Księgi Deuteronomistyczne (Joz, Sdz, Rt, 1Sa, 2 Sa, 1Kr, 2Kr)).pdf

Lie

'ie

ti-

zi.

a.-

il. DZIE0 DEUTERONOMISTYCZNE

KSIGI PRoRoKw STARSZYCH

mi Prorokw wczeniejszych (ncbi'im r'nin : pforoC} starsi). Nale do

nich ksigi Jozuego, Sdziw, 1 i 2 Samuela i 1 i 2 Krlewskar.

Te cztery dziea st'anowi pewn cao,gdy znajduje si w nich opis wy-

darze, jakie miay miejsce po wyrwaniu si narodu wybranego z niewoli

egipskiej i przyb;lciu na teren ziemi Kanaan, a do czasw niewoli babilo-

skiej. A poniewa s one rdem historii Izraela tego okresu, zaliczono je

take do ksig historycznych.

Dziea te stanowi niewtpliwie pewn cao

:j-

rli

lo'

'tL)

i z tego powodu' e zostay

przeredagowar.e przez jakich redaktorw przejtych ideami deuteronomistycz-

nymi. Najprawdopodobniej ich pracy zavdzieza moemy rne refleksje,

jakimi zaopitrzone zostay opisy wydarze, ktre podkrelaj, e ptzestrze-

ganie warunkw przymietza z Jahwe przynosi korzyci, natomiast ]amanie

ich jest ptzyczyn nieszcz.Nieszczcia te pochodz od ssiadujcych z wy-

branym narodem ludrv obcych' speniajcych _ niewiadomie wprawdzie _

rol misjonarzyt, zmuszajcych do refieksji i narvrcenia ze zej drogi.

I chyba to iest powodem nazwania tych ksig prorockimi. okrelenie to

boi,viem wskazuje, e cho si w nich znajduj liczne i nieocenione dane hi-

sloryczne' to jednak stanowi one raczej to refleksji nad przeszoci, by mo-

ga si ona sta nauczycielk wacirvego postpowania. Zamiat taki oczy-

'.vicie staje si powodem dobierania odpowiednich faktw, ukazyrvania tych

.1'1ko konturw, ktre taki cel bd realizoway jak najlepiej.

Prac wykonan przez jakich tej samej ideowej formacji redaktorw po-

:na mona zwaszcza dziki tosamoci jzyka i powizania z prawem deu-

:eronomistycznym. Wzgld ostatni daje podstaw do twierdzenia, e chodzi

:u o redaktorrv deuteronomistycznych. Do takiego wniosku doszed M. Noth

;' dziele pt. UberleterungsgeschichtlcheStud.ien? i przez to zdoby sobie

-l o. Eififeldta nazw ojca dziea deuteronomistycznego 3'

Dzieo to, jak zaznaczylimy, pozna mona najprzd dziki podobiestwu

:vka. Jest on prosty' bez ozdb czy upiksze. Jest to najprostszy jzyk

---ebrajski w Starym Testamencie.

Zasadniczym jednak rysem tych dzie jest waciwa ich dyspozycja. Nale-

_a tu gwnie mowy goszone w wanych momentach historii. Mwcami s

::zervanie przywdcy, ktrzy nawizuj do przeszoci, wycigaj przy tym,

Por. J. Flawiusz, Contra Apionem 1,8; Baba Batra 14b i 15a

Halle 1943; Darmstadtz 195?.

Enletung n. das AIte Testament, Ti.ibingene 1964, 323.

W zbiotze ksig witych Starego Testamentu po ksigach Tory, czyli Pi-

cioksigu Mojeszowym, znajduj si ksigi nazwane przez lzraelitw ksiga-

252

DzIEo DEUTERoNoMISTYCZNE

zachowania jednoci midzy poszczeglnymi plemionami i pr.zestrzegan:e

przepisw Tory. Podobn mow w;lgasza Samuel (1 Sm 12)' ktry dokonu-

jc przegldu historycznego wydarze z epoki sdziw, przypomina narodorr:

dotychczasowe dzieje, nakrela zasady postpowania na ptzyszlo i w ter

sposb wprowadza do instytucji krlestwa. Duszmow wygasza takze

Salomon po zbudorvaniu wityni i z okazji jej powicenia' Zvraca uwagE

na znaczenie wityni w czasach jemu wspczesnych i na znaczenie jej i

przyszN.oci (1 Krl B' 14-61). Anaiiza wspomnianych mw wykazuje zadziulia-

jce midzy nimi podobiestwo w konstrukcji, dobieraniu materiau histo-

rycznego i argumentacji.

