Problem przygotowania dzieci, młodzieży i dorosłych do wyboru zawodu i drogi do niego prowadzącej nie pojawił się, jak się na ogół sądzi, dopiero w ostatnich latach na gruncie rewolucji naukowo-technicznej. Wprawdzie dobór pracowników i udzielanie pomocy w wyborze zawodu przybrały formę zorganizowanych działań społecznych dopiero na przełomie XIX i XX wieku, jednak przejawy orientacji i poradnictwa zawodowego występowały o wiele wcześniej. W dziełach wybitnych pisarzy i pedagogów starożytnej Grecji Rzymu występuje pojęcie "zwierciadła", czyli idealnego wzoru osobowego dobrego władcy, urzędnika, żołnierza, mówcy czy ziemianina, który współcześnie nazwalibyśmy charakterystyką zawodową.
Podobne myśli znajdujemy w pismach uczonych wieków średnich, a przejmują je i rozwijają pisarze XIV, XV i XVI wieku pod wpływem rodzącego się z wolna kapitalistycznego sposobu produkcji i zapotrzebowania na siłę roboczą dla powstających manufaktur.
Formę zorganizowaną poradnictwo zawodowe przybrało najwcześniej w Niemczech, z inicjatywy Niemieckiego Związku Kobiet. Związek ten opracował w 1894 roku wykaz zawodów dostępnych dla kobiet, a w 1902 roku zorganizował dla nich Biuro Porady Zawodowej. W 1906 roku ukazała się książka pt. : "Niemiecka kobieta i zawód - praktyczne rady w zakresie wyboru zawodu". Równocześnie rozszerzano sieć poradni zawodowych, których zadaniem było badanie zainteresowań, dążeń i możliwości zawodowych kobiet oraz udzielanie im konkretnych wskazań dotyczących wyboru zawodu i pracy. Po I wojnie światowej niemieckie poradnictwo zawodowe stało się instytucja powszechną, działającą na mocy odpowiednich ustaw szczegółowo określających zasady jej funkcjonowania, finansowaną przez państwo i ściśle powiązaną z biurami pośrednictwa pracy i ze szkolnictwem. Taki charakter zachowało ono również po II wojnie światowej.
Bogate tradycje ma również poradnictwo zawodowe w Szwajcarii. Współczesny J. H. Pestalozziemu F. E. Felenberg (1771-1844), twórca szkół zawodowych i realnych, którego system edukacji oparty na umiejętnym łączeniu nauczania z pracą w rolnictwie, z nauką rzemiosła, z zajęciami mechanicznymi i z wychowaniem fizycznym zyskał wielkie uznanie u współczesnych, wysunął postulat, by w organizacji szkolnictwa zawodowego brano pod uwagę uzdolnienia kandydatów oraz by każdemu obywatelowi zapewniono możliwość dokonania wyboru zawodu odpowiadającego jego zamiłowaniom i jednocześnie zapotrzebowaniu społecznemu. Postulat ten starało się realizować założone w 1907 roku w Bazylei Biuro Porad Zawodowych, przeznaczone dla młodzieży i rodziców.
Ubiegłego wieku sięgają początki poradnictwa zawodowego w Stanach Zjednoczonych. W 1895 roku w San Francisco opracowano program poradnictwa zawodowego, który wprowadzono do tamtejszej szkoły mechanicznej, Podejmowane w myśl tego programu zabiegi polegały na wyjaśnianiu specyfiki zawodów nauczanych w tej szkole, analizie zainteresowań i uzdolnień uczniów, udzielaniu im porad i pomocy w uzyskaniu pracy oraz na śledzeniu losów byłych uczniów. W 1896 roku F. Parsons przedstawił w Bostonie projekt poradni zawodowej, który zrealizował w 1908 roku organizując Biuro Zawodowe. Zadaniem Biura było określanie, na podstawie wywiadu i badania kwestionariuszem, zainteresowań i uzdolnień młodzieży oraz pomaganie jej w wyborze odpowiedniego zawodu, w przygotowywaniu się do wykonywania tego zawodu i w uzyskaniu odpowiedniego miejsca pracy. Swoje doświadczenia i poglądy przedstawił Parsons w opublikowanej w 1909 roku książce pt. : "Wybór zawodu". Idee Parsonsa podjęli również pracownicy pedagogiczni innych szkół bostońskich, organizując orientację i poradnictwo zawodowe w szkołach oraz pisząc wydając drukiem broszury i książki z tego zakresu. Owocem tych zabiegów było zorganizowanie w Bostonie w 1913 roku Departamentu Informacji Zawodowych, a w 1915 roku -Departamentu Poradnictwa Zawodowego.sie zaczęto wprowadzać do szkół Nowego Jorku doradców zawodowych. Nowy etap rozwoju poradnictwa zawodowego w USA zapoczątkowała zwołana w 1933 roku Narodowa Konferencja Zawodowa, która zaleciła opracowanie indeksu zawodów. W latach następnych Narodowy Komitet Nauczycieli wysunął postulat powołania do życia - na szczeblu ogólnonarodowym, stanowym i lokalnym - służby informacyjno-zawodowej oraz służby poradniczej i pośrednictwa pracy. Wprowadzenie tematyki poradnictwa zawodowego do programów studiów na uniwersytetach i w kolegiach przyczyniło się do dalszego jego rozwoju, szczególnie po II wojnie światowej.
