykle ważne jest stworzenie dziecku właściwych warunków swobodnego i wszechstronnego ruchu. Ważne zwłaszcza jest zapewnienie dziecku pozycji leżąc przodem, ze względu na wzmocnienie mięśni karku i grzbietu oraz naturalny sposób usuwania fizjologicznych przykurczów w stawach biodrowych i kolanowych natomiast pobudzenie dziecka do siadania i długotrwałe utrzymywanie w tej pozycji, gdy nie ma ono jeszcze dostatecznie silnych mięśni stabilizujących kręgosłup jest bardzo szkodliwe.

W początkowym okresie siedzenia kręgosłup dziecka ulega wyciągnięciu w tył w całej swej długości (później zdrowe i silne dzieci siedzą prosto.) Z krzywizn kręgosłupa dostrzega się jedynie słabo zaznaczone przodowygięcie – lordozę szyjną. Pionizacja, a więc wstawanie i chodzenie (IV kwartał życia dziecka), zapoczątkowuje okres wytwarzania się lordozy lędźwiowej i tyłowygiecia to znaczy kifozy piersiowej. W okresie pierwszego dzieciństwa (2-3 rok życia) dla prawidłowej postawy dziecka charakterystyczne są stosunkowo wypukły brzuch i niewielka lordoza lędźwiowa, przy ledwo zaznaczonej kifozie piersiowej.

                 W okresie przedszkolnym (4-7 lat) postawa dziecka wykazuje tendencję do zwiększania lordozy lędźwiowej (zwiększenie kąta przodopochylenia miednicy) i spłaszczenia brzucha. Znaczne uwypuklenie brzucha, zaokrąglenie pleców, odstawienie łopatek, wysuniecie barków i głowy ku przodowi są wadliwe, należy im przeciwdziałać.

                 W okresie szkolnym należy zwrócić uwagę na dwa okresy krytyczne posturo genezy, gdyż właśnie wtedy powstaje najwięcej wad postawy.

                 Pierwszy okres krytyczny (6-7 lat) związany jest ze zmianą trybu życia dzieci. Istota tej zmiany tkwi w przejściu ze swobodnego, indywidualnie regulowanego przez dziecko reżimu ruchu – wysiłku i odpoczynku w narzucony kilkugodzinny system przebywania w pozycji siedzącej, często w niewłaściwych warunkach. Zajęcia w-f mogą być częściowo czynnikiem wyrównującym mankamenty tego okresu.

                 Drugi okres krytyczny posturogenezy związany jest ze skokiem pokwitaniowym (dziewczęta 11-13 lat, chłopcy 13-14 lat). Intensywny przyrost długości kończyn dolnych i tułowia, zmiana pozycji ciała oraz dotychczasowego układu środków ciężkości, brak równoczesnego pokrycia tych zmian siłą mięśniową itp. Stwarzają sytuację, w której pogłębienie się istniejących wad jest szczególnie częste. W tym okresie obserwujemy występującą często u dziewcząt tendencję do ukrycia, zamaskowania rozwijających się sutków wysuwaniem barków do przodu i zaokrąglonymi plecami. Sytuację tę pogarsza jeszcze znaczne obciążenie programem szkolnym, wymagające wielogodzinnego siedzenia nad lekcjami.

W osobniczym rozwoju postawy ciała wyróżnia się dwa okresy , w których nasila się występowanie wad postawy . Są to okresy krytyczne dla posturogenezy ( procesu kształtowania się postawy):
I okres przypada na 7 rok życia i nosi nazwę " szkolnego"
II okres przypada na etap skoku pokwitaniowego.
Okres "szkolny" charakteryzuje się z biologicznego punktu widzenia względną harmonią rozwojową . Źródłem niekorzystnych zmian w postawie upatrywać należy w nowych dla dziecka obowiązkach szkolnych .Dzieci długo siedzą w ławce szkolnej , noszą dodatkowe ciężary , są stremowane , wystraszone .Często oświetlenie w salach szkolnych oraz odległość dziecka od tablicy są również nieprawidłowe. Bardzo ważne w tym okresie jest rodzaj noszonego przez dzieci obuwia.
Okres skoku pokwitaniowego jest okresem ogromnej dysharmonii rozwojowej. Następuje szybki rozwój kośćca ,za którym nie nadąża rozwój mięśni .Postawa zmienia się w ciągu dnia pod wpływem najróżnorodniejszych bodźców. Dobre samopoczucie , radość , chęć dobrej prezencji pobudza do przyjęcia lepszej postawy . Przygnębienie , zmęczenie , brak snu ,złe samopoczucie ,zmartwienia , nadmierna nerwowość sprzyjają utrwalaniu nieprawidłowej postawy ciała.

     Okres niemowlęcy - rozwój i przemiany

Okres niemowlęcy obejmuje pierwsze 12 miesięcy życia dziecka, wśród których wyodrębniamy pierwszy miesiąc życia jako stadium noworodka. Przeciętny noworodek ma długość ok. 50 cm, waży w granicach 2800g do 3500g.