Nadto w poszczeglnych ksigach, bdcych przedmiotem naszego zainte-

resowania, znajduj si opisy bsrdzo rnorodne tak co do stylu, szaty ze-

wntrznej, celu, jak i pochodzenia. Zdradzaj one dowyranie, e powstay

w niejednakowym czasie i e autorami ich byli rni ludzie, yjcy nieraz

w rnych epokach. Ale rv tym rznorodnym materiale dokonano ujednoli-

ce, zaokrgIeri, a uczyni to jaki redaktor, ktry zebrany materia dokadnie

przegldn i niektre opisy poczy jedynie tekstem wicym, w innych na-

tomiast dokonywa pewnych tylko retuszw, uoglnie, a nawet sam pisa

niektre historie; by ich autorem' Wedug M. Notha by nim Deuteronomista'

wiadczy o tym zwizek zachodzc7l midzy ideami, zawartymi w Deutero-

nomium; a t5rmi, ktre dostrzec mona przy lekturze ksig Jozuego, Sdziw,

Samuela i l{rIewskich. Czyby wic kto przejty tymi ideami dokona ca-

kowitej redakcji rvszystkich owych ksig? Tego nie twierdzi nawet sam M'

Noth. Uwaa on bowiem, e wwczas, kiedy rozpocz sw prac Deuterono-

mista, ksigi owe ju istniay a'

Deuteronomista' jak twierdzi M. Noth, dokona tego dziea gdzie w poo-

wie VI w. przed Chr.

Autor powyszego pogldu na podstawie ksig Jozuego i Krlewskich stara

si take da odpowied na inne pytanie: od ktrego miejsca zaczyna si

dzieo Deuteronomisty? Nie jest nim pocztek Ksigi Jozuego. Raczej przy-

j naleao, e pocztku tej pracy szuka by trzeba - wbrew pogldom wieiu

](;

trJ

-L

-t'

:f-

uczonych, ju w Pwt.

Redakcja dziea deuteronomistycznego przypada na okres wielkich kata-

strof: upado pastwo judzkie, a wielk cz narodu zapdzono w niewol,

zburzona zostaa witynia jerozolimska, symbol obecnoci Jahv'e. Nic przeto

dziwnego, e Deuteronomici byli pod wpywem tych wydarze, e nasuway

im si refleksje nad minionym okresem historii. Przyczyn nieszcz, jakie

przeywali, widzieli w instytucji krlestwa. Ona to zawioda nadzieje narodu.

Zachowanie si poszczeglnych wa-dc-w, zwaszcza ich ustosunkowanie si clo

religii Jahwe, byy wg nich gwnym po.,vodem pniejszych bolesnych do-

wiadcze. Nic dziwnego, e cae dzieio deuteronomistyczne nosi na sobje

znami przey i przemy1e, zwizanych z powstaymi wypadkami. W ta-

kim kontekcie historycznym atwiej zrozumie te partie tekstw w ksigach

Sdziw, Samuela i Krlewskich, ktre atakuj wyranie sam instytucj

krlestwa.

Zamiarem redaktorw deuteronomistycznych byo przedsta''ienie histoni

4 Por. tJberli,eferungsgeschichil.icl'te Studien, Tiibingenz 1957, 4.

wnioski praktyczne' dotyczce postpowania poszczeglnych ludzi. Takie mo-

wy wygasza Jozue (Joz 23 - 24), w ktrych zwra.ca uwag na koniecznos:

KSIGI PRooKow STARSZYCH

253

.ie

,vi

od czasw objcia ziemi Kanaan ptzez Izraelitw a do koca okresu krlew-

skiego. W takim ujciu konieczne byo zastosowanie jakiej chronologii.