Dość długą historię ma orientacja zawodowa w Belgii. Pierwsza placówka orientacji zawodowej została tam założona w 1911 roku przez Christiaensa. Zasadniczy rozwój poradnictwa zapoczątkowało jednak dopiero powołanie w 1936 roku Narodowego Ośrodka Orientacji przy Ministerstwie Oświaty. Ówczesna orientacja polegała na diagnozowaniu uzdolnień i zainteresowań zgłaszającej się młodzieży, w toku badań psychotechnicznych i ankietowych, oraz na udzielaniu - na podstawie wyników tych badań i wyników obowiązkowego badania lekarskiego - rad dotyczących wyboru zawodu. Zmiany warunków społeczno-gospodarczych po II wojnie światowej, demokratyzacja szkolnictwa i konieczność przygotowania młodzieży do stale zmieniających się zawodów przemysłowych zmusiły do przeanalizowania ówczesnych poglądów na orientację i poradnictwo zawodowe. Wynikiem tych przemyśleń było powołanie w 1947 roku specjalistycznych placówek noszących nazwę ośrodków psychologiczno-społeczno-lekarskich, które udoskonalono w latach 1956-1958, między innymi pod wpływem dyskusji, jaka toczyła się w 1956 roku w Narodowym Instytucie Orientacji w Paryżu.
Początki poradnictwa zawodowego w Polsce sięgają XVI wieku. A. F. Modrzewski (1503-1572) w traktacie "O poprawie Rzeczypospolitej" domaga się uwzględnienia zdolności i zamiłowań chłopców przy przydzielaniu ich do pracy, określa też cechy, jakimi powinni odznaczać się ci, którzy przygotowują się do działalności publicznej. Ł. Górnicki (1527-1603) w dziele "Dworzanin polski" przedstawia niejako osobowy wzór zawodowy funkcjonariusza państwowego. Potrzebę poznania zdolności, zamiłowań i cech charakteru młodzieży przygotowującej się do przyszłej działalności postulują pisarze Oświecenia i idea ta znajduje swój wyraz także w ustawach Komisji Edukacji Narodowej.
Po rozbiorach idea poradnictwa zawodowego była szczególnie żywa w zaborze rosyjskim. Problem zainteresowań i uzdolnień zawodowych jest przedmiotem różnych artykułów, rozpraw i prac poświęconych odbudowie gospodarki narodowej, rozwojowi przemysłu, handlu, rzemiosła i rolnictwa, zagadnieniu postępu technicznego. Szczególnie dużo miejsca problemowi temu poświęciły czasopisma pedagogiczne. W 1883 roku H. Wernic opublikował w "Przeglądzie Pedagogicznym" artykuł "O wyborze powołania", który może stanowić pierwowzór pogadanek zawodowych dla rodziców. J. W. Dawid w swym dziele "Inteligencja, wola i zdolności do pracy" (1910 r.) uzasadnia praktyczne znaczenie nauki o uzdolnieniach zawodowych, a w 1913 roku publikuje w czasopiśmie "Nowe Tory" projekt utworzenia w Krakowie polskiego Instytutu Pedagogicznego, który miał prowadzić Biuro Porad Pedagogicznych. Biuro to miało, między innymi, zajmować się badaniami fizycznych i psychicznych właściwości ludzi i udzielaniem im, na podstawie uzyskanych wyników, porad zawodowych. W 1903 roku J. Joteyko, występując na Międzynarodowym Kongresie Higieny w Brukseli, postulowała uwzględnianie wyników badań lekarskich przy podejmowaniu decyzji o wyborze zawodu. Na uwagę zasługuje opracowany pod redakcją S. Dobrowolskiego i wydany w 1914 roku w Warszawie "Poradnik przy wyborze zawodu", omawiający zawody związane z rolnictwem, ogrodnictwem, mleczarstwem, melioracją rolną i miernictwem. W Warszawie też powstała pierwsza na ziemiach polskich poradnia zawodowa dla chłopców i dziewcząt (1907 r.) założona przez inż. W. Hanszylda przy Patronacie nad Polską Młodzieżą Rzemieślniczą i Przemysłową.
