1. O tym co istnieje. Willard van Orman Quine.
Nieprawda, ze sensowne zdanie to takie ktore ma desygnat. Bo np. Pegaz istnieje to zdanie sensowne ale fałszywe. Uznanie zdanie za sensowne nie pociaga zadnych ontologicznych konsekwencji. Ale uznanie zdania za prawdziwe już takie konsekwencje może mieć. Spory ontologiczne mogą zatem według Quine’a być zamienione na spory semantyczn. To jakie się używa wyrażenie (znaczenia sa względne) pokazuje jaką się uznaje ontologie. Teoria B. Russela pokazuje jak można używać wyrażeń których desygnary uznajemy za nieistniejące (a więc wg. Iksińskiego takie wyrażenia nie mają sensu bo zdania o nieistnieniu nie mają sensu bo używając w zdaniu pewnego wyrażenia już uznajemy istnienie jego desygnatu-broda Platona). Np. „Istnieje autor Waverleya” można zamienić na „Ktoś (coś) napisał Waverleya i nikt (nic) inny nie napisał Waverleya”. W teorii tej wszystkie pretendujące do istnienia wyrażenia zostają zmienione na zmiennych kwantyfikowanych takie jak: cos, nic wszystko.
Być uznanym za przedniot istniejący to po prostu i tylko tyle, co być zaliczonym do wartości zmiennych. W terminach gramatyki można sformuowac to twierdzenia nastepujaco: być to to samo, co być w zakresie przedmiotowego odniesienia jakiegoś zaimka. Zmienne kwantyfikacjo takie jak: coś, nic czy wszystko wyznaczaja cala nasza ontologie. A naszą ontologie można udowodnic sprawdzajac czy jakies nasze twierdzenie wymaga (wymusza) istnienie jakiegos bytu który jest wartoscia zmiennych naszego jezyka.
Realizm pojęciowy – uniwersalia czyli przedmioty abstrakcyjne istnieją niezależnie od umysłu ludzkiego, umysł może je odkrywać ale nie tworzyć. Logicyzm dopuszcza wiązanie kwantyfikatorami zmiennych, które sa abstraktami
Konceptualizm – iniwersalia istnieją ale są one tworami umysłu. Intuicjonizm pozwala na wiazanie kwantyfikatorami zmiennych abstraktow ale tylko wtedy gdy abstrakt taki może być skonstruowany ze skladnikow wczesniej zwiazanych kwantyfikatorem
Nominaliści – nie uznaja abstraktow jako przedmioty istniejace, nawet nie jako konstrukty umyslu. Formalizm tez. Matematyka jako gra symboli.
Jeśli mowie ze nie istnieja przedmioty o których iksinski mowi ze istnieja jestem w sprzecznosci ponieważ przedmiot wg. Mnie nie istniejacy polaczylem ze zmienna kwantyfikowana która powoduje ze w mojej ontologii przedmiot taki zaczyna istniec.
Fizykalny aparat doswiadczenia – roznorodne wrazenia zmyslowe upraszcza do jednego przedmiotu fizycznego
Fenomenalistyczny aparat doswiadczenia – nie upraszcza tak swiata. Ontologia przedmiotów fizycznych i matematycznych sa mitami
2. W sprawie pojęcia istnienia. Kazimierz Ajdukiewicz
Teza idealistów: przedmioty dowsiadczenie nie istnieją realnie tylko intencjonalnie.
- a ε b <=> „dla kazdego” x (x ε a à x ε b) i „istnieje” x (x ε a) i „dla każdego” x,y ê(x ε a i y ε a) à x ε yú
a ε b <=> a Ì b i ex a i sol a
- a Ì b <=> „dla kazdego” x (x ”jest” a à x ε b). Wszelkie a jest b wtedy gdy jeżeli x jest a to x jest b
- ex a <=> „istnieje” x (x ε a). A istnieje gdy cos jest a
- sol a <=> „dla każdego” x,y ê(x ε a i y ε a) à x ε yú. Co najwyżej jedno a. Czyli jeżeli x jest a i y jest a to x jest y
- ob a <=> „istnieje” x (a ε x) a jest przedmiotem gdy a jest jakies
ob a à ex a. Nie ma przedmiotów nieistniejących.