Najoglniejsze jej ramy daje 1 KrI 6, 1, gdzie czwarty rok panowania Salo-

mona jest 480 rokiem od czasu wyjcia Izraela z Egiptu. Poniewa by on.

rwnie rokiem teofanii na grze Horeb, liczba 480 nie jest bez znaezenia, gdy

idzie o dzieo deu;teronomistyczne. Rozpoczyna ono wyranie swe opowiada-

nie poczwszy od tych wJzdarzeti, ktre miay miejsce ju w pienrszym roku

tego okresu (Pwt 1, 6). Liczba ta rr'oe by symboiiczna, jak chce W. J. Chap-

man 5, jako wynik mnoenia liczby 12 (pokole izraelskich) przez 40. Liczba

40 odpowiada oglnie istnieniu jednego pokolenia. Widzimy to na przyka-

dzie pokolenia, ktre wyszo z Egiptu ku Ziemi obiecanej. Wanie liczba 40

miaa dla niego wystarczyc, aby wszyscy' |rzy wyszli z Egiptu, pomarli.

Jest te moliwe' e Liczba 480 nie powstaa przez pomnoenie 72 x 40, lecz.

plzez zsumowanie danych chronologicznych. 'Wg Pwt 1, 3 Mojesz wygosi

sw mow 40 lat po ukazaniu si mu Jahwe na grze Horeb. Pi lat trwa

ti-

IT,

podbj krainy przedjordaskiej (Joz 14, 10). Czasy sdziw _ a do mierci

ostatniego z ,,mniejszych sdziw'' - 1,yy11952 cznie 350 lat. Koniec rzdw

Helego jako sdziego' wynoszcy 40 lat (1 Sm 4, 18), przypada w rodkowym

okresie okupacji filistyskiej nad Izraelem. Wtedy to miaa miejsce nieszcz-

sna walka, w ktrej upem wojennym wrogw staa si arka Jahwe' Wreszcie

wystpienie Samuela na czele narodu do wojny z okupantem uwalnia Izrael

od jarzma, trwajcego przez lat 40 (1 Sm 7, 7 iln). Wg TM rzdy Saula trwaj

bardzo krtko, bo tylko 2 lata od czasu wyniesienia go na trorr (1 Sm j-3, 1).

Liczb t uwaa si za niepewn, gdy LXX cae zdanie 1 Sm 13, 1 pomija. Wy-

daje si jednak, e i tej relacji nie trzeba uwaa za nieautenyczn. Wvraa

ona przynajmniej, e rzdy Saula trway niedugo. Wedug rrrvagi kocowej

1 KrI 2, 11 Da-arid rzdzi lat 40' Jeeli wemie si nod uwag' e upyny

jeszcze 4 lata od jego mierci,kiedy przypad rok 480 od wyjcia z Egiptu'

otrzymujemy sumujc poszczeglne dane chronoIogiczne, liczb 481 lat.

Ksi$a Rut nie naley do dziea deuteronomistycznego. Ze wzgldu jednak

na zaakcentowany na wstpie zwizek z okresem dziaalnoci sdziw (1, 1)

umieszcza si j po opisie relacjonujcym tej wanie epoki.

5 Zur Llrsprung d,er chronologischen Angabe I Reg. 6, I, Z.AW (NF) 12 (1935),

185 nn.

$ 1. KSIGA JoZUEGo

zv,

pri

pu:

1. osoBA BoIIATERA KSIGI

cia'

Joz

Nazywa si ozeasz (tl'ea'_ zbawienie), Iecz imi to zostao zmienione

przez Mojesza na J62q - Jehaa' -- Jahwe jest zbawieniem (por. Lb 13'

rov

lub Jesus (Syr 46, 1; 1 Mch 2, 55:. 2 Mch 12, i5). By synem Nuna i z poko-

lenia Efraima (Lb 13, 9; 1 Krn 7,27), najbarclziej zaufanym doradc Mojesza

(wj 24, 13) i to od modoci (Lb 11, 27-29). Wraz z nim uda si na gr Synaj

(wj 24' 13). Podczas wielkiej apostazji Izraelitw pilnowa namiotu z ark

(wj 33' 11), razem z innymi wysa go Mojesz do Ziemi obiecanej' aby j

ogldn (Lb 13' 9-17), a nard zachca do jej opanowania.