Po I wojnie światowej liczba poradni zawodowych stale wzrastała. Pracownicy poradni, współpracując systematycznie ze szkolnictwem zawodowym, prowadzili selekcję do szkół zawodowych, wypracowywali testy do badań uzdolnień zawodowych, śledzili rozwój zdolności i zainteresowań uczniów, analizowali wraz z nauczycielami przyczyny odsiewu, organizowali poradnictwo zawodowe dla młodzieży kończącej szkoły gimnazjalne poradnictwo psychologiczne dla uczniów zgłaszających się do poradni, a także organizowali kursy przysposobienia zawodowego.
Po II wojnie światowej szybko początkowo rozwijający się ruch zakładania poradni zawodowych został zahamowany, a istniejące placówki ulegały stopniowo likwidacji. Kwestionowano metody ich pracy, krytykowano jednostronność badań testowych. Uznano, że każdy młody człowiek nadaje się do każdej pracy, przekreślając tym samym sens prowadzenia orientacjii poradnictwa. "Podjęcie pracy zawodowej - pisał B. Suchodolski w swoim dziele pt.: "Oświata i człowiek przyszłości" (Warszawa 1974 r. , KiW, s. 483-484) - wydawało się prostą koniecznością, wyznaczoną przez obiektywne zapotrzebowanie kadrowe; jednostka nie miała mieć w tej sprawie niczego do powiedzenia ; powinna podjąć pracę jako nakaz obywatelskiego obowiązku i jako sposób zarabiania na życie. Postulowanie uprawnień jednostkowych do wyboru określonej pracy wydawało się niebezpiecznym lub sentymentalnym subiektywizmem. A próba wskazania, że istnieją wśród ludzi duże różnice w dziedzinie zamiłowań i uzdolnień, traktowana była jako naruszenia podstawowych zasad demokratycznej równości i jednolitości a właściwie jednakowości kształcenia.
Odbudowa poradnictwa zawodowego w Polsce Ludowej rozpoczęła się w 1957 roku. Było ono, między innymi, przedmiotem obrad Zjazdu Oświatowego w maju 1957 roku. Temat ten nie znalazł wprawdzie głębszego odbicia w referatach programowych, ale zajmował poważne miejsce w obradach Komisji Szkolnictwa Zawodowego i Rolniczego.
Problemy orientacji i poradnictwa zawodowego coraz częściej poruszano na łamach prasy, coraz więcej materiałów na ten temat zamieszczały czasopisma psychologiczne i pedagogiczne. Wzrastała również liczba samodzielnych rozpraw i prac monograficznych poświęconych tym zagadnieniom. Zawarte w nich rozważania teoretyczne oraz wskazówki praktyczne, będące rezultatem badań empirycznych, w tym również eksperymentalnych, mogły służyć nauczycielom i rodzicom pomocą w ich niełatwej pracy z młodzieżą.
Na uwagę zasłużyła sobie działalność Związku Nauczycielstwa Polskiego, zmierzająca do zainteresowania tym problemem czynnych nauczycieli. Staraniem ZNP ukazywały się liczne publikacje, a do programów doskonalenia nauczycieli włączono zagadnienia orientacji i poradnictwa zawodowego szkolnego.
Przeszkodą w skutecznym zastosowaniu wypracowanych już form, metod i środków orientacji i poradnictwa był brak kwalifikowanych kadr. Do 1973 roku problematyka ta nie była uwzględniana w programach zakładów kształcenia nauczycieli i uczelni wyższych, przygotowujących kadry dla szkolnictwa.
W ostatnich latach zrobiono olbrzymi krok naprzód w dziedzinie orientacji poradnictwa zawodowego i stworzono przesłanki dla dalszego jej rozwoju.
BIBLIOGRAFIA 1.Kargulowa A., - Poradnictwo wychowawcze w świetle teorii i praktyki - Wyd. Uniwersytet Wrocławski , Wrocław 1980 2.Pawłowska R., - Poradnictwo pedagogiczne , WSiP, Warszawa 1986 3.Rachalska W., - Analiza wybranych pojęć, [w:] Orientacja i poradnictwo zawodowe w szkole podstawowej - red. W. Rachalska, WsiP ,Warszawa 1980 4.Suchodolski B., - Wstęp, [w:] Wybór zawodu, red. A. Jawłowska, Ossolineum, Wrocław 1972 5.Szajek S. , - Orientacja i poradnictwo zawodowe , PWN Warszawa 1980
Aladarr