Pierwsza część tezy jest powiedziana językiem empirycznym. Ex r a <=> gdy na podstawie doswiadczenia uznamy tezę b εr a.
Druga czesc tezy jest napisana jezykiem intencjonalnym. Ex i a <=> gdy w języku empirycznym uznamy zdanie językowe „zdanie „Ex r a” spełnia zadane kryteria”
Wiec teza ta wygląda: Ex i przedmioty doswiadczenia i ~Ex r przedmioty doswiadczenia”
Ale by uznać zdanie „Ex i przedmioty doswiadczenia” trzeba uznac metajezykowe zdanie „zdanie „Ex r przedmioty doswiadczenia” spełnia zadane kryteria”. Kryteria te są to reguły zakazujące odrzucania pewnych zdań pod grozą pogwałcenia im w danym języku znaczenia.
Jeśli więc uznamy ,ze zdanie „Ex r przedmioty doswiadczenia” spełnia zadane kryteria to będzie to przeczyc drugiej czesci tezy mowiacej ze ~Ex r przedmioty doswiadczenia.
3. Trzy realizmy. Zdzisław Augustynek
- Przedmiot to cos co ma przynajmniej jedna cechę
- Istnienie to istnienie dosłowne, niezależne od przedmiotu.
- Przedmioty dzielimy na abstrakcyjne (jest wlasnością-teoria E. Żabskiego lub zbiorem-teoria Zermela-Fraenkla) i konkretne (nie abstrakt)
- przedmioty dzielimy na odddziałujące (kauzalne, dynamiczne) i nieoddzialujace (akauzalne, adynamiczne). Przedmiot kauzalny musi spelniac przynajmniej 1 z cech: jest kauzalnie powiazany z innym przedmiotem lub jego czesci wlasciwe powiazane sa kauzalnie (swiat). Powiazaniew kauzalne to oddzialywanie jedna z 3 sil grawitayjna, elektroslaba i jadrowa. Nieodzialywujacy to taki który nie jest oddzialywujacym.
- obserwowalne i nieobserwowalne. Przedmiot obserwowalny fizycznie da się postrzec jednym z 5 zmyslow (może być przyrzad wzmacniajacy)
- 3 sensy mozliwosci: logiczny(1), fizyczny-prawa nauki, (2), techniczny(3). Jeśli cos jest mozliwe technicznie -najmocniej to jest i fizycznie i z kolei logicznie. Od 1 do 3. A jeśli cos jest niemozliwe logicznie to będzie tez niemozliwe fizycznie i z kolei technicznie
- D Ì K (K’ Ì D’) – każdy przedmiot oddzialywujacy jest konkretem
- P Ì D (D’Ì P’) każdy przedmiot obserwowalny jest oddzialywujacy
- P Ì K (K’ Ì P’)każdy przedmiot obserwowalny jest konkretem
- 4 rodzaje przedmiotow:
K i D i P – przedmioty konkretne, oddzialywujace i obserwowalne
K i D i P’ – przedmioty konkretne, oddzialywujace i nieobserwowalne
K’ i D’ i P’ – przedmioty abstrakcyjne, nieoddzialywajace i nieobserwowalne
K i D’ i P’ – przedmioty konkretne, nieoddzialywujace i nieobserwowalne
- 3 realizmy:
przedmiot materialny-konkret oddzialujacy
materializm-istnieja tylko konkrety materialne(oddzialujace), imlikuje realizm klasyczny
spirytualizm- istnieja tylko konkrety niematerialne(nieoddzialujace)
dualizm-istnieja konkrety materialne i niematerialne, imlikuje realizm klasyczny
R1-realizm klasyczny (antyidealizm), stwierdza istneinie przedmiotow K i D i P na podstawie obserwacji, nie imlikuje materializmu (bo nie wszystkie konkrety musza byc materialne, realizm stwierdza tylko istnienie konkretow materialnych), mogą dopuszczac dualizm
R1’ Idealizm klasyczny- nie istneija konkrety obserwowalne-oddzialywujace, przedmioty tego rodzaju to zespolu wrazen (immamentyzm) badzmyslowe konstrukty z wrazen (transcendentalizm).sa pewnymi stanami podmiotu wiec idealizm nie mowo ze nie istneija wogole-nie istnieja niezaleznie od podmiotu.