Układ kostny noworodka nie jest jeszcze ukształtowany. Kości są słabe, gdyż zawierają niewielkie ilości soli mineralnych i w dużej części mają budowę włóknisto- chrząstkową. Jedynie kości czaszki są twardsze od innych. Na sklepieniu czaszki w miejscu zetknięcia się kości ciemien4iowych i czołowych jest przestrzeń wypełniona tkanka włóknistą tj. ciemiączko duże. Przestrzeń pomiędzy kośćmi ciemieniowymi a kością potyliczną nazywa się ciemiączkiem małym, które zrasta się w pierwszym kwartale życia.
Układ mięśniowy podobnie jak układ kostny nie jest jeszcze rozwinięty całkowicie. Włókna mięśniowe są cienkie o niewielkiej sile skurczu. Dwie cechy charakteryzujące postawę leżącego noworodka to asymetria oraz tendencja do przewagi zginaczy.
Układ nerwowy nie jest w pełni dojrzały. Ciężar mózgu jest duży w stosunku do ciężaru ciała (wynosi ok. 380g.) Komórki nerwowe nie są zróżnicowane w typowe warstwy, wypustki komórek są słabo wykształcone.
Stosunek noworodka do otaczającego świata regulują przede wszystkim odruchy bezwarunkowe, które są odpowiedzią na bodźce związane z nowym środowiskiem życia. Przykładem takich odruchów jest :
-tzw. odruch Babińskiego, który polega na tym, że przy podrażnieniu podeszwy stopy duży palec podnosi się do góry. Odruch ten zanika w okresie niemowlęctwa. U dorosłego człowieka przy podrażnieniu podeszwy stopy palce zginają się w dół
-odruch chwytny, przy dotknięciu jakimś przedmiotem wewnętrznej części dłoni, noworodek zaciska ów przedmiot tak mocno, że dziecko można podnieść i mieć pewność, że cały czas będzie miało zaciśniętą dłoń
-odruch toniczno-szyjny, gdy noworodek leży na wznak i przekręcimy mu głowę w prawo, to ręka prawa wyprostowuje się, a lewa kurczy
-odruch oczno-karkowy Peipera , gdy silne światło działa nagle na oko noworodka, to jego głowa cofa się wstecz. Przy tym odruchu można zauważyć zależność między siłą światłą , a cofnięciem głowy.
-odruch Moro lub odruch obejmowania, na skutek nagłego szarpnięcia, hałasu lub światła, noworodek prostuję kończyny górne, po czym zbliża je do tułowia. Przy tej czynności prostuje się kręgosłup dziecka

          Rozwój ruchowy niemowlęcia

Rozwój ruchowy polega na wzrastających wraz z wiekiem umiejętnościach dziecka do przyjmowania i zmiany postaw ciała .
Między 1 a 2 miesiącem życia niemowlę potrafi unieść głowę wzdłuż osi tułowia. Dziecko 3-miesięczne położone na brzuszku potrafi przez dłuższy czas mieć uniesioną główkę.
W okresie 5-6 miesiąca dziecko zdobywa kontrolę nad swymi ruchami głowy i szyi. Potrafi leżąc na plecach zgiąć głowę w kierunku tułowia. W tym też okresie dziecko zdolne jest za pomocą ruchów mięsni szyi i karku usiąść.
W 8 miesiącu siedzi już całkiem pewnie bez podtrzymywania.
Około 8-9 miesiąca trzymane za rączki uczy się wstawać.
10-mieięczne niemowlę stoi samodzielnie.
Umiejętność poruszania się jest związana z omówionymi zmianami postaw ciała. W okresie, gdy dziecko tylko leży, jedyny jego ruch polega na obracaniu się z boku na bok.
6 miesiąc życia to okres pełzania. Jest on spowodowany nierównym rozwojem kończyn górnych i dolnych. Pełzanie polega na posuwaniu się naprzód, głównie dzięki ruchowi rączek, nóżki spełniają jedynie funkcje pomocniczą.
W 9 miesiącu dziecko raczkuje używając rąk i kolan, jak również trzymane pod pachami chodzi. W 11 miesiącu życia porusza się trzymane za rękę i stopniowo zaczyna stawiać pierwsze samodzielne kroki.

U noworodka kręgosłup jest bardzo niedojrzały. Wyróżnia się trzy oddzielne punkty kostnienia, rozdzielone warstwą chrząstki. Jeden punkt kostnienia jest umiejscowiony centralnie w trzonie, oraz dwa ułożone symetrycznie w nasadach łuków. W końcu pierwszego roku życia punkty kostnienia obu łuków łączą się ze sobą u nasady wyrostka kolczystego. Kanał kręgowy zostaje zamknięty od strony grzbietowej osłoną kostną.

Proces kostnienia pomiędzy trzonem kręgowym a łukiem rozpoczyna się około 3 roku życia, początkowo w części szyjnej i “schodzi” stopniowo w duł. W okresie pokwitania pojawiają się wtórne jądra kostnienia, jedno w wyrostku kolczystym, dwa w wyrostkach poprzecznych, dwa w postaci płytek na górnej i dolnej krawędzi każdego trzonu. Wtórne jądra kostnienia łączą się w całość z kręgiem w 17-23 roku życia.

Wzrastanie kręgosłupa na długość zapewniają chrząstki pokrywające górną i dolną powierzchnię jądra kostnienia trzonu kręgowego. Przyrost długości kręgosłupa jest duży. Jego długość przy urodzeniu wynosi około 20 cm, w okresie pokwitania ma już ok. 50 cm, a u osoby dorosłej wynosi 60-65 cm u kobiet i 70-75 cm u mężczyzn. Przypomnienie sobie informacji dotyczących rozwoju i dojrzewania kręgosłupa stanowi podstawę zrozumienia powstawania jego schorzeń i dysfunkcji oraz możliwości wpływu terapii na jego ukształtowanie i dalszą wydolność statyczną i dynamiczną.