Specjalnym rytem naznaony na nastpc po l\{ojeszu (Lb 27, 18-23),

napeniony zosta duchem mdroci (Pwt 34, 9). Po mierciMojesza obj

w posiadanie ziemi Kanaan i rozdziellJ. j midz;l nard izraelski. Wykaza

wielk zdolno w prowadzeniu walki z Amalekitami' a przede wszystkim

w opanowywaniu kraju Kanaan' co uwidocznio si zwaszcza przy podbija-

niu miasta Hai.

sch

13-

10-

rvl

ipor

i sl

Jah

tot

2' STRUKTURA LITERAoKA KSIGI

zda,

1\-W.

Dawniej sdlono porvszechnie 6, e autorem ksigi jest sam Jozue. Udowadniali

to twierdzenie przede wszystkim tradycj hebrajsk przekazan w Baba Batra 14b:

,,Jozue napisa swoj ksig i osiem ostatnich zda prawa - (tory)'', nastpnie t'ek-

15-1

stem Syr 46' 1 (Lxx)' wg ktrego Jozue to .,nastpca'' (6rri6oxoq) Mojesza w pro-

roctwach. Przytaczano te nastpu jce kryteria wer'ntrzne:

a) Dokadny opis wydarzeh, zwaszcza opis opanowywania miasta Hai (7-B)'

lub wydarzenia zwizane z Rachab (r. 2), zdai si wymaga naocznego wiadka.

b) Powiedzenie: ,,A do dzisiejszego dnia'' gdy chodzi o rodzin Rachab (6' 25)

i o kamienie pooone przez koryto Jordanu (4, 9) moe wskazywa na nastpc

Mo jesza.

c) Archaiczne nazwy miast kananejskich, np. ,,Baala'' ba'ldh zamiast Kiriat

Je'arim (15, 9), lub Kiriat-Sannah zam. Dabir (15 49), Kiriat-Arba zam. Hebron (15,

54) itd.

d) Wyrane stwierdzenie, e Jozue pewne rzeczy napisa (24, 26).

opinii tej jednak nie da si utrzyma' Jozue bowiem nie rrrg ksigi w jej

aktualnej formie napisa dlatego, e podano w niej opis jego mierci,oraz l'o, e

a'utor pisze o Jozuem przewanie w trzecie osobie, czasem tylko w pierwszej. Mo-

na by wic trvierdzi podobnie, jak o dzieie Mojesza gdy chodzi o Picioksig, e

Jozue by ty1ko autorem pewnych fl:agmentw tego dziea.

:- az

6 Lactancius,

off. l, L2,1; PL 83, ?47;

Diu.nst.4, I7;PL 6'500; Izydor Hisp., De eccl.

Rhabanus Maurus, De uniuerso 5, 2; PL 111, 10?.

:333.

17; 13, 9; Pwt 3, 2I; 32, 44:- Joz 1, I itd). W LXX -'Iqoo0q, w Vg Josue

KSIGA JozUEGo

255

zuje bynajmniej na autora' lecz dlatego nadano jej taki tytu, i jest w niej mowa

przede wszystkim wanie o tym czowieku. Dowody na to przytacza si nast-

pujce:

a) 'W Joz 4, 74 czytamy: ,,Bali si Jozuego..' przez wszystkie dni jego y-

cia''. Taki sposb mwienia wskazuje na to, e zdanie to napisano ju po mierci

Jozuego.

b) Wspomniana \,' Joz I0, 13 ,,Ksiga sprawiedliwego'' znana jest rwnie auto-

rowi 2 Sm 1, 18-27.

c) W Joz Il,2I czytamy o grach Judy i lzraela -

13,

iue

io-

)'za

raj

k j

schizm za Jeroboama.

d) Autor ksigi Jozuego podaje wydarzenia okresu sdziw' I tak wg 15,

13-19: Kaleb daje crk sw za on otonielowi, jednemu z sdziw (por. Sdz 1,

10-15); w 19' 47 jest mowa o Danitach podbijajcych Lajisz (por. Sdz L8, 28-29),

w 13' 3-3,0 jest mowa o nastpstwie Jaira, tymczasem Jair by jednym z sdziw

(por. Sdz 10, 3-5).

e) Wedug Joz 24, 31 lzrael suyJahwe przez wszystkie dni (ycia) Jozuego

i starszych, ktrzy yli po Jozuem przez dugi ezas i ktrzy znali wszystkie dziea

Jahwe jakich dokona w lzraelu.

Dot'ego doda mona rwnie, e:

a) Autor ksigi chwali Jozuego (1' l-9; 3,7; 4,14; 5, 13-16; 6, 27; l, 16-18; 6, 8;

4, 5; 22, 2).

b) S w ksidze wzmianki wyranie pniejsze, np. 3, 16: wody _ ,,hajird'tm''

to te, ktre obecnie nazywaj si morzem ha'drab,h.

c) Zbyt wyrana zachodzi rnica midzy r. 72 i 13. Wedug r. 12 tr(anaan

zdaje si by podbity w caoci, t;nczasem wg r' 13 jest zgoa inaczej (por' zw'

ww. 1-?).

d) Wiele dostrzegamy powtrze, np. 3' 17 i 4, 10', 4, 6-8 z 4,20-23; 4, 7L _ i 4,

1s-18; 13, 14 i 13, 331. 74,2-3 i 13, 15-32 i in.

Przedstawiony stan ksigi Jozuego wskazuje' e raezej naiey przyj, i po-

wstawaa ona powoli i na podstawie rnych rde. Blisze -wyjanienie genezy

tej ksigi jest wci problemem jeszcze nierozstrzygnitym. Gdy jedni, jak G. v.

Rad 7a, ktry zalicza ksig Jozuego do Pentateuchu, z ktrym tworzya ona Hexa-

teuch i tazerfl z nim powstaa z pierwotnego credo (Pwt 26, 5_9)' to znw- N1I. Noth,

zwolennik Tetrateuchu, zaliczy j do dziea deuteronomistycznego. Redaktor,

wzg1dnie redaktorzy deuteronomistyczni posuyli si do jej opracowania dwoma

starszymi dokumentami. Jeden z tych dokumentw mia zawiera oporn,iadania

o podboju Kanaanu i zosta napisany ju gdzie ok. 900 r. przed Chr. ptzez jakiego

Beniaminit i przechowywany by w Gilgal w tamtejszym sanktuarium, drugi na-

tomiast, opisujcy podzia Kanaanu midzy lzraelitw mia powsta dopiero w cza-

sach pniejszych. oba te dokumenty zostay zczone w tzw. pierwotn ksig

Jozuego, ktrej aktualn form nada redaktor deuteronomistyczny zb. Wydaje si

nam, e zgodnie z tradycj naley przyj istnienie Pentateuchu z tym, e pewne

co suponuje zaistnia ju

i3),

ia-

iali

4b:

:k-

ro-

-B),

25)

:iat

(15,

jej

1azy, Synopsi,s Scrpturae, 10; PG 28, 309; i inni.

7a G. von R a d, Das tormgeschchtlche Problent des Herateuchs, St,uttgart

7 Teodoret Cyren., Quaest. i.n Jos 14; PG 80, 473n; Pseudo - Ata-

1 933.

?b M. N o th, iJberleferungsgeschi,chtliche Stud,en, dz. cyt., 40-47; tene,

Josuo, ATD, Gttingen 1953' ?_16.

ccl.

107.

Ju jednak i w staroytnoci 7 wielu sdzio, e naz:wa ksigi ',Jozue'' nie wska-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: