Stanislav Grof (Stanis�aw Grof) Przygoda odkrywania samego siebie wydawnictwo URAEUS III. DODATEK: �RODKI PSYCHODELICZNE W PSYCHOTERAPII I SAMOEKSPLORACJI 1. Ro�liny i substancje psychodeliczne Substancje psychodeliczne od zarania dziej�w ludzko�ci wykorzystywane by�y w celu uzdrawiania, przepowiedni b�d� nawi�zywania kontaktu z nadnaturalnymi i chtonicznymi kr�lestwami. Od niepami�tnych czas�w ro�liny, a niekiedy tak�e substancje zwierz�ce, kt�re zawiera�y silnie odmieniaj�ce umys� alkaloidy, by�y u�ywane do rytualnych i magicznych cel�w przez Aborygen�w i wysoko rozwini�te kultury w r�nych cz�ciach �wiata. W historii chi�skiej medycyny informacje o substancjach psychodelicznych pochodz� sprzed co najmniej 3500 lat. Szczeg�lnym zainteresowaniem cieszy si� legendarna boska ro�lina albo nap�j, w staroperskim tek�cie Zendawesta * zwany haom�, a w literaturze staroindyjskiej Som�. Przywieziona do Indii przez nomad�w aryjskich, kt�rzy najechali ten kraj, mia�a powa�ny wp�yw na rozw�j hinduskiej religii i my�li filozoficznej. Sto dwadzie�cia wers�w Rygwedy po�wi�conych zosta�o somie. Wychwalaj� one nadzwyczajne efekty, jakie ten boski nap�j wywo�ywa� u wyznawc�w. Ci, kt�rzy go pili, poddawali si� ekstatycznemu uniesieniu, w kt�rym "w po�owie znajdowali si� na ziemi, a w po�owie w niebiosach". Cia�a ich by�y wzmocnione, serca przepe�nione m�stwem, rado�ci� i entuzjazmem, umys�y by�y jasne, a oni pewni swojej nie�miertelno�ci. * Zendawesta w�a�c. Awesta; zbi�r staroperskich tekst�w religijnych, b�d�cych pismem �wi�tym zoroastryzmu, a zarazem zbiorem modlitw, przepis�w religijnych, prawnych itp. [przyp. red.]. Inn� powszechn� i szeroko rozpowszechnion� ro�lin� o psychodelicznych w�a�ciwo�ciach, kt�rej u�ywano do �wi�tych cel�w rytualnych, do uzdrawiania i jako u�ywki jest hemp. Li�cie, kwiaty i �ywica pochodz�ce z r�nych jej odmian, takich jak Cannabis sativa i Cannabis indica, by�y palone i spo�ywane pod r�nymi nazwami haszysz, kef na �rodkowym Wschodzie, charas, bhang, gandzia, marihuana, w Afryce, Indiach, Chinach, Tybecie, p�nocnej i po�udniowej Ameryce i na Karaibach. Hemp traktowana by�a jako wa�ny sakrament np. przez aboryge�skie plemiona afryka�skie, bramin�w indyjskich, tybeta�skich tantrycznych buddyst�w, niekt�re zakony sufich, staro�ytnych Scyt�w i rastafarian�w z Jamajki. Psychodeliczna farmakopea szczeg�lnie bogata by�a w �rodkowej Ameryce, gdzie r�ne kultury prekolumbijskie (Aztekowie, Toltekowie, Majowie) i wsp�czesne grupy lndian (Huichol, y aqui, Mazatekowie ) u�ywa�y przynajmniej szesnastu r�nych ro�lin o szerokich w�a�ciwo�ciach odmieniaj�cych umys�. Najbardziej znanymi z nich s� kaktus pejotl (Lophophora williamsii), �wi�te grzyby teonanacatl czyli "cia�o bog�w" (Psilocibe mexicana i cubensis) oraz ololiuqui (rdzenna nazwa nasion porannej chwa�y Turbina corymbosa). Ceremonialne spo�ywanie pejotlu trwa do dzi�, szczeg�lnie w�r�d plemion Huichol, Jaqui, Cora i meksyka�skich Indian Tarahumara. Po ameryka�skiej wojnie domowej religia pejotlu przenios�a si� na p�noc z obszaru Rio Grande do Stan�w Zjednoczonych i zosta�a zasymilowana przez ponad pi��dziesi�t p�nocnoameryka�skich plemion india�skich. Wed�ug niekt�rych szacunk�w po�owa Indian ameryka�skich (250 000) nale�y obecnie do Narodowego Ko�cio�a Ameryka�skiego, synkretycznej religii, kt�ra ��czy w sobie kult pejotlu z elementami chrze�cija�stwa *. Ceremonialne wykorzystanie zawieraj�cych psylocybin� grzyb�w w�r�d meksyka�skich Mazatek�w zosta�o przedstawione szerokiemu �wiatu po tym, jak znana curandera, Maria Sabina, ods�oni�a ich sekrety ameryka�skiemu bankierowi i mikologowi, Gordonowi Wassonowi i jego �onie. Najpopulamiejszym po�udniowoameryka�skim �rodkiem psychodelicznym jest ayahuasca, czyli yage, przygotowywana z kory rosn�cej w d�ungli liany Banisteriopsis caapii. Znana jest ona w Brazylii, Peru, Ekwadorze i Kolumbii pod wieloma krajowymi nazwami, takimi jak Winoro�l �mierci, Winoro�l Duszy i Pn�cy Powr�z �mierci (soga de muerte). Jest ona wykorzystywana w dramatycznym rytuale dojrzewania, kt�ry wi��e si� z intensywnym biczowaniem. Swoj� s�aw� zawdzi�cza efektom oczyszczaj�cym, uzdrawiaj�cym, wizyjnym i telepatycznym. Najpopulamiejszymi po�udniowoameryka�skimi psychodelicznymi tabakami s� cohoba, otrzymywana z soku ro�liny Virola theiodora lub Virola cuspidata i epenil, kt�r� sporz�dza si� z ro�liny zwanej Virola calophylla i Virola theiodora. Tabaki virola u�ywane s� przez wielu Indian zamieszkuj�cych obszary Amazonii w Wenezueli, * Native American Church powsta� w 1918 r. z inicjatywy antropologa Jamesa Mooneya w celu przynajmniej cz�ciowcgo odnowienia relig. kult�w tubylczych [przyp. red.]. Kolumbii i Brazylii. S�u�� one komunikowaniu si� ze �wiatem duch�w, diagnozowaniu i leczeniu chor�b, przepowiedniom, proroctwom i innym magiczno-religijnym celom. Kaktus San Pedro (Trichocerus pachanoi) podobny jest w swoich efektach do pejotlu, gdy� posiada ten sam alkaloid, meskalin�. By� on u�ywany przez szaman�w zamieszkuj�cych ekwadorskie Andy przez ponad trzy tysi�clecia i s�u�y� do przepowiadania przysz�o�ci i uzdrawiania. Afryka zwrotnikowa wnios�a do �wiata psychodelicznych ro�lin k.rzew eboga (Tabernanthe iboga). Jego korzenie poszukiwane s� przez dziki, goryle i je�ozwierze, kt�rych zachowanie zmienia si� dramatycznie po jego spo�yciu. Zeskrobana z korzeni kora, u�ywana jest przez tubylc�w pod nazw� eboga lub iboga. W ma�ych ilo�ciach s�u�y ona jako afrodyzjak i psychostymulant; wojownicy, kt�rzy znajduj� si� na �cie�ce wojennej oraz �owcy lw�w u�ywaj� jej w trakcie nocnego czuwania. Kulty ibogi polegaj� na tym, �e m�scy (Bwiti) i �e�scy (Mbiri) uczestnicy spo�ywaj� j� w du�ych dawkach podczas ca�onocnych ceremonii z ta�cem i b�bnieniem, aby nawi�za� kontakt z duchami przodk�w. Ostatni� wa�n� ro�lin� psychodeliczn�, o kt�rej chcia�bym wspomnie�, jest muchomor czerwony (Amanita muscaria), pokryty bia�ymi plamkami grzyb, kt�ry pojawia si� w Alicji w Krainie Czar�w Lewisa Carrolla i w wielu innych zachodnich ba�niach. By� on szeroko u�ywany przez syberyjskich szaman�w z plemienia Koriak�w, Ostiak�w, Samojed�w i Czukcz�w, przez p�nocnoameryka�skich Indian, kt�rzy zamieszkuj� tereny Wielkich Jezior, szczeg�lnie przez Ojibway, oraz przez Skandynaw�w. Niekt�rzy badacze pr�bowali po��czy� opisane w nordyckich sagach stare opowie�ci wiking�w o tak zwanym Bersksgang, wojennym szale grupy odzianych w sk�ry nied�wiedzi wojownik�w, w�a�nie z przyjmowaniem muchomora (Fabing 1956). Gordon Wasson (1967) zebra� pochodz�ce z r�nych dyscyplin naukowych dowody na to, �e Amanita muscaria by�a legendarn� som� z okresu wedyjskiego. Jednak�e wok� psychodelicznych efekt�w muchomora pojawi�y si� niejasno�ci i kontrowersje i teoria Wassona, chocia� cieszy�a si� zainteresowaniem i popularno�ci�, nie zyska�a og�lnej akceptacji. Om�wienie najbardziej znanych psychodelik�w chcia�bym zako�czy� kr�tk� wzmiank� dotycz�c� odmieniaj�cych umys� substancji pochodzenia zwierz�cego. Znajdowana na wyspie Norfolk, na po�udniowym Pacyfiku, "ryba sn�w" (Kyphosus fuscus), w�r�d tubylc�w uwa�ana jest za zsy�aj�c� pot�ne, koszmarne wizje. Joe Roberts, fotograf "National Geographic Magazine", upiek� j� i zjad� w 1960 roku i potwierdzi� ten fakt. Do�wiadczy� on silnych halucynacji, kt�re mia�y w sobie wiele element�w science-fiction (Roberts 1960). Psychoaktywne w�a�ciwo�ci sk�ry ropuchy i jej wydzielin wyja�niaj� popularno��, jak� zyska�a ona jako element napar�w i ma�ci sporz�dzanych przez �redniowieczne czarownice, a wykorzystywanych podczas sabat�w i Nocy Walpurgii. Odmieniaj�ce umys� efekty tych zwierz�cych produkt�w wynikaj� z zawarto�ci psychodelicznych pochodnych tryptaminy, takich jak dimetylotryptamina (DMT), 5-metoksy-DMT i bufotenina (dimetylo-serotonina). W�r�d g��wnych sk�adnik�w preparat�w u�ywanych podczas sabatu znajdowa�y si� ro�liny z rodziny wilczej jagody. �miertelna wilcza jagoda (Atropa belladonna), bielu� dzi�dzierzawa (Datura stramonium), mandragora (Mandragora officinarum) i lulek czarny (Hyoscyamus niger). W przeciwie�stwie do d�ugich dziej�w rytualnego u�ycia substancji psychodelicznych, naukowe zainteresowanie tym materia�em i jego systematycznymi i laboratoryjnymi badaniami ma stosunkowo kr�tk� histori�. Louis Lewin, kt�ry zyska� miano ojca nowoczesnej psychofarmakologii, zebra� kilka okaz�w pejotlu, wys�a� je do Niemiec i wydzieli� kilka jego alkaloid�w. W roku l897 jego kolega i rywal, Arthur Heffter, zidentyfikowa� psychoaktywne �r�d�o pejotlu i nazwa� je mezcaline (meskalina). Wczesne, pionierskie eksperymenty z pejotlem, przeprowadzone zosta�y przez Weira Mitchella, Havelocka Ellisa i Heinricha Kluvera. Badania te osi�gn�y swoj� kulminacj� w l927 roku, kiedy to opublikowano ksi��k� pod tytu�em Der Meskalinrausch (Upojenie meskalin�), napisan� przez Kurta Beringera (Beringer l927). W nast�pnym okresie, a� do wczesnych lat czterdziestych, wykonano niewiele bada�. Z�ota era w historii �rodk�w psychodelicznych zacz�a si� w kwietniu roku l942, kiedy to szwajcarski chemik Albert Hofmann odkry� przypadkowo nadzwyczajne psychoaktywne w�a�ciwo�ci niewielkich dawek dietyloamidu kwasu lizergowego (LSD-25). Ta nowa p�syntetyczna pochodna, aktywna w niewiarygodnie drobnych ilo�ciach milionowych grama (mikrogramy lub gammy) z dnia na dzie� sta�a si� naukow� sensacj�. Badania zainspirowane przez odkrycie Hofmanna nie ograniczy�y si� do LSD. Przyczyni�o si� ono do renesansu zainteresowania znanymi wcze�niej ro�linami i substancjami psychodelicznymi oraz do pojawienia si� nowej wiedzy na ich temat. Jeden po drugim, sekrety i tajemnice psychodelicznego �wiata zosta�y poddane przez wsp�czesn� nauk� systematycznym badaniom. Aktywne elementy najbardziej znanych ro�lin psychodelicznych by�y chemicznie identyfikowane i uzyskiwano je w laboratoriach w czystej formie. Albert Hofmann rozwin�� swoje zainteresowanie chemi� ro�lin psychodelicznych po tym, jak przypadkowo odurzy� si� LSD-25, a potem zaplanowa� eksp...
inecki