R2- r. teoretyczny (antyinstrumentalistyczny), stwierdza istnienie przedmiotow K i D i P’ na podstawie skotkow jakie wywolal na przedmiocie obserwowalnym, konkrety nieobserwowalne to czastki elemntarne, jadra atomowe, atomy i molekuly, pole grawitacyjne, elektroslabe, jadrowe. nie implikuje materializmu (bo nie wszystkie konkrety musza byc materialne, realizm stwierdza tylko istnienie konkretow materialnych), mogą dopuszczac dualizm. Prawa fizyki sa tak ogolne, ze dopuszczaje konkrety obserwowalne i nie, krytwrium eksplanacyjne na zasadzie przyczynowosci
R2’ Instrumantalizm – konkrety nieobserwowalne nie istnieją, i. starszy-sa fikcjami ale kazde zdanie o nieobserwowalnych jest przekladalne na zdanie o obserwowalnych, i. mlodszy-sa konstruktami teoretycznymi które sa tylko czesciowo przekladalne na zdania o obserwowalnych9wiec nie można ich wytlumaczyc tylko takimi zdaniami), sa pomocne jako instrumenty do wyjasniania i prognozowania, jako konstrukty podmiotowe nie posiadaja funkcji oddzialywania, instrumantalizm odrzuca nie tylko konkrety nieobserwowalne ale i abstrakty badane przez te nauki (wielkosci fizyczne)-zgadza się z nominalizmem
R3- realizm pojęciowy (antynominalistyczny) stwierdza istnienie przedmiotow K’ i D’ i P’ ponieważ nie wchodza z nami w żadne oddzialywanie, a wiec wlasnosci i zbiory istnieja realnie
R3’ Nominalizm – odrzuca istnienie abstraktow, istnieja tylko konkrety, ale zdania o abstraktach można przetlumaczyc na zdania o konkretach(oddzialujace)-ale niewiadmo jak
Konceptualizm – obstrakty sa konstruktami podmiotu wiec nie istnieja doslownie
Realizm pojęciowy – uniwersalia czyli abstrakty istnieją niezależnie od umysłu ludzkiego, umysł może je odkrywać ale nie tworzyć, najwieksza trudnosc to metoda ich poznania (za pomoca intuicji umyslowej), na pewno nie oddzialuja na podmiot (bo tylko konkrety mogą)
- Zwiazki miedzy realizmami
R3àR2àR1 (zasada ufundowania abstraktow w konkretach, jeśli istnieja abstrakty jako wlasnosci lub zbiory to sa one wlasnosciami lub zbiorami konkretow –obserwowalnych inieobserwowalnych)
R1’àR2’àR3’ (jako negatywny zapis R3àR2àR1)
- stanowiska kombinowane
R1-R2’-R3’ –realizm instrumentalistyczny i nominalistyczny, istnieja tylko konkret obserwowalne (nie jest to idealizm)
R1-R2-R3’ – realizm nominalistyczny – istnieje tylko to co konkretne (wiec i materialne)
R1-R2-R3 – realizm globalny – odrzuca instrumantalizm i nominalizm, oprocz konkretow istnieja tez abstrakty – ufundowane w nich, nie przeczy materializmowi (wszystkie konkrety sa materialne)
R1’-R2’-R3’ – idealizm globalny (antyrealizm globalny), nie istnieja ani konkrety ani abstrakty
4. Argumentacja reisty. Marian Przełęcki
- 2 wersje reizmu.
Teza ontologiczna – istnieją tylko rzeczy, każdy przermiot jest rzecza (tu tylko rzeczy sa kankretami)
Teza semantyczna – jezyk opisuje tylko rzeczy
Reizm radykalny – nie istnieją tresci wyobrażeń (obrazy immamentne) wiec tez jakosci zmyslowe
Konkret – przedmiot ktorey jest jakis pod względem czasu lub miejsca lub fizykalnie
Abstrakt – nie ma zadnej z tych cech
Jakosc zmyslowa – niejest ani fizykalnie ani miwjscowo ale była kiedys wiec jest konkretem
- Wynikanie Tez reistycznych
(Ts) poprzedza genetycznie i metodologicznie (To) ((Ts) stanowi uzasadnienie dla (To)) ale (Ts) nie pociaga logiczne (To).
(To) pociaga logicznie (Tsa) oraz slabsza (Ts)A – jeśli zostalo udowodnione niezaleznie ale nie pociaga mocniejszych (Ts) ani (Tsb)
Z (Tsa) na drodze redukcji wynika (To) ale jest to sposób malo przekonywujacy lub jeśli do (Tsa) dodamy „brzytwę” Ockhama to nie wyniknie nam (To) ale (Zm)A-tezy metodologicznej: Tylko o takich przedmiotach można zasadnie twierdzic, ze istnieja, których istnienie jest zakladane przez każdy sposób sformulowania wiedzy W.
Z (Tsb) wynika logicznie (To) jeśli jezyk J jest przekladalny na jezyk reistyczny-Ale teza (Tsb) jest problematyczna
- Zdanie niereistyczne pociaga isntnienie przedmiotów innych niż rzeczy.
Zdanie reistyczne nie pociaga istnienia takich przedmiotow.
- (Ts) – wszelkie sensowne zdanie niereistyczne jest przekladalne na pewne zdanie reistyczne, jezyk reistyczny – J – to jezyk nauki (wiedzy), zdanie sensowne – wyklucza zdania gramatyczne nie majace sensu-sens pozorny, sens Znr jest przenosny ale identyczne ze zdaniem Zr
- (Tsa) – Wszelkie prawdziwe zdanie niereistyczne jest przekładalne na pewne zdanie reistyczne. Znr jest prawdziwe wtw gdy istnieje Zr sparafrazowane, (Ts) pociąga za sobą (Tsa) lecz nie na odwrot
- (Tsb) – Wszelkie sensowne zdanie nie bedace zdaniem jezyka reistycznego jest przekladalne na pewne zdanie jesyka reistycznego – gdzie J – jest o struktórze logicznej jezyka Ontologii Leśniewskiego (podst. zdanie dp którego się wszystko sprowadza to „a ε b”) i zdanie „a ε b” jest sensowne gdy „a” i „b” sa nazwami rzeczy – czyli przedmioty obserwowalne.
- Reista uzasadnia Teze semantyczną w sposób naiwno-intuicyjny i pospolicie indukcyjny. Teza ta jest indukcja niezupelna bo reista pokazuje schematt zdan ale schematem tym nie wyczerpuje calego zbiory zdan sensownych. Zdanie Z1 znaczy tyle samo co zdanie Z2 w jezyku J.
- (Ts)A – po krytyce- Wszelkie sensowne zdanie niereistyczne jest przekładalne, przy pewnej dopuszczalnej precyzacji jezyka J, na pewne zdanie reistyczne. Sens tej tezy semantycznej brzmi: Możemy mówic tak, aby mówic tylko o rzeczach. Schemat (Ts)A: Zdanie Z1, w jednym ze znaczen, jakie ma w jezyku J, znaczy tyle, co zdanie Z2. Precyzacja jezyka J musi zakladac prawdziwosc (fałszywość) i sensownośc zdania Z1 w jezyku J.
- (To) - – istnieją tylko rzeczy, jest twierdzeniem o swiecie nie o jezyku.
Udowadnia się ja na calej wiedzy globalnej-doswiadczalnej ale wiedza ta to wiedza jezykowa a dane doswiadczenia to dane semantyczne. Wiec fakty jezykowe najpierw uzasadmniaja teze semantyczna a dopiero poznej ona uzasadnie teze ontologiczna. Gdy reista udowodni ze wszystkie zdania niereistyczne można przetlumaczyc na zdania reistyczne to udowodni on obie tezy.
Reista argumentujac za tezą semantyczna pokazuje przykladowe schematy zdan które daja się przetlumaczyc na zdania w jezyku reistycznym. Ale w kazdej tezie semantycznej jest kwantyfikator ogolny wiec mimo to ze argumenty sa dobre to tylko czesciowo udowodniono ta teze ( w matematyce istnieje duzo zdan nieprzekladalnych na jezyk reisty). Reizm osiagnal duzo przetlumaczajac na prostszy jezyk teorie filozoficzne, jezyka, poznania i nauki pokazujac ich bledy (łał!)
5. Zasadnicze myśli pensomatyzmu. Tadeusz Kotarbiński
REIZM = REALIZM RADYKALNY = PENSOMATYZM = KONKRETYZM
Reizm – każdy przedmiot jest rzecza (cialem – czyms cielesnym lub duszą – czyms doznajacym). cechy, stosunki, fakty, wrazenia zmyslowe (tresci wyobrazen) nie sa rzeczami wiec nie istnieją
Ciało - cos cielesnego – to cos czasowego, przestrzennego (3 wymiary) i opornego. To co cielesne jest bądź: bryłą grawitującą czyli cialem, caloscia zlozona z takich bryl, przedmiotem z jakich skladaja się takie bryly bądź caloscia zlozona z czegos z tych 3 dziedzin. Więc ani cechy ani stosunki ani fakty(stany rzeczy, zdarzenia lub procesy) nie sa przedmiotami-rzeczami.
Przy rozumieniu cechy, stosunku, faktu jako nazwa wlasciwa-z jezyka potocznego to kazde zdanie o schemacie A jest B, gdzie A lub B będzie cecha stosunkiem, nazwa wlasciwa będzie falszywe. Wiec nie istnieja cechy, stosunki, fakty.
Lecz gdy cecha, stosunek bądź fakt jest rozumiana jako nazwa pozorna (onomatoidy) zdanie takie staje się nonsensem.
Idealista – rzeczy istnieją w ten sposób, ze sa trescia wyobrazen – ukladami widokow zmyslowych
Realizm radykalny – nie ma tresci, cech, stosunkow, faktow jako osobne przedmioty ale istnieja one w przedmiotach – przedmioty sa jakosciowe
Realizm krytyczny – istnieja rzeczy (bezjakosciowe) i tresci (jakosciowe)
Somatyzm – wszelka dusza jest cialem, odmiana reizmu, ciala doznaja psychicznie
Pensomatyzm – wszelki przedmiot jest cialem, istnieja tylko ciala, faktów psychicznych nie można zredukowac do fizycznych, odmiana materializmu, nie jest mechanistyczny, niekoniecznie ciala doznajace rozwinely się z niedoznajacych (np. mogly się rozwinac doznajace z doznajacych zaczatkowo), pensomatyzm < reizm
materializmu - dusz nie ma, wszelki fakt psychiczny jest faktem fizycznym – od faktu psychicznego nic nie zalezy, jest mechanistyczny - to co ciala doznają jest uzaleznione od ich przeszlosci (V, p, m, t, itd.), ciala doznajace rozwinely się z niedoznajacych
imitacjonizm – kazde przezycie psychiczne wewnetrzne da się opisac jako przezycie zewnetrzne z terminami jakosciowymi (zmysly) przez ekstraspekcje (na zasadzie: Jan widzi: jest jasno)
ekstraspekcjonizm – jedyne zrodlo doswiadczenia to przez ekstraspekcje – wszelkie odczuwanie to zjawisko zewnetrzne, wszystkie przedmioty to ciala.
6. Fazy rozwojowe konkretyzmu. Tadeusz Kotarbiński.
- I faza: cechy sa nazwami pozornymi (czyli sa nazwami skrotowymi czegos innego-rzeczy), cech nie ma, gdy myslimy o cechach myslimy ze jakis przedmiot jest jakis
- II faza: nie istnieja cechy, stosunki, stany rzeczy i zdarzenia
- Leśniewski: zdanie jednostkowe orzecznikowo – podmiotowe jest prawdziwe, jeżeli przedmiot oznaczany przez podmiot jest przedmiotem oznacznym przez orzeczenie (nie można nie-rzeczy umieszczac po spojce „jest”
- III faza: uniwersalia nie mogą istniec (jak nominalizm) bo powszechnik nie może mieć cechy swoistosci jaka posiada każdy przedmiot indywidualny
- realizm radykalny – nie istnieja obrazy immamentne (jeśli nie ma ich ani w glowie ani poza nimi)
- IV faza: ilekroc mowa o cechach, stosunkach, stany rzeczy, zdarzeniach, obrazach immanentnych, i powszechnikach naprawde mowa o rzeczach ( tylko o rzeczch można myslec, mowic, tylko rzeczy sa przedmiotami poznania) – istnieje tylko to co może oddzialac na co innego. Tezy psychologiczne opisujemy schematem ( x doznaje:boli mnie
- reizm Brentano’a – jest dualistyczny, zaklada, ze istnieja 2 substancje: dusza i cialo
- V faza: rzecz jest to przedmiot w czasie i przestrzeni i fizykalnie jakis, podmiot doznajacy to rzecz dodatkowo doznajaca
- VI faza: Zdanie „ cecha nie jest przedmiotem” można traktowac jak falsz lub nonsens, konkretyzm traktowal to zdanie jako nonsens wiec traktowal również zdanie „cecha jest przedmiotem”
- VII faza: w tezie, ze każdy przedmiot jest rzecza. Przedmiot to ogolnie cos, a rzecz to przedmiot umiejscowiony w czasie i przestrzeni oraz fizykalnie jakis
- VIII faza: glowna teza konkretyzmy to teza semantyczna: w wypowiedziach ostatecznych gina wszystkie nazwy pozorne by teza ontologiczna ze wszelkie przedmioty to rzezcy trzeba udowodnic, ze we wszystkich wypowidziach znikna nazwy pozorne. Klasy również nie istnieja (chyba, ze rozumiane jako wlasnosci). Wszelkie zdania z nazwami abstraktow (nazwy pozorne) da się sprowadzic do zdan z nazwami konkretow.
7. Czas. Kaziemierz Ajdukiewicz
- 4 znaczenia czasu
chwila (punkt czasowy) – jest cechą jakiegoś zdarzenia punktowego, def. przez abstrakcję (równoczescość) – jest to cecha wspólna wszystkich i tylko tych zdarzeń, które są ze sobą równoczesne
okres czasu (odcinek czasu, interwał czasowy) – gęsty i ciągły zbiór chwil położony miedzy jakimiś dwiema różnymi chwilami, można wskazać przez podanie dwóch skrajnych chwil, bądź przez wymienienie procesu wypełniającego ten okres
długość okresu czasu (trwanie) – dwa różne okresy mogą mieć to samo trwanie (nie ma dwóch takich samych okresów czasu), def. przez abstrakcje (stosunek równosci trwania) – cecha wspolna wszystkich i tylko tych okresow czasu, które trwają równie długo jak dany okres
wszechobejmujący okres czasu (nieograniczona linia czasowa) – zbiór wszystkich chwil, taki okres czasu, którego częścią jest każdy interwał czasowy,
- def. przez abstrakcję – zbiór dzielimy na podstawie jakiejś cechy, należy podać kiedy dwa obiekty z dzielonego zbioru są tego samego rodzaju (mają tą samą cechę)
- równoczesność absolutna – dwa zdarzenia są absolutnie równoczesne wtw gdy obserwator równo addalony od miejsc, w których zdarzenia te zaszły, i pozostający w absolutnym spoczynku, spostrzega oba te zdarzenia jako równoczesne.
Relatywiści odrzucili pojęcia absolutnej równoczesności, spoczynku, ruchu ponieważ nie ma metod sprawdzających doświadczalnie czy faktycznie taki spoczynek występuje
- równoczesność względna – dwa zdarzenia są równoczesne względem układu U, zawsze i wtw, gdy obserwator równo oddalony od miejsc, w których te zdarzenia zaszły, i nieruchomy względem układu U, spostrzega te zdarzenia jako równoczesne.
Jeśli równoczesność jest względem jakiegoś układu U1 to jeśli układ U2 porusza się względem układu U1 to w układzie U2 nie będzie tej równoczesności. Więc def. chwili (przez równoczesność), równość trwania dwóch procesów trzeba dodać że, ze względu na dany układ U.
- I. Kant – czas, przestrzeń jest subiektywną formą naszego spostrzegania (forma zmysłowości dana a priori)
- absolutyści – czas istnieje poza pkt-ami odniesienia, jest absolut...
polak